Pedagogika  -  dr  Eligiusz  Sitek

1. Pojęcie   

Pedagogika  jest  nauką  o  wychowaniu,  nazwa  jest  pochodzenia  greckiego  oznaczała  czynności  wychowania  dzieci,  wychowywany  przez  osobę  zwaną  pedagogiem.  „Od Pais”(chłopiec) „ago” (prowadzę).        

Mianem pedagoga określano w starożytnej Grecji tego człowieka, najczęściej niewolnika, któremu rodzice powierzali pieczę nad zachowaniem bezpieczeństwa chłopca podczas jego drogi do i ze szkoły. W czasie pobytu w szkole oraz w czasie pozaszkolnym.

Pedagogia oznaczała refleksje na temat działalności wychowawczej a nie naukę. W zakresie wychowania nie istniał termin pedagogiki. Język grecki używał natomiast słowo „ pajdeja” na określenie celów kształtowania  człowieka pod wpływem  różnych czynników i w różnym wieku. W dalszym rozwoju w językach romańskich użytkowano słowo pochodzenia greckiego na oznaczenie nauki o wychowaniu.

Education.

Educazione.

Erziehung.

W języku polskim używano początkowo słowa pedagogia na oznaczenie wychowania dzieci i dopiero w XIX wieku wprowadzono słowo pedagogika na oznaczenie nauki o wychowaniu. Nauka jest to dziedzina, która ma słowne uporządkowanie określające przedmiot, cel badań i metody.

Przedmiot badań- ulegał w ciągu wieków różnym przekształceniom. Było to następstwem rosnącej roli wychowania w społeczeństwie. Pedagogika, która najpierw zajmowała się badaniem wychowania dzieci i młodzieży w okresie szkolnym rozszerzyła swoje badania na okres przedszkolny i po szkolny (czyli wczesnego dzieciństwa i okres młodzieńczy).               W ostatnim czasie zajęła się też człowiekiem dorosłym. A to było jakby sprzeczne z nazwą pedagogika. I dlatego dla tej nowej dziedziny wprowadzono nazwę andragogika. Próbowano odróżnić okres, w którym człowiek pracuje od okresu starzenia się. Rozszerzenie badań dotyczyło czynników i wpływów wychowawczych.. Pedagogika zajmowała się pierwotnie działalnością wychowawczą, świadomą i zorganizowaną, jednak badania te podkreślają coraz wyraźniej rolę, jaką w kształtowaniu człowieka mają:

     -    położenie geograficzne,

-          środowisko rodzinne i społeczne(oraz rówieśnicze),

-          szersze środowisko polityczne,

-          środowisko kulturalne z takimi i instytucjami jak ; radio, prasa, telewizja, teatr

W tym zakresie inicjowano wiele badań proponowano, aby pedagogika czyli nauka                      o wychowaniu zajmowała się badaniem działalności wychowawczej świadomej                            i zorganizowanej. Drugi nurt skupiałby inne, pozostałe czynniki.

Przedmiot badań pedagogiki ulegał też przemianom w związku z wiedzą o rozwoju człowieka. Pierwotnie pedagogika zajmowała się oddziaływaniem wychowawcy na wychowanka. W czasach późniejszych zajmowała się wrodzonymi właściwościami wychowanka i jego spontanicznym rozwojem. Przedmiotem badań stawało się nie tylko wychowanie i nauczanie, ale także samowychowanie i uczenie się. Niektórzy pedagodzy byli zdania, że przedmiotem wychowania jest kolektyw, ale on wychowuje tylko jednostkę.      

   Współcześnie przedmiot pedagogiki ulega dalszym przemianom. Podaje się dalszej ankiecie indywidualnej (analizuje się) kontakty miedzy wychowawcami a wychowankami. Zajęto się problemem org. szkolnictwa, wykształceniem mas i elit.

   Przyjmuje się zgodnie, że przedmiotem pedagogiki jest wychowanie jako zjawisko społeczne. Przedmiotem pedagogiki jest proces wychowawczy w różnorodnych postaciach              i formach. Dla pedagogiki podstawowym faktem jest proces celowego wychowania w całym zróżnicowaniu, pod względem form nauki, przebiegu i rezultatów. Proces celowego wychowania dotyczy przede wszystkim dzieci i młodzieży. Ponieważ jednak celowo organizowane wychowanie obejmują także pewne dziedziny życia niektórych grup, oraz  dorosłych, pedagogika zajmuje się i tą dziedziną.

Zadaniem pedagogiki jest:

- opis i uogólnienie doświadczeń pedagogicznych zarówno bezpośrednio zdobytych w pracy pedagogicznej jak i zawartych w różnych materiałach (źródłach, dokumentach, aktach prawnych).

- analizowanie, opisywanie i uogólnianie istniejącej lub byłej rzeczywistości, zwłaszcza praktyki pedagogicznej i gromadzenie na tej podstawie wiedzy.

- wyjaśnianie związków zachodzących pomiędzy zjawiskami wychowawczymi a określonymi zjawiskami społecznymi oraz na tej podstawie formułowanie norm, reguł i zasad praktycznego działania

- dbałość o rozwój moralny człowieka a tym samym pomoc w osiągnięciu człowieczeństwa           i zbawienia.

Historyczny rozwój pedagogiki.

Z teoretycznymi zagadnieniami wychowawczymi, spotykamy się w starożytnej Grecji. Tam trzeba szukać początków pedagogiki europejskiej. Tkwią one w różnorodnych systemach pedagogicznych, jakie rozwijali antyczni Grecy. Systemy opierały się przede wszystkim na pewnych założeniach filozoficznych i politycznych - w świetle tych założeń ujmowały zasady wychowawcze.

Tak było u sofistów w V wieku p.n.e., Tak postępował Platon i Arystoteles - najsłynniejsi filozofowie starożytni. Przez długie wieki pedagogika nie była samodzielną nauką, ale rozwijała się jako gałąź nauk filozoficznych. Opierała się o nauki pomocnicze przede wszystkim biologię, psychologiczne i społeczne, jednakże rozwój tych nauk przez stulecia był bardzo powolny. Dlatego też pedagogika nabierała samodzielnej roli w miarę rozwoju tych dyscyplin, ponieważ one dostarczały uzasadnienia dla norm, reguł i nauki zasadniczej. Nastąpiło to dopiero w XIX. Rozwój nauk przyrodniczych, społecznych i psychologicznych przyczynił się do pogłębiania problematyki pedagogicznej. Rozwój pedagogiki przebiegał dwutorowo i był on związany z praktyką szkolną, polityką oświatową i ideologią społeczną. Niekiedy te różne nurty były ściśle powiązane. Początek pedagogiki, jako nauki wiąże się       z działaniem w XVII w. J.A. Komeńskiego, który po raz pierwszy sformułował podstawowe  pytania, dotyczące  warunków  skutecznego  działania  wychowawczego,  ze  względu  na  naturę  ludzką i rozwój społeczny.  Dalszy rozwój pedagogiki kształtują różne czynniki  związane  ze  strukturą  społeczeństwa  kapitalistycznego.  Pedagogika stawała się terenem  walk  ideologicznych, a jej postęp naukowy hamowany był przez liczne próby  wykorzystania  oświaty celem umocnienia panującego porządku społecznego. Kierunki ideologiczne  wyrażały się również w koncepcjach pedagogicznych, pedagogiki katolickiej czy protestanckiej.

Po II  wojnie  światowej, na  pedagogikę  patrzono  z  różnych  punktów  światopoglądowych.  W byłym  Związku  Radzieckim  lansowano  koncepcję wychowania przez kolektyw. Rozwój  pedagogiki  współczesnej  jest  bardzo  szybki  i  wielokierunkowy. W pedagogice powstają  nowe  działy i  nowe  specjalizacje.

Najbardziej  znanymi  działami  pedagogiki  są:

-          p. ogólna – zajmuje  się  podstawowymi  strukturami,  celami  wychowawczymi,  metodologią,  badaniem  analiz,  ogólnych  doktryn  i  problematyką  wychowawczą;

-          p. porównawcza –  zajmuje  się  badaniem i  porównywaniem  systemu  oświaty       w  różnych  krajach;

-          p. społeczna  - zajmuje  się  problematyką  środowiskowych  uwarunkowań  procesów  wychowawczych,  oraz  potrzeb  rozwojowych  człowieka  w  różnych  fazach  życia;

-          p. specjalna  lub  lecznicza  - celem  jej jest  społeczna  rewalidacja  dzieci  odchylonych  od  normy  w  stopniu  utrudniającym  prawidłowy  rozwój i współżycie  w  środowisku  społecznym.  Dotyczy  to  dzieci  głuchoniemych,  głuchociemnych.  Dla  nich  prof.  Maria  Grugożewska  założyła  w  1921 r. w  Warszawie  Instytut  Pedagogiki  Specjalnej.  Wydawana  jest  publikacja  „Szkoła  Specjalna”.

-          p.  szkolna  -  jest  to  dział  zajmujący  się  wychowaniem  w  środowisku  szkolnym.

-          p. przedszkolna,  szkół  ogólnokształcących  itp.

-          p. czasu  wolnego  - jest  to działalność  wychowawcza  mająca  na  celu  przygotowanie  młodzieży  do  właściwego  wykorzystania  czasu  wolnego.

-          p. prenatalna  -  rozpoczyna  się  od  momentu  poczęcia;

-          p. korekcyjno – kompensacyjna  -  jest  to  pedagogika,  której  przedmiotem  zainteresowania są  wszystkie osoby wyrażające dysfunkcję (zaburzenia  rozwojowe).

- dydaktyka, zajmuje się nauczaniem i uczeniem, programami szkolnymi,  podręcznikami,  pomocami  itp.

Już w starożytnym Egipcie próbowano ustalić reguły i sposoby wychowawcze. Opierano się głównie na intuicji. Ujmowano pedagogikę w następujących znaczeniach:

-          technicznym – wychowanie, jako środek rozwoju cywilizacji  technicznej, 

-          kulturotwórczym -  przekazywanie  młodemu  pokoleniu  dorobku  całych  pokoleń;

-          biologicznym - zapobieganie przez wychowanie  nerwicom i innym chorobom,

-          psychologicznym - przez  ćwiczenia  woli,  rozwój  myślenia,  inteligencji,  rozwijanie  uzdolnień;

-          patriotycznym – wychowanie  w  duchu  miłości  do  Ojczyzny;

-          ekonomicznym  -  wyrabianie  zmysłu  oszczędności;

-          politycznym - nastawieniu do  współistnienia  z  innymi  narodami;

Organizacja  pedagogiki  w  świecie  -  główne  organizacje  światowe:

1.  ASSOCIATON   INTERNATIONALE   DES   SCIENCIES  DE  L' EDUCATION

2.  BUREAU  INTERNATINAL  d' EDUCATION  ( w  Genewie)

Główne  pisma:

YEARBOOK  OF  THE  NATIONAL;    SOCIETY  FOR  THE  STUDY  OF  EDUCATION

Wychowanie – odnosi się wyłącznie do człowieka

Całokształt zabiegów mających na celu uformowanie człowieka pod względem fizycznym,  umysłowym, moralnym, religijnym oraz przystosowanie go do życia w rodzinie,                        w  ojczyźnie,  w  świecie  czyli  doprowadzenie  do  dojrzałości  osobowej,  do  umiejętności  życia  w  poszanowaniu  dziedzictwa  ojców,  do  podejmowania  w  środowiskach  ludzi  odpowiedzialnych  zadań  i  decyzji - jest  wychowanie.  Różni się od hodowania, którego  celem jest  zapewnienie  roślinom  i  zwierzętom  należytego  wzrostu   biologicznego. Różni  się  także  od  tresury  czyli  wdrażania  zwierząt  do  reagowania  na  określone  bodźce.  Wychowanie odnosi się wyłącznie do człowieka i zmierza do ukształtowania w  nim  zachowań  rozumnych,  godnych  i  ambitnych.  Do dokonywania słusznych wyborów  światopoglądowych, moralnych  i  politycznych. Do przyjmowania postaw jednoznacznych         i  przejrzystych w oderwaniu od wszystkiego, co pomniejsza istotę ludzką i  ją  kompromituje.  Chociaż wychowanie wiąże się blisko z wykształceniem, to wykształcenie nie jest z nim  identyczne.

Kształcenie - to przekaz wiedzy, wytworzenie praktycznych umiejętności  zawodowych.

Wychowanie - sięga  głębiej  i  ma  na  względzie  formację  całej  osoby  w  jej  odniesieniu  do  otoczenia  i  świata, pojmowanego  przestrzennie  i  historycznie. Pojęcie wychowania  obejmuje  przy  tym  proces  formowania  kogoś,  a  także  siebie  samego  czyli  świadome  wpływanie  na  własny  rozwój. Zarówno jeden, jak  i  drugi  proces  trwa  całe  życie,  ponieważ  człowiek  przez  całe  życie  się  rozwija.  W miarę upływu lat zwiększa się rola  samowychowania  i  samokształcenia.  Człowiek jest istotą, która ustawicznie zmierza do  tego,aby być lepszym, doskonalszym, równocześnie ma świadomość swojej  niedoskonałości. Między  tymi  dwoma  obrazami  występuje  napięcie,  luka,  która  domaga  się  dopełnienia,  stąd  konieczność  wychowania  i  samowychowania,  aby  obniżyć  to  wewnętrzne  napięcie.  Człowiek  z  natury swojej  wie,  co  jest  dobre,  ale często tego nie czyni. Dlatego  ma  on  ustawicznie  do czynienia z  poczuciem  wewnętrznej  dysharmonii. Z punktu widzenia  wychowania, drogą do rozwiązania tego dylematu jest  rozwinięcie  w  człowieku  sprawności  podjęcia  samowychowania.  Wychowanie ma pomóc w odkrywaniu siebie, sensu swego  życia, odkrywania świata wartości  i  usprawnić  go  do  postępowania  w  zgodzie  z  odkrytą  prawdą.  W procesie wychowania potrzebny jest zatem dorosły w postaci autorytetu,  wychowawca, który ukaże cel wartości i kierunek dojścia do nich własnym przykładem,  życiem,  postawą. Podstawą  procesu  wychowawczego  powinno  być  dobro  wychowanka.  Wychowawca –  chodzi  tu:  o  rodziców,  nauczycieli,  katechetów  i  instytucje  tworzące  programy  wychowawcze,  ale  także  o  mass - media,  dziennikarzy,  parlamentarzystów,  społeczności  lokalne  stanowiące  prawo,  mają oni  obowiązek  pomagania  wychowankowi  w stawaniu się lepszym człowiekiem. Dobro osoby, każdego człowieka powinn...