Clarke Arthur C - 2. 2010 Odyseja Kosmiczna.pdf - książki SF - Birdosz

ARTHUR C. CLARKE

ODYSEJA KOSMICZNA 2010

Z pełnym szacunku podziwem dedykuję tę powieść dwóm wielkim Rosjanom, których nazwiska

pojawiają się na jej kartach: Generałowi Aleksiejowi Leonowowi, kosmonaucie, Bohaterowi

Związku Radzieckiego, artyście; Akademikowi Andriejowi Sacharowowi, uczonemu, laureatowi

Nagrody Nobla, humaniście.

Od Autora

Książka2001 - Odyseja kosmiczna powstawała w latach 1964—1968, a drukiem ukazała się w

lipcu 1968 r., krótko po wejściu na ekrany filmu o tym samym tytule. Jak pisałem -w Zagubionych

światach 2001, obydwa przedsięwzięcia realizowane były jednocześnie, tak że powstało między

nimi swego rodzaju sprzężenie zwrotne. Często zdarzało mi się poprawiać maszynopis po

obejrzeniu kopii roboczych filmu opartego na wcześniejszej wersji powieści - był to inspirujący,

ale raczej pracochłonny sposób pisania książki.

Dzięki temu jednak między powieścią a filmem wytworzył się związek o wiele bliższy, niż zdarza

się to zazwyczaj, lecz pojawiły się również istotne rozbieżności. W powieści celem statku

kosmicznego „Discovery" był Japetus - najbardziej enigmatyczny ze wszystkich księżyców

Saturna. Statek znalazł siew systemie Saturna mając za sobą podróż przez okolice Jowisza. Zbliżył

się do tej ogromnej planety i używając jej gigantycznego pola grawitacyjnego niczym procy, nabrał

przyśpieszenia i wyruszył w drugą część podróży. Dokładnie ten sam manewr powtórzyły sondy

kosmiczne „Voy-ager" w roku 1979, podczas pierwszego szczegółowego rekonesansu wokół

zewnętrznych olbrzymów.

W filmie natomiast Stanley Kubrick mądrze uniknął zamieszania, umiejscawiając trzecie spotkanie

Człowieka z Monolitem pośród księżyców Jowisza. Saturn całkowicie wypadł ze scenariusza,

chociaż później Douglas Trumbull wykorzystał doświadczenia zdobyte podczas filmowania

planety i jej pierścieni we własnym filmie pod tytułem Cichy bieg.

W połowie lat sześćdziesiątych nikt nie był w stanie przewidzieć, że eksploracja księżyców

Jowisza rozpocznie się nie w następnym stuleciu, lecz po upływie piętnastu lat. Nikt nie marzył

nawet o cudach, jakie zostaną odkryte,

chociaż dziś doskonale wiemy, iż zdobycze obydwu „Yoyagerów" zbledną któregoś dnia w

porównaniu z czymś jeszcze mniej wyobrażalnym. Gdy pisałem 200 J - Odyseję kosmiczną, lo,

Europa, Ganimedes i Callisto były jedynie punkcikami światła nawet w najsilniejszych

teleskopach. Obecnie są to dla nas oddzielne, niepowtarzalne światy, z których lo jest najbardziej

aktywnym wulkanicznic ciałem w przestrzeni całego Układu Słonecznego.

Rozpatrując wszystkie za i przeciw - zarówno książka, jak i film wypadają nieźle w zestawieniu z

najnowszymi odkryciami. Szczególnie interesująco przedstawia się porównanie sekwencji

filmowych z Jowisza z prawdziwymi zdjęciami, wykonanymi przez kamery „Ybyagera". Niemniej

jednak przy pisaniu nowej powieści należy wziąć pod uwagę odkrycia z roku 1979, gdy księżyce

Jowisza przestały być białą plamą na mapie wszechświata.

Istnieje też inny, bardziej subtelny czynnik psychologiczny, który należy uwzględnić. 2001 -

Odyseja kosmiczna powstała w czasach, które znalazły się już poza jedną z wielkich linii podziału

ludzkiej historii. Czasy te oddzielił od nas na zawsze moment, kiedy Neil Armstrong postawił

swoją stopę na Księżycu. Dwudziesty lipca 1969 r. był ciągle odległy o pięć lat, gdy Stanley

Kubrick i ja zaczęliśmy myśleć o „typowym dobrym filmie science fiction" (określenie S.K.).

Historia i fikcja nierozerwalnie splotły się ze sobą.

Astronauci ze statków „Apollo" widzieli film przed wyruszeniem na Księżyc. Załoga „Apolla 8",

która w Boże Narodzenie 1968 r. jako pierwsza w historii ujrzała ciemną stronę Księżyca,

opowiadała mi później o pokusie nadania komunikatu radiowego o odkryciu wielkiego czarnego

Monolitu. Rozsądek wziął jednak górę.

Później też zdarzały się niesamowite wprost przypadki naśladowania sztuki przez życie.

Najdziwniejszym ze wszystkich była saga statku „Apollo 13" z roku 1970.

Na dobry początek modułowi dowodzenia, w którym przebywała załoga, nadano nazwę „Odyseja".

Tuż przed wybuchem pojemnika z tlenem -co w efekcie stało się przyczyną niepowodzenia misji -

załoga słuchała Za-ratustry Ryszarda Straussa, utworu, który powszechnie wiązano z akcją filmu.

W chwilę po zaniku mocy Jack Swigert nadał do Kontroli Lotu: „Houston, mamy problem". Są to

słowa, których użył Hal zwracając się do astro-nauty Franka Poole'a w podobnych okolicznościach:

„Przepraszam, że przerywam uroczystość, ale mamy pewien problem".

Gdy opublikowano raport z misji „Apolla 13", szef administracji NASA Tom Paine przesłał mi

kopię dokumentu z dopiskiem pod słowami Swiger-ta: „Dokładnie tak, jak przewidziałeś,

Arthurze". Do tej pory czuję się bardzo dziwnie, rozmyślając nad całą tą serią wypadków -jak

gdybym ponosił za nie współodpowiedzialność.

Są i mniej poważne, lecz równie uderzające podobieństwa. Jedną z najciekawszych technicznie

sekwencji filmu była scena, gdy Frank Poole biega wokół pionowo umieszczonej olbrzymiej

wirówki, gdzie utrzymuje się dzięki „sztucznej grawitacji", powstałej wskutek obrotów maszyny.

Prawie dziesięć lat później załoga „Skylaba" - jedna z najbardziej udanych misji kosmicznych -

zdała sobie sprawę, że projektanci wyposażyli jej statek w podobną geometrię: pierścień

pojemników magazynowych obiegał gładką, kolistą powierzchnią wnętrze stacji kosmicznej.

„Skylab" wprawdzie się nie obracał, lecz nie przeszkadzało to jego pomysłowym mieszkańcom

biegać wzdłuż kręgu pojemników, niby myszy w obrotowej klatce, dokładnie tak jak pokazano w

Odysei. Zapis telewizyjny tej sceny ze „Skylaba" został wysłany na Ziemię (czy muszę dodawać,

jaki podkład muzyczny jej towarzyszył?) z następującym komentarzem: „Powinien to zobaczyć

Stanley Kubrick". Oczywiście w swoim czasie zobaczył dzięki kasecie magnetowidowej, którą mu

wysłałem (nawiasem mówiąc nigdy nie odzyskałem kasety; Stanleyowi chyba oswojona czarna

dziura służy za kartotekę).

Kolejnym ogniwem, które łączy film z rzeczywistością, jest obraz pędzla dowódcy statku „Apollo-

Sojuz", kosmonauty Aleksieja Leonowa, zatytułowany Obok Księżyca. Po raz pierwszy

zobaczyłem go w roku 1968, gdy Odyseję prezentowano na konferencji zorganizowanej przez

Narody Zjednoczone, poświęconej pokojowemu wykorzystaniu przestrzeni kosmicznej. Tuż po

projekcji Aleksiej pokazał mi, że jego obraz (ze strony trzydziestej drugiej książki Leonowa i

Sokołowa Gwiazdy czekają na nas, Moskwa 1967) przedstawia dokładnie taką samą konfigurację

ciał niebieskich jak początek filmu: Ziemia wznosząca się ponad Księżycem, a za nimi wschód

Słońca. Szkic do obrazu z autografem Leonowa wisi obecnie w moim biurze. Inne szczegóły

znajdują się tutaj, w rozdziale dwunastym.

Nadszedł już moment, by zidentyfikować inną, może mniej znaną postać z kart tej książki: Hsue-

shen Tsiena. W roku 1936, wspólnie z wielkim The-odorem van Karmanem i Frankiem J. Maliną,

doktor Tsien zakładał Aero-nautyczne Laboratorium Guggenheima przy Kalifornijskim Instytucie

Technologicznym (GALCIT), które bezpośrednio poprzedzało słynne Laboratorium Napędów

Odrzutowych w Pasadenie. Tsien był także pierwszym profesorem Fundacji Goddarda w

Kalifornijskim Instytucie Technologicznym i wniósł tam ogromny wkład do rozwoju

amerykańskich badań rakietowych w latach czterdziestych. Później, w czasie jednego z epizodów

niechlubnej epoki McCarthy'ego, został osadzony w areszcie na podstawie rozdmuchanych

oskarżeń o zagrożenie bezpieczeństwa kraju, gdy starał się powrócić do swojej ojczyzny. Przez

ostatnich dwadzieścia lat był jednym z pionierów chińskiego programu rakietowego.

Na koniec pozostała jeszcze tajerrnicza kwestia „oka Japetusa" z rozdziału trzydziestego piątego

2001 - Odysei kosmicznej. Opisuję tam odkrycie astronauty Bowmana, który na jednym z

księżyców Saturna dostrzegł ,jasny, biały owal o długości czterystu mil i szerokości dwustu...

Olbrzymia elipsa miała doskonałą symetrię... stanowiła tak wyraźny obszar, jakby ktoś celowo

wytyczył jąna małym księżycu". Przy bliższym badaniu Bow-man przekonał się, że, jasna, owalna

płaszczyzna na ciemnym tle przypomina olbrzymie puste oko przyglądające się coraz bliższemu

statkowi". Dopiero później „dostrzegł maleńką, czarną plamkę dokładnie w samym środku", która

okazała się Monolitem (a raczej jednym z jego egzemplarzy).

No cóż, kiedy „Yoyager l" przesłał pierwsze fotografie Japetusa, widać było na nich odcinający się

ostrą linią biały owal z małą, czarną kropką pośrodku. Carl Sagan natychmiast przysłał mi z

Laboratorium Napędów Odrzutowych kopie fotografii, dołączając do nich tajemniczą notatkę:

„Myśląc o tobie.. ."Nie wiem, czy powinienem czuć ulgę czy rozczarowanie, gdyż „Yoyager 2"

pozostawił tę sprawę ciągle otwartą.

Książka, którą zamierzacie przeczytać, jest niewątpliwie o wiele bardziej złożona, niż można by się

spodziewać po przysłowiowym dalszym ciągu wcześniejszej powieści bądź filmu. Tam, gdzie

pierwsza część i film różniły się, pozostałem zazwyczaj wiemy wersji filmowej; jednakże głównym

celem, który mi przyświecał, było uczynienie obecnej powieści bardziej zwartą i tak dokładną przy

opisywaniu faktów w świetle dzisiejszej wiedzy, jak tylko jest to możliwe. Co oczywiście w roku

2001 i tak nie będzie mieć większego znaczenia.

Arthur C. Clarke Kolombo, Sri Lanka, styczeń 1

Clarke Arthur C - 2. 2010 Odyseja Kosmiczna.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: