JAROSŁAW IWASZKIEWICZ
I. BIOGRAFIA
§ Jarosław Iwaszkiewicz urodził się 20 lutego1894 roku w Kalniku na Ukrainie.
§ Rodzina Iwaszkiewicza, związana więzami pokrewieństwa i stylem życia z kresowym ziemiaństwem, pozbawiona była własnego majątku.
§ Nad jej sytuacją zaciążyły represje za udział w powstaniu styczniowym, jakie dotknęły ojca poety. Po jego śmierci w roku 1902 rodzina wyjechała na kilka lat do Warszawy, później Iwaszkiewicz powrócił na Ukrainę.
§ Debiutował w roku 1915 sonetem Lilith.
§ Od roku 1918 związał się w Warszawie z grupą skupioną wokół pisma „Pro Arte et Studio”.
§ Był jednym z członków grupy poetyckiej Skamander, do której należeli także Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Julian Tuwim oraz Kazimierz Wierzyński.
§ W 1919 pojawił się jego pierwszy tom poetycki Oktostychy.
§ W 1928 roku Iwaszkiewicz zamieszkał w Podkowie Leśnej w domu nazwanym Stawiskiem, gdzie obecnie mieści się muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów; tam też spędził z żoną wojnę
§ W 1945 roku został redaktorem tygodnika „Nowiny Literackie”; a dziesięć lat później objął redakcję „Twórczości”. Funkcję tę sprawował do śmierci.
§ Jego żona Anna została na dłuższy czas umieszczona w zakładzie zamkniętym z powodu zaburzeń psychicznych – cierpiała na schizofrenię à opieka nad żoną dała mu dokładny ogląd stanu, w którym człowiek odłącza się od rzeczyistości
§ Zmarł w roku 1980 w Warszawie.
II. TWÓRCZOŚĆ
§ Rozwój poetycki Iwaszkiewicza naznaczony jest swoistą naprzemiennością i kontrastowością. W zależności od okresu można ją zaliczyć do skrajnego estetyzmu lub współczesnej wersji klasycyzmu.
§ W jego wierszach niepomiernie panuje kult sztuki, mnóstwo w niej odwołań zarówno do kultury zachodnioeuropejskiej, jak i bizantyjskiej. Wiele w niej gry z konwencją, ale zawsze priorytetem pozostaje poszukiwanie piękna, w klasycznym tego słowa znaczeniu.
§ W następnych wydanych tomach poeta zbliża się do prądów nowatorskich
o „Dionizja” 1922 rok - oryginalna wersja polskiego ekspresjonizmu; tom charakteryzuje się strukturą dysonansową, która manifestuje się na wielu poziomach: leksyki, wersyfikacji, składni, ukształtowania świata przedstawionego.
o „Kasydy zakończone siedmioma wierszami” – zbiór ten charakteryzuje się śmiałością wizyjnej wyobraźni, która została połączona z daleko posuniętą „telegraficznością” składni. Natomiast realia zaczerpnięte z życia codziennego poeta zestawił z postawą filozoficzną bliską panteizmowi.
§ Motywy śmierci skojarzonej z miłosnym spełnieniem, metafizyczna tajemnica ukryta w doznaniach codzienności, związek z materią i tęsknota do transcendencji, upojenie światem i wieczny niepokój są stałymi tematami twórczości Iwaszkiewicza
§ Poezja Iwaszkiewicza zaczęła powoli zmierzać ku klasycyzmowi, który można odnaleźć choćby w tomie „Lato 1932” – świat wewnętrznych niepokojów i metafizycznego lęku.
§ „Inne życie” – poezja kultury, w której wielkie dzieła malarskie zostały przetłumaczone na język poetycki.
§ W latach trzydziestych poeta zmierza ku sferze sacrum, w której mieści się nie tylko rozmaicie pojmowany Bóg, ale również ludzkie życie i piękno.
§ W Poezji Iwaszkiewicza dostrzegalne są dwie tendencje: z jednej strony „sprawdzanie języka”, co zaprowadziło go ku klasycznej prostocie przekazu, z drugiej poszerzanie poetyckiego uniwersum: od parnasistowskiego inkluzu i egotyzmu ku wyjściu ku światu, określanego z jednej strony przez materię, cielesność, żywiołowość i zmysłowość, z drugiej zaś strony przez głęboko skryty metafizyczny ład, duchowa istotę rzeczywistości.
§ Przeżycia wojenne à cykl „Plejady”, wydany w tomie „Warkocz jesienny” (1957) – cykl pięciu wierszy o charakterze osobistego lirycznego wyznania opowiada o przemijaniu i daremności wszelkich ludzkich wysiłków; stoicka postawa pogodzenia z konieczną i nieuchronną śmiercią; kontrast między przemijalnością ludzkiego życia, a pięknem i bogactwem natury à paradoksalny wymiar życia ludzkiego
§ Decydujący zwrot w twórczości Iwaszkiewicza przyniósł zbiór „Jutro żniwa”, który zapoczątkował, kontynuowany przez tomy „Krągły rok”(1967), „Xsenie i elegie”(1970), „Śpiewnik włoski” (1974) RENESANS jego poezji.
o posługując się nowoczesnym, ascetycznym językiem, porusza w przejmujący sposób temat przemijalności ludzkiego życia i jego wartości w perspektywie śmierci.
§ Szczytowym osiągnięciem w twórczości poetyckiej Iwaszkiewicza okazał się tom „Mapa pogody”
o kluczowe znaczenie dla całokształtu dorobku lirycznego poety
o w jego przestrzeni łączą się wszystkie źródła, z których przez sześćdziesiąt lat czerpał poeta, a które skupiają się w dwóch zasadniczych nurtach: rzymskim i bizantyjskim.
o bogactwo środków wyrazu, szerokie perspektywy historyczno-kulturowe
o synteza tradycji Bizancjum i Rzymu – jednorodny kształt wierszy
W latach 1919-1920 był w zespole redakcyjnym „Zdroju”, 1920-1922 redagował w „Kurierze Polskim” dział „Sztuka”. Wiersze, prozę i recenzje publikował w „Kurierze Lwowskim” (1921-1922) i „Tygodniku Ilustrowanym” (od 1922). W następnych latach swoje utwory ogłaszał w „Wiadomościach Literackich” (1924-1939), „Pologne Littéraire” (1926-1935), „Muzyce” (1926-1937 z przerwami), „Pamiętniku Warszawskim” (1929-1931), „Gazecie Polskiej” (1934-1938) oraz „Ateneum” (1938-1939).
Po II wojnie światowej, w latach 1945-1946 był redaktorem naczelnym poznańskiego dwutygodnika „Życie Literackie”, następnie między 1947 a 1948 - redaktorem tygodnika „Nowiny literackie”. Publikował w „Odrodzeniu” (1945-1949), „Przekroju” (1945-1954) oraz „Kuźnicy” (1946-1949), później również w „Nowej Kulturze” (1950-1956) i „Przeglądzie Kulturalnym” (1952-1954). W latach 1952, 1954 i 1970 otrzymał Państwową Nagrodę Artystyczną I stopnia. Od lutego 1955 do śmierci był redaktorem miesięcznika „Twórczość”. W latach 1955-1979 publikował cotygodniowe felietony w „Życiu Warszawy” pod tytułem „Rozmowy o książkach”. Tomiki poetyckie:1919 „Oktostychy 1957 „Ciemne ścieżki”1922 „Dionizje” 1963 „Jutro żniwa”1925 „Kasydy zakończone siedmioma wierszami” 1967 „Krągły rok”1929 „Księga dnia i nocy” 1970 „Xenie i elegie”1931 „Powrót do Europy” 1774 „Śpiewnik włoski”1933 „Lato 1932” 1977„Mapa pogody”1938 „Inne życie” 1980 „Muzyka wieczorem”1948 „Ody olimpijskie”1954 „Warkocz jesieni”
JAROSŁAW IWASZKIEWICZ – OPOWIADANIA
I. TWÓRCZOŚĆ PROZATORSKA
§ Wpływy tradycji latyńskiej i wschodniej – Czerwone tarcze (1934) – nacechowana pesymistycznie powieść historiozoficzna oraz saga Sława i chwała (1956-1962)
§ Mistrzostwo osiągnął w formach krótkich – w szczególności w opowiadaniach: Panny z Wilka, Brzezina (1933) oraz Młyn nad Utratą (1936) – realistyczny opis tła, skomplikowane stany emocjonalne postaci oraz nastrojowość
§ Podczas wojny powstają opowiadania: Bitwa na równinie Sedgemoor oraz Matka Joanna od Aniołów (1946).
II. OPOWIADANIA okupacyjne
§ Ich problematyka jest uniwersalne – dobro i zło, namiętności
§ Iwaszkiewicz szanuje wymóg prawdopodobieństwa – nie uprawia historycznego pisarstwa
§ Przeszłość przywrócona jest istnieniu po to, by przypomnieć, iż żyje ona w nas również wtedy, kiedy nie jesteśmy tego świadomi
§ Pełnię duchowej wolności zdobywają bohaterowie tych opowiadań, w których determinacja historyczna nie oznacza konieczności złapania się w wojenne lub ideologiczne wnyki XX wieku
§ Zajmuje wobec historii stanowisko nie bezinteresownego i obiektywnego badacza, lecz kogoś, kto traktuje historię jako nauczycielkę życia, przyjmując za podstawę swego myślenia, iż historia nieustannie się powtarza
§ Historia – temat i tworzywo!
Matka Joanna od Aniołów
§ Iwaszkiewicz skończył pisać swoją mikropowieść w 1943 roku, ale została opublikowana została w tomie Nowa miłość i inne opowiadania w 1946 roku
§ Utwór ten może być rozpatrywany pod wieloma względami, ale żadna interpretacja nie jest satysfakcjonująca
§ Za kanwę wydarzeń w utworze, posłużyła pisarzowi znana historia o opętaniach mających miejsce sprzed kilkuset laty w Loden, we Francji
§ Czas wojny i okupacji staje się tutaj motywem do napisania tego opowiadania – Iwaszkiewicz doszukuje się w swoim utworze uniwersalnej, ponadczasowej natury ZŁA – wojna była jednym z jego obrazów
§ Oś dramatyczna – jednostka usiłuje zmierzyć się ze złem
§ W Bitwie na równinie Sedgamoor jest to zło wcielone Historię, podporządkowujące sobie ludzką świadomość, wypełniając ją emocjami politycznymi à nietolerancja, konflikt, agresja – skutki społeczne i psychologiczne
§ Matka Joanna
o to historia księdza, który przyjeżdża do klasztoru urszulanek w celu uwolnienia Matki Joanny od demonów, który jednak ponosi klęskę w starciu ze złem
o ksiądz przeprowadza egzorcyzmy – niestety w ich wyniku sam zostaje opętany
o w takiej sytuacji musi wracać do swojego klasztoru, jednak po drodze morduje w okrutny sposób dwóch towarzyszących mu parobków
o źródłem tej klęski jest jego akceptacja – bohater decyduje się oddać siebie samego władzy zła, by w ten sposób wyzwolić spod niej innych
§ miejsce akcji – wschodnie krańce Polski, w miejscowości Ludyń – klasztor „panien urszulanek”; zamożność tamtejszej gminy żydowskiej
§ cza akcji : kilka tygodni; XVII wiek – ludzi nękają wojny, bieda, surowe prawa życia na obrzeżach cywilizacji, mnożą się herezje, ciemne proroctwa, opętania i egzorcyzmy; walka z szatanem wymaga coraz większych ofiar
§ opowiadanie – lekcja anatomii zła à ksiądz Suryn usiłuje zgłębić naturę tego zła i jego pochodzenie – skąd się wzięło?
§ Ksiądz szukając odpowiedzi decyduje się na ryzykowną wizytę u miejscowego rabina – rozmowa uświadamia mu tragiczną uniwersalność problematu, lecz nie łagodzi teologicznego rozdarcia
§ Uczony rabin spełnia rolę wewnętrznego głosu ojca Suryna – z bezwzględnością filozoficznej precyzji nazywa jego zasadnicze wątpliwości, formułuje za niego pytania, których werbalizacja jest niezwykle trudna
§ W dialogu z rabinem ksiądz skłonny jest zaakceptować podstawowe twierdzenie manichejczyków o stworzeniu świata przez szatana
§ Kiedy indziej w rozmowie z matką Joanną zmuszony jest spostrzec, że również pragnienie świętości może być przyczyną zła – pragnienie dobra może się obrócić w swoje przeciwieństwo – ksiądz nie może przyjąć takiej tezy (pycha) ale w końcu uznaje, że dobru może służyć wszystko
§ Paradoks wzajemnej zależności dobra i zła Iwaszkiewicz doprowadził do tragicznej postaci à beznadziejna ofiara księdza oznacza zatratę siebie dotychczasowego i siebie przyszłego; oznacza zbrodnię, śmierć przypadkowych ludzi – nie oznacza wcale oczyszczenia matki Joanny
§ Okazało się, że cel nie uświęca środków, a ofiara z siebie złożona niczego nie ocala
§ Działania bohaterów Iwaszkiewicza nie są jedynie przedłużeniem ich przekonań – decyzje nie wynikają bez reszty z poglądów; decydujące znaczenie mają emocje splatające się z okolicznościami w nierozerwalne, deterministyczne węzły
§ Wolność bohaterów jest zasadniczo ograniczona kształtem ich osobowości oraz sytuacjami, w jakich się znaleźli
§ Jego opowiadania nie są traktatami filozoficznymi – są WIELOZNACZNYMI PRZYPOWIEŚCIAMI
§ Matka Joanna i ksiądz Suryn
o Oboje nie znali praktycznie innego życia poza klasztornym; niemalże od dzieciństwa ich życie było związane z klasztorem, oddani byli tej posłudze
o Matka Joanna była garbata, miała długie ręce i długie palce u rąk
o Dzieciństwo księdza kojarzy mu się z sianem, matką à są to dobre wspomnienia
o Rodzina księdza była pobożna – siostry znalazły się w zakonie, matka jest karmelitanką
o Ksiądz miał widzenie w wieku 13 lat, a w wieku 16 lat wstąpił do Jezuitów w Wilnie
o Matka Joanna zabiła Garnca, ksiądz zabił Juraja i Kaziuka à oboje działali pod wpływem szatana
o Matka Joanna chciała być świętą – przemawiała przez nią pycha; nie chciała być taka, jak inne zakonnice
o Ksiądz rozmawia z szatanem, zostaje opętany, ponieważ chce uwolnić Matkę Joannę à miłość duchowa : ksiądz pokochał ją jako człowieka
o Ksiądz kieruje się pychą – uważa, że tylko on może uwolnić Matkę od demonów à zawiera pakt z diabłem
o Matka Joanna popadała w skrajności – waha się, bo nie chce być jak inne zakonnice
§ Mamy tu do czynienia z indywidualizacją bohatera literackiego
§ Bohater – nieprzewidywalna poetyka alogiczności i przypadku
§ Przestrzeń antynomiczna
§ Rola narratora – narrator a bohater utworu à mamy wrażenie, że narrator jest wszechwiedzący, ale istnieją liczne niedopowiedzenia, które służą budowaniu napięcia; narrator jest nadrzędny, operuje niedopowiedzeniami
§ Narrator a postać à jest jakby współautorem
§ Próba współkreacji bohatera przez narratora wraz z czytelnikiem; narracja w 3 osobie
§ Psychologizacja postaci
§ Portret – ...
Arcymistrzu