Ćwiczenie 4- Ośrodkowy układ nerwowy

Układ nerwowy pod względem topografii i hierarchii dzielimy na:

·         Układ nerwowy ośrodkowy

·         Układ nerwowy obwodowy

Układ nerwowy ośrodkowy spełnia w ustroju nadrzędna funkcję. Zaliczamy do niego:

·         Mózgowie (Encephalon)

·         Rdzeń kręgowy (Medulla spinalis)

Na obwodowy układ nerwowy składa się:

·         12 par nerwów czaszkowych

·         31 par nerwów rdzeniowych

Czynnościowo układ nerwowy dzielimy na:

v      Układ somatyczny-obejmuje nerwy zaopatrujące ciało. Należą do niego:

1)nerwy ruchowe- rozpoczynają się w ośrodkowym układzie nerwowym i prowadzą bodźce na obwód ciała do mięsni.

2)nerwy czuciowe-prowadzą wrażenia czuciowe ze skóry, torebek stawowych i ścięgien mięśniowych do ośrodkowego układu nerwowego.

v      Układ autonomiczny= wegetatywny-unerwia mięsień sercowy, mięśnie gładkie i gruczoły. Reguluje pracę narządów wewnętrznych, układ krążenia i gruczoły wydzielnicze. Praca tego układu odbywa się bez udziału naszej woli.

Składa się z dwu antagonistycznych do siebie układów:

1)współczulnego= sympatycznego

2)przywspółczulnego= parasympatycznego

1) MÓZGOWIE (Encephalon)

Rozwija się z cewy nerwowej, która w toku rozwoju ulega przekształceniu w 5 pęcherzyków, dającym początek 5 częściom składowym mózgowia:

-kresomózgowie

-międzymózgowie

-śródmózgowie

-tyłomózgowie

-rdzeniomózgowie

2) KRESOMÓZGOWIE

Składa się z 2 półkul mózgu (hemispherium cerebri) oddzielonych od siebie poprzez szczelinę podłużną mózgu, w głębi której znajduje się ciało modzelowate(zbudowane z włókien nerwowych łączących dwie półkule). Każda półkula składa się z:

·         kory mózgu- jest to istota szara zbudowana z komórek nerwowych i tworzy zewnętrzną warstwę półkul mózgu.

·         istoty białej- utworzona jest przez wypustki komórek nerwowych i znajduje się wewnątrz półkul.

·         jąder kresomózgowia- są to wysepkowate skupiska komórek nerwowych, mieszczące się wewnątrz istoty białej półkul.

·         komory bocznej (w sumie w kresomózgowiu mamy więc ich dwie)

                   W korze mózgu rozwinięte są płaty, które są oddzielone od siebie bruzdami. Płaty te to:

§         potyliczy

§         czołowy

§         ciemieniowy

§         skroniowy

§         limbiczny

§         wyspa

Granice płatów tworzą:

§         bruzda środkowa- oddziela płat ciemieniowy od czołowego

§         bruzda boczna- ciemieniowy od skroniowego, czołowy od skroniowego

§         bruzda ciemieniowo- potyliczna- płat ciemieniowy od potylicznego

Części kory kontrolujące określone czynności ustroju nazwano ośrodkami korowymi. Do ważniejszych ośrodków korowych zaliczamy:

a)      ośrodek korowy ruchu-leży w płacie czołowym; znajdują się w nim drogi, od których zależą ruchy dowolne przeciwnej strony ciała.

b)      ośrodek korowy czucia- mieści się w płacie ciemieniowym i odbiera wrażenia czuciowe z przeciwnej połowy ciała; w nim kończą się drogi czuciowe.

c)      ośrodek korowy wzroku- w płacie potylicznym

d)      ośrodek korowy słuchu- w płacie skroniowym w zakręcie górnym

e)      ruchowy ośrodek mowy- znajduje się w dolnych partiach zakrętu przedśrodkowego w płacie czołowym

f)       czuciowy ośrodek mowy- położony w płacie ciemieniowym

g)      wzrokowy ośrodek mowy- pogranicze płatu ciemieniowego i potylicznego

h)      węchowy ośrodek mowy- mieści się węchomózgowiu, a ściślej w części zakrętu hipokampa

i)        ośrodek smaku- jest zlokalizowany w dolnej części zakrętu zaśrodkowego

Wyróżniamy trzy jądra kresomózgowia:

o        ciało prążkowane- składa się z dwóch części:

·         jądra ogoniastego

·         jądra soczewkowatego- dzieli się ono na 2 części o różnym pochodzeniu: na gałkę blada i skorupę. Skorupa łączy się z jądrem ogoniastym tworząc prążkowie.

o        przedmurze

o        ciało migdałowate

3) MIĘDZYMÓZGOWIE

Dzielimy na:

1)      wzgórze- na jego powierzchni dolnej uwypuklają się ciała kolankowate przyśrodkowe i ciała kolankowate boczne

2)      podwzgórze- leży tu przysadka mózgowa i czynnościowo dzieli się na część:

·         wzrokową

·         guzową

·         siateczkową

W międzymózgowiu znajduje się komora trzecia(1),która komunikuje się z komorami bocznymi przez otwory międzykomorowe.

Czynności wzgórza:

§         podkorowy ośrodek czucia- przyjmuje wrażenia czuciowe z różnych części ciała i przekazuje je do ośrodków korowych; jest on stacja przekaźnikową czucia, która przyjmuje bodźce ale ich nie rozpoznaje tylko przesyła do kory mózgu

§         podkorowy ośrodek wzroku- ciało kolankowate boczne

§         podkorowy ośrodek słuchu- ciało kolankowate przyśrodkowe; przekazują one wrażenia wzroku i słuchu do ośrodków korowych

Czynności podwzgórza:

§         podkorowy ośrodek układu autonomicznego (część przednia podwzgórza związana z układem przywspółczulnym, a część tylna z układem współczulnym)- który kieruje czynnościami wegetatywnymi, np. termoregulacją, pobieraniem pokarmu i wody, regulacją czynności płciowych, emocjami, regulacją snu i czuwania.

4) ŚRÓDMÓZGOWIE

Dzieli się na:

o        konary mózgu

o        blaszkę czworoboczną, która na swojej powierzchni posiada:

a)      wzgórki górne- które na swojej powierzchni posiadają podkorowy ośrodek wzroku

b)      wzgórki dolne- które na swojej powierzchni posiadają podkorowy ośrodek słuchowy

o        wodociąg mózgu- jest to wąski kanał łączący komorę trzecią z komorą czwartą

5) TYŁOMÓZGOWIE

Składa się z mostu, który stanowi dno komory czwartej i móżdżka, zbudowanego z robaka i dwóch półkul móżdżka.

Czynności móżdżka:

Ø      utrzymywanie równowagi (istnieje ścisłe połączenie z narządem równowagi)

Ø      napięcie mięśni szkieletowych- od których zależy utrzymanie postawy ciała

Ø      koordynacja ruchów

6) RDZENIOMÓZGOWIE

Utworzone jest z rdzenia przedłużonego = oponka, który ku górze łączy się z mostem, a ku dołowi przechodzi w rdzeń kręgowy. Na powierzchni brzusznej posiada dwie wyniosłości zwane piramidami, utworzonej przez włókna drogo korowo-rdzeniowej, a powierzchnia grzbietowa stanowi dno komory IV.

7) PIEŃ MÓZGU (Truncus cerebri)

Ze względu na podobieństwo w budowie zewnętrznej i charakter czynnościowy traktuje się: rdzeniomózgowie, most i rdzeń przedłużony jako pewną całość zwaną pniem mózgu.

W pniu mózgu znajdują się:

a)      jądra nerwów czaszkowych- od III do XII

b)      ośrodki krążenia i oddychania- leżą w tworze siatkowatym rdzenia przedłużonego

c)      drogi korowo- rdzeniowe (piramidowe)- drogi zstępujące, są to drogi ruchów dowolnych

d)      drogi czucia wierzchownego i głębokiego

8) RDZEŃ KRĘGOWY (Medulla spinalis)

Jest przedłużeniem rdzenia przedłużonego i kończy się na wysokości II kręgu lędźwiowego stożkiem rdzeniowym, który przechodzi w nić końcową sięgającą do II kręgu guzicznego. Początek rdzenia w rzucie na kościec znajduje się na brzegu otworu wielkiego w kości potylicznej.

a)      budowa zewnętrzna

·         leży w kanale kręgowym i podobnie jak mózgowie otoczony jest trzema oponami. Przestrzeń podpajęczynówkowa kanału kręgowego stanowi ciągłość z taką samą przestrzenią jamy czaszki i zawiera również płyn mózgowo- rdzeniowy.

·         rdzeń jest tworem kształtu walcowatego

·         wyróżniamy część: szyjną, piersiową, lędźwiową, krzyżową i guziczną rdzenia kręgowego

·         rdzeń kręgowy w części szyjnej i lędźwiowej posiada zgrubienia, gdyż te części zaopatrują w nerwy kończyny górne i dolne.

·         Od rdzenia kręgowego odchodzą parami korzenie rdzeniowe: brzuszne (ruchowe) oraz grzbietowe (czuciowe), dając nerwy rdzeniowe. W sumie rdzeń kręgowy daje początek 31 parom nerwów rdzeniowych (nervus spinalis).

·         Korzenie lędźwiowe, krzyżowe i guziczne są najdłuższe, biegną pionowo ku dołowi otaczając nic końcową. Wraz z ta nicią tworzą charakterystyczny pęczek włókien, zwany końskim ogonem. Na wysokości ogona końskiego, a dokładnie między III i IV kręgiem lędźwiowym wprowadza się igłę do przestrzeni podpajęczynówkowej w celu pobrania płynu mózgowo- rdzeniowego.

b)      budowa wewnętrzna- rdzeń kręgowy zbudowany jest z:

·         istoty białej- położona jest w zewnętrznej warstwie

·         istoty szarej- położona jest w środkowej części rdzenia kręgowego; na przekroju poprzecznym ma kształt motyla. Wyróżniamy w niej szersze rogi przednie- mieszczą się komórki ruchowe, oraz węższe rogi tylne –komórki czuciowe.

9) BUDOWA NERWU RDZENIOWEGO ( Nervus spinalis)

o        składa się z:

·         korzenia tylnego (grzbietowego) o charakterze czuciowym

·         korzenia przedniego (brzusznego) o charakterze ruchowym

o        oba te korzenie łączą się, tworząc nerw rdzeniowy (ruchowo- czuciowy). Nerw rdzeniowy przez otwór kręgowy opuszcza kanał kręgowy i następnie dzieli się na gałąź przednią (brzuszną) oraz tylna (grzbietową).

10)KOMORY MÓZGU

Równolegle do zmian, jakim w toku rozwoju ulegają ściany cewy nerwowej, zmienia się również jej światło, przekształcając się w system komór i kanałów. Powstają następujące przestrzenie wewnątrz mózgowia:

·         2 komory boczne- w kresomózgowiu wewnątrz półkuli mózgu. Wyróżnia się w niej:

Ø      róg przedni- położony w płacie czołowym

Ø      część środkową -położoną w płacie ciemieniowym

Ø      róg tylny- znajduje się w płacie potylicznym

Ø      róg dolny- położony w płacie skroniowym

·         1 komora trzecia

Ø      jest to szczelinowata przestrzeń, leżąca w płaszczyźnie pośrodkowej w międzymózgowiu.

Ø      jej ściany boczne tworzą przyśrodkowe powierzchnie wzgórza i podwzgórza.

Ø      komory boczne komunikują się z komorą trzecia za pomocą otworów międzykomorowych.

·         wodociąg mózgu- w śródmózgowiu. Jest to kanał łączący komorę trzecią z komorą czwartą.

·         Komora czwarta

Ø      leży w tyłomózgowiu wtórnym i rdzeniomózgowiu.

Ø      komora czwarta przechodzi w kanał środkowy rdzenia kręgowego. Znajdują się w tej komorze otwory, poprzez które komora ta komunikuje się z przestrzenią podpajęczynówkową, ograniczoną przez opony mózgowia i rdzenia kręgowego.

11) OPONY MÓZGOWIA I RDZENIA KRĘGOWEGO (Meninges)

Mózgowie i rdzeń kręgowy pokryte są oponami. Wyróżniamy 3 opony:

1)      Opona miękka- zawiera liczne naczynia krwionośne zaopatrujące mózgowie i rdzeń kręgowy w krew. Opona ta przylega bezpośrednio do mózgowia i rdzenia, otacza je i wnika do wszystkich zagłębień znajdujących się na ich powierzchni, a także wnika do komór mózgu wraz z naczyniami tworząc tam tzw. sploty naczyniówkowe. Sploty te wytwarzają płyn mózgowo rdzeniowy, który wypełnia komory mózgu i kanał środkowy rdzenia kręgowego, a ponadto jak „płaszczem wodnym” otacza mózgowie i rdzeń kręgowy, wypełniając przestrzeń podpajęczynówkową.

2)      Opona pajęcza- spoczywa na oponie miękkiej. Nie wnika do żadnych zagłębień, przebiega nad nimi pomostowato. Między oponami miękką i pajęczą znajduje się ...