PL Bartoszewicki M., Portretowe monety wojskowe, Grosz 92, 1-3 2003.pdf

Bartoszewicki M., "Portretowe" monety wojskowe

Bartoszewicki M., "Portretowe" monety wojskowe , [w:] "Grosz", nr 92, I-III

2003. (www.grosz.numizmatyka.com.pl/archiwum/grosz92/index.html)

Zamieszczona w "Groszu" nr 90/2002 notatka p.

Krzysztofa Lachowi-cza: "Ikonografia kościuszkowska

na monetach i banknotach", porusza interesujący temat

zdobnictwa monet wojskowych motywami

patriotycznymi. Cennym przyczynkiem jest odkrycie,

ze przedstawiane na monetach popiersie Tadeusza

Kościuszki wzorowane jest na obrazie pędzla artysty

malarza Józefa Meciny-Krzesza. W tej dziedzinie

jednak nadal brak wiedzy o umieszczanych na

monetach wojskowych innych popiersiach sławnych

dowódców polskich. Na razie wiadomo tylko, ze

grawer rytujący portrety korzystał z rysunków i

fotografii w ówczesnych encyklopediach, nie

informujących z jakich obrazów i muzeów sa te

reprodukcje. Autor pionierskiej notatki chyba nie znal

z autopsji omawianych monet, gdyz ich dane i szkice

przepisal i przerysowal z komplikacji katalogowej

Wojciecha Niemirycza. Wskazuje na to bledna

informacja o cynkowej złotówce ze spółdzielni 22

pulku artylerii polowej w Rzeszowie (sa tylko alumi-

niowe) i brak portretowej monety 5 zlotych tego

emitenta, zmniejszane do 23,0 mm srednice wszystkich

zlotówek (zamiast 23,5 - 23,7 mm) i wiekszej

pieciozlotówki do 27,0 mm (zamiast 27,7mm), brak po

parze kropek w na-pisach "21.W.P.P." i "34 P.P." oraz

nieporadne portrety Tadeusza Kosciuszki. Natomiast

wyraznie mniejszy portret na monecie 5 zlotych ze

spóldzielni garnizonu Jablonna (wlasciwie II.

Batalionu mostów kolejowych w Legionowie) wynikl

ze zmniejszenia w redakcji wiekszej pieciozl otówki do

wielkosci monet o srednicach 25,1 - 25,2 mm. Szkoda,

ze autor nie porównal rycin z fotografiami podanymi

przez Ma-riana Kowalskiego w "Wiadomosciach

Numizmatycznych" z lat 1958 i 1960, przez Stanislawa

Bulkiewicza w "Lódzkim Numizmatyku" z 1967 roku

oraz w moim katalogu wystawy lubelskiej z 1979 roku:

"Zastepcze znaki pieniezne w wojsku polskim 1925-

1939" - prostujacym bledy wczesniejszych prób

katalogowania i bedacym podstawa wszystkich

pózniejszych katalogów pieniadza wojskowego.

Oczywiscie nie latwo wykonac poprawne rysunki z

trójwymiarowych, bardzo plastycznych portretów na

monetach z miekkich metali, scieranych przez kilka-

kilkanascie lat intensywnego obiegu i poniewieranych

przez kilkadziesiat lat nastepnych. Jeszcze trudniej,

gdy sie zna jedynie ich wcierki olówkowe. Popiersia

Tadeusza Kosciuszki przez innych rysowników dla

"Biuletynu Numizmatycznego" 1969, "Rocznika

Miedzyrzeckiego" 1976, do wroclawskiego przedruku

mojego katalogu wystawy 1979 oraz katalogów Borysa

Paszkiewicza z 1984 roku i Bogumila Sikorskiego z lat

1998 i 2001 takze sa niezadawalajace. Chociaz w

wiekszosci sa znacznie lepsze od twórczosci W.

Niemirycza, tez gubia lub wypaczaja wiele szczególów

z portretu. Podobnie jest z innymi portretami na

monetach wojskowych. Oprócz trzynastu znanych

typów monet z popiersiem Tadeusza Kosciuszki,

katalogi notuja jeszcze 9 typów monet z królem

Stefanem Batorym, 7 typów z generalem Józefem

Bemem, 3 typy z marszalkiem Józefem Pilsudskim i po

jednym typie z hetmanem Stefanem Czarneckim (tylko

St. Bulkiewicz opisuje go jako gen. Bema) i z ksieciem

Józefem Poniatowskim (tego W.Niemirycz uznal za

gen. Jana Henryka Dabrowskiego). Notatka p.

Lachowicza uwypukla wiec jedna z wielu usterek

niektórych katalogów monet wojskowych, mala

wiarygodnosc i rzetelnosc podawanych opisów i rycin.

Moze wystarczaja dla poczatkujacych zbieraczy, ale

wytrawniejsi ze zdumieniem dowiaduja sie o setkach

nieznanych w zbiorach odmianach stempli, tworzywa i

rozmiaru. Trafiajace sie rzeczywiste odmiany

tworzywa i rozmiaru inne katalogi notuja od dawna.

Tak samo odmiany typu rewersu. Natomiast coraz

czesciej odnajdywane przez dociekliwych

kolekcjonerów drobne odmiany stempli awersów i

rewersów, wynikle glównie wskutek zastapienia

nowym stemplem przedwczesnie zniszczony stary,

zanim wybito zamówiona ilosc monet danego

nominalu, jeszcze nie uwzgledniaja zadne katalogi.

Podobnie jak róznice grubosci i wagi monet. Pora by

zaczac to uwzgledniac. Wiedza o monetach z

popiersiem Tadeusza Kosciuszki jest z pewnoscia

znacznie pelniejsza i co do badan kol. Lachowicza

wypada dodac kilka informacji nieznanych

numizmatykom PTN. Wprawdzie w ostatnim

trzydziestoleciu o pieniadzu wojskowym

opublikowalem do piecdziesieciu zródlowych prac,

notatek i przyczynków i podane w nich materialy,

analizy i odkrycia od dawna sluza innym publicystom i

kolekcjonerom, ale nia mialem dotad okazji pisania o

stosunkowo rzadko wystepujacych monetach

portretowych. Ich emitentach, mennicy, rytowniku

stempli menniczych, wykonawstwie, datowaniu itp.

Nie znam tez takich publikacji ani badan innych

numizmatyków. Kluczem do takiej wiedzy sa

typologie awersów i rewersów monet wojskowych

numizmatykom znane niestety tylko fragmentarycznie

z niektórych moich publikacji lub ich nieudolnych

plagiatów, wypaczajacych moje ustalenia.. Oryginalna

typologia oparta na kolekcji pelniejszej w kraju i poza

nim, odszukanych materialach zródlowych oraz

relacjach swiadków produkcji i obiegu tych monet,

pozwala datowac z dokladnoscia do 1-2 lat nie

datowane monety i przypisywac okreslonym

mennicom i grawerom w ponad 90 juz znanych typów

monet wojskowych. Wiadomo z moich badan, ze

pierwsze jeszcze bardzo prymitywne wykonane i

niezmiernie rzadkie dzis monety wojskowe z lat 1925-

1926 - znane sa tylko ze spóldzielni 5. pulku piechoty

Legionów w Wilnie i z pierwszej emisji spóldzielni

13.pulku ulanów Wilenskich w Nowej Wilejce -

wykonane zostaly w jakims miejscowym warsztacie

kowalskim, prawdopodobnie pulkowym. Wiekszosc

relacji o falszowaniu monet wojskowych moglo

dotyczyc wlasnie takich emisji. Dopiero od lutego

1927 roku, glówna mennica tych monet zostaly

Bartoszewicki M., "Portretowe" monety wojskowe

utworzone wtedy Zaklady Przemyslowe Bronislawa

Grabskiego w Lodzi przy ul. Zakatnej 59/61 i byly nia

do wrzesnia 1939 r. Szkoda, ze lódzcy numizmatycy

piszacy o tym pieniadzu dlugo nie dawali wiary w

moje odkrycie i nie prowadzili badan dziejów lódzkiej

mennicy, gdy jeszcze zyli w Lodzi liczni pracownicy

firmy, wiekszosc pracujacych w niej grawerów i syn

wlasciciela inz. mech. Karol Grabski, a w magazynach

lezaly jeszcze przechowywane od przed wojny stemple

rewersów monet. Nie wiadomo jakie sa efekty

spóznionych poszukiwan Stanislawa Bulkiewicza.

Niedawno podal w prasie lódzkiej o nawiazaniu

kontaktu z wnuczka Bronislawa Grabskiego i

przystapienia z jej pomoca do opracowania dziejów

lódzkiej mennicy. Opracowana przeze mnie typologia

monet wojskowych jednoznacznie wskazuje, ze

wszystkie monety portretowe wykonane byly wlasnie

w menni-cy lódzkiej a projektantem i wykonawca ich

stempli menniczych byl grawer Maurycy Kendrzenski

(1893-1976), absolwent znanej warszawskiej szkoly

rzemiosl. W latach 1927-1933 wykonywal on dla firmy

B. Grabskiego wiekszosc prac grawerskich, w tym

stemple monet. Gdy tego grawera odszukalem w Lodzi

mial juz 80 lat, byl jednak wciaz czynny zawodowo,

m.in. produkowal na duza skale plastikowe lotki do

kometki, do których wykonywal metalowe formy.

Podczas kilku spotkan i dlugich rozmów o pracy dla

firmy Grabskie-go i wykonawstwie monet

wojskowych, wsród pokazanych przeze mnie monet od

razu rozpoznal portretowe jako swoje prace. Wskazal

równiez wykonane przez siebie rewersy powtarzalne,

stosowane do bicia kolejnych emisji dopóki stemple

nie popekaly. Dowiedzialem sie tez, ze posiadal

najbogatsze w Lodzi zestawy róznego kroju i rozmiaru

patryc liter, cyfr i róznych ozdobników, oraz patryce

wszystkich portretów slawnych dowódców polskich,

umieszczanych na monetach wojskowych. Mial

jeszcze posiadac niektóre z tych patryc i obiecal

odszukac je i udostepnic do badan. Niestety nie

znalazlem czasu na kolejne calodzienne podróze z

Warszawy do Lodzi i grawer zmarl. Portretowe awersy

monet wojskowych laczone byly tylko z

powtarzalnymi rewersami roboty Maurycego

Kendrzenskiego, w moim katalogu wy-stawy w

Lublinie z 1979 roku oznaczonymi duzymi literami

"A", "B", "D", "E". W plagiatach typologii

publikowanych w latach 1981, 1983, 1984, 1988

stosowane sa cyfry rzymskie, jak w wersji mojej pracy

z lat 1972-1973. Ciekawostka jest, ze przepisywacze

uznali ja wtedy za nie przydatna do niczego. Poglady

zmienili dopiero po ujrzeniu maszynopisu katalogu

przygoto-wywanego dla wystawy w 1979 r. Rózniace

sie mnóstwem szczególów ryciny w katalogach,

wprowadzily w blad kol. Lachowicza, ze popiersia sa

"prawie jednakowe". Jako wytlaczane na stemplach

menniczych ta sama patryca w rzeczywistosci sa

identyczne. Majac mozliwosc ogladania dziesiatków i

setek monet wojskowych, jeszcze przed 1939 rokiem

w zbiorze ojcowskim, wsród monet portretowych z

Tadeuszem Kosciuszka - nie wypatrzylem zadnej

odmiany sugerujacej, ze grawer mial wiecej patryc z

popiersiem Naczelnika niz jedna. Trafialy sie tylko

niedobicia drobniejszych szczególów stempla.

Rysownikom ilustrujacym nastepne katalogi moge

doradzic, ze wystarczy sporzadzic jeden poprawny

rysunek popiersia w mocno powiekszonej fotografii

dobrze zachowanej monety i przenosic go na wszystkie

awersy z Tadeuszem Kosciuszka. Nie nalezy natomiast

zaczerniac wszystkich wypuklych plaszczyzn, jakby to

byla wcierka olówkowa, ale kontur portretu wniesc

najdrobniejsze szczególy wyryte reka grawera. Wedlug

obecnego stanu badan, zdecydowana wiekszosc monet

z portretem Naczelnika pochodzi z 1927 i 1928 roku,

niewiele z nastepnego. Interesujacym jest, ze takie

monety zamówily tylko spóldzielnie z siedmiu pulków

piechoty, dwóch artylerii i po jednej z lotnictwa i

saperów. Nikt z innych rodzajów broni i zadne kasyno

oficerskie lub podoficerskie.

Powiekszony portret T. Kosciuszki z widocznymi

szczególami stempla pomijanymi na rycinach.

Portret najczesciej spotykany jest na nominale 1

zloty, bitym w najwiekszych ilosciach, w niektórych

emisjach do pieciu tysiecy egzemplarzy i dzis

najliczniej odnajdywanym. Na nominale 50 groszy

portret byl za wysoki by zmiescic sie w napisie

otokowym. Chetnie dawany byl na nominale 5 zlotych,

stosowany w wielu emisjach, ale te monety byly bite

zaledwie po kilkaset egzemplarzy i dzis sa

rzadkosciami. Wiele mozna napisac o historii

emitentów i emisji. Tu dodam jedynie, ze wiele

spóldzielni dzialalo krótko i ich emisje juz przed wojna

wyrwaly sie na wolnosc kolekcjonerska. I tak

spóldzielnia 21. pp w Warszawie dzialala do 1928

roku., w 22. pp z Siedlec do 1932 r., w 34. pp z Bialej

Podlaskiej do 1933 r., podobnie w 38. pp z Przemysla

(tu odradza sie w 1937 r.), w 55. pp z Leszna do 1935

r., w 3. plotn. Z Poznania-Lawicy do 1929 r. Ponadto

emisja z 2.ppLeg. w Sandomierzu do 1931 roku byla w

obiegu w Pinczowie, a z 22.pal w Rzeszowie po 1931

roku w Przemyslu.

Miroslaw Bartoszewicki - Warszawa

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: