Miłaszewska Wanda- Zatrzymany zegar.pdf

Wanda Miłaszewska

Zatrzymany zegar

Wydawnictwo Literackie "ABC"

Kraków 1992

PWZN Print 6

Lublin 1995

Adaptacja na podstawie

ksiżki wydanej przez

Wydawnictwo Literackie

"ABC" Kraków 1992

Redakcja techniczna

wersji brajlowskiej:

Piotr Kaliński

Skład, druk i oprawa:

$p$w$z$n "Print 6R"

ul. Wieniawska 13

20-071 Lublin

tel. (0-81) 295-18

$i$s$b$n 83-85987-23-1

`st

Stara i pomarszczona kobieta wprowadziła mnie do wnętrza. Był to ten sam

wielki, nieco ponury pokój z surowym obiciem w ciemne kwiaty. Tak, poznałam

go od razu. Na połupanym kominku, w miejscu gdzie stały zawsze wazoniki

chińskie, osiadła gruba warstwa pyłu. Sprzęty powynoszono, lecz te, które

zostały - nieliczne - zdawały się przychylnie spogldać w m stronę,

wspominajc dawn zażyłość.

Zwłaszcza kanapa. Ta śmieszna kanapa z wielkim oparciem, stojca na

pokracznie wykrzywionych nogach...

Ileż razy gramoliłam się na ni, wczepiajc dziecinne pistki w grubo

kręcon frędzlę, któr była oszyta! Kawałek tej frędzli, dawniej

szczerozłotego koloru, dziś barwy nieokreślonej, zwieszał się jeszcze z

jednego boku. Naddarte i przetarte w wielu miejscach obicie ukazywało

strzępki waty czy pakuł, którymi wypchany był szanowny mebel...

Przy całym zniszczeniu, przy całej wyblakłości swojej, jakże niewiele

zmieniła się kanapa ciotki Eufemii Klimontowskiej! Znaczne wgłębienie

środkowej części zdawało się zachowywać jeszcze szeroki odcisk kształtów

korpulentnej damy. Tu właśnie, odkd siebie i tę kanapę pamiętam, w tym

miejscu siadywała niezmiennie ciotka Eufemia Klimontowska, żartobliwie

przez Janusza "ciotk rodu" zwana.

Jakże odległych czasów sięgaj te wspomnienia! Byłam jeszcze zupełnie

malutka, gdy po raz pierwszy przestpiłam próg tego pokoju. Wysoki, dębowy

próg wydawał się mym czteroletnim stopom trudn do przebycia zapor,

zwłaszcza że za nic w świecie nie odważyłabym się wychylić głowy z fałdów

matczynej spódnicy.

Było to o zmierzchu, o wczesnym zimowym zmierzchu i w pokoju na okrgłym

stole paliła się lampa z przymocowanym do abażuru kawałkiem w kilkoro

złożonej gazety. Gdyśmy tak brnęły przez tę ogromn bawialnię, zastawion

sprzętami, siedzca na kanapie otyła dama spojrzała, nie podnoszc głowy,

znad okularów. Dotychczas pamiętam krótki błysk oczu czarnych i żywych,

stanowicych niezwykły kontrast z opuchł i pomarszczon opraw niemal

bezrzęsnych powiek.

Pani Eufemia Klimontowska robiła na drutach czerwony włóczkowy szal,

którego wykończona połowa spływała po tłustych kolanach aż do ziemi. Nie

odkładajc drutów, powstrzymanych tylko w ich migotliwym błyskaniu, stara

dama patrzyła czas jakiś uważnie, bez słowa. Patrzyła raczej na matkę niż

na mnie, a jej fałdziste oblicze nie wyrażało żadnych specjalnych uczuć,

złych czy dobrych: widniało zeń tylko oczekiwanie.

- Przyjechałyśmy... - rzekła moja matka cichym głosem i nagle z

determinacj odgarniajc fałdy sukni dorzuciła pośpiesznie:

- To jest właśnie Krysia.

W ciszę, jaka nastpiła po tym oświadczeniu, wpadł nareszcie dźwięk

głosu. Głosu tego również nigdy nie zapomnę. Zdawał się wydobywać spod

ziemi, z głęboka, a jednocześnie miał w sobie jakiś ostry, zgrzytliwy ton,

taki jaki wydaje stare żelastwo uderzone młotkiem.

- No - powiedziała "ciotka rodu", odkładajc na bok druty. - Mamy teraz,

chwalić Boga, grudzień, a tak - wycignęła palec w moj stronę - można

chodzić w środku lata, jeżeli w ogóle dziewczynie wypada pokazywać gołe

nogi.

Nie zrozumiałam dobrze treści słów, ale na sam dźwięk głosu łzy napłynęły

mi do oczu. Byłabym z pewności wybuchnęła płaczem, pogrżajc w rozpaczy

biedn mamę, gdyby nie nowy, niespodziewany incydent: oto tłusty mops,

którego nie zauważyłam dotychczas, uniósł potworny swój łeb z poduszki i

prostujc się na kabłkowatych nogach, ukazał w szerokim ziewnięciu otchłań

czerwonej paszczy.

To wydarzenie tak całkowicie pochłonęło moj uwagę, że nawet nie

dosłyszałam lękliwych objaśnień matki. Dopiero gderliwy głos starej damy

przywołał mnie do rzeczywistości.

- Jeżeli już w takiej pozycji jesteście, że dziewczyna nie ma nawet

całych porzdnych pończoch, to ja jej zrobię na drutach i będzie je odtd

nosiła. Cicho, Acan! - wypowiedziała jednym tchem ciotka, spogldajc

bardzo przyjaźnie na psa, który skończywszy ziewać, zawarczał głucho, jak

gdyby teraz dopiero zauważył obcych przybyszów.

- Doprawdy... cioteczko... tyle dobroci... - zaszeleścił znów cichy

głos mej matki.

- Jestem ciotka. Tak mnie nazywaj. Ciotka Eufemia. Nie cierpię tych

wszystkich waszych spieszczeń! - mruknęła dama, po czym pocałowała mamę w

czoło, a mnie w okolicę ciemienia. Jednocześnie głowa moja przygwożdżona

ręk "ciotki rodu" zginęła całkowicie w fałdach szerokiego kaftana,

wypełnionego zaiste imponujc obfitości ciała. Od tej pory zapach piżma,

lawendy i trociczek, którym przepojona była, nie wiem już teraz, suknia czy

skóra otyłej damy, stanowi dla mnie nieodłczn całość z jej wspomnieniem,

tak samo jak mops Acan i ruda kotka, imieniem Waćpani, faworytka całego

domu.

W przeciwieństwie do mopsa, którego oprócz fizycznej brzydoty cechował

nader przykry charakter, Waćpani odznaczała się pełn wdzięku

pieszczotliwości. Nawet wtedy gdy wypadło jej skarcić któregoś z

młodocianych figlarzy, zbyt natarczywie nastajcego na jej spokojne

poobiednie far_niente, czyniła to z gracj. Wczepiała w dziecięce ramiona

ostre pazurki, ani na chwilę nie rozwierajc półprzymkniętych powiek,

kryjcych szmaragdowy blask oczu. Pełen zadowolenia pomruk, dobywajcy się

z jej gardła, nie ustawał przy tym ani na chwilę, zupełnie jakby Waćpani

prawiła słodkim tonem kazanie: "A widzisz, kochanku, nie zaczepiaj mnie,

gdy tu sobie wypoczywam w ciszy, bo to nieładnie być natrętnym i

naprzykrzać się bliźniemu, choćby nawet tym bliźnim był... zwykły kot

domowy..."

Skończywszy, z tym samym łagodnym mruczeniem chowała pazurki pomiędzy

miękkie poduszeczki łap i zamykała zupełnie oczy dla zaznaczenia, że sprawę

uważa za załatwion.

Ciotka Eufemia wolała mopsa. Wychowała go od szczenięcia, uczc pić mleko

"po palcu", gdyż pokraczne stworzenie wskutek jakiegoś nieszczęśliwego

wypadku już w niemowlęctwie zostało pozbawione swej naturalnej opiekunki i

żywicielki.

Kiedy przybyłam do Klimontowic, mops liczył blisko piętnaście lat życia i

srodze cierpiał na astmę. Ten właśnie szczegół, być może, przyczyniał się w

znacznej mierze do bałwochwalczego przywizania, jakim darzyła ciotka swego

ulubieńca. Kaszlc i sapic oboje patrzyli na siebie pełnym współczujcego

zrozumienia wzrokiem.

W rzadkich chwilach rozserdecznienia lubiła ciotka opowiadać o młodych

latach mopsa. Opowieści takie były specjalnym faworem, toteż każdy z

domowników słuchał po stokroć tych samych historii, usiłujc nadać swej

twarzy wyraz jak najgłębszego skupienia.

- Gdybyście widzieli, jaki on był śliczny i milutki! Od chwili gdy

nauczył się biegać, nie opuścił mnie nigdy nawet na kilka godzin. Sypiał w

nogach łóżka i jadł tylko z mojego talerza... Sierść miał ciemniejsz,

miększ niż teraz i pachniał tak przyjemnie...

Tu ciotka zwykle wzdychała i dodawała po pauzie:

- Zapach młodych szczenit to dla mnie perfuma... Chrapliwy, ostry jej

głos nabierał cieplejszych tonów, ilekroć zwracała się bezpośrednio do

Acana. Pod szczęśliw gwiazd urodził się ten pies, jedyne w całym domu

stworzenie, które nie odczuwało zmiennych humorów ciotki Eufemii, zależnych

od pór roku, dni miesica, a nawet specyficznych godzin dnia.

Mój Boże! Więc prawie cał godzinę spędziłam w tym starym pokoju na

wspomnieniach, nie zdajc sobie sprawy, że czas mija!

Dopiero na dźwięk obcego głosu ocknęłam się z zadumy. Baba stała w

obramowaniu tęgiej, dębowej futryny, podobna raczej do malowidła starej

szkoły niemieckiej niż do żywego człowieka - i patrzyła na mnie

przenikliwie.

- Myślałam sobie - rzekła wreszcie - co to się stało, że pani z powrotem

nie widać? Powiada wreszcie mój stary: zmierzch ciut-ciut, trzeba zajrzeć,

co się tam święci!

Zaczęłam przetrzsać woreczek i wręczyłam kobiecie trochę pieniędzy,

mówic z zakłopotaniem:

- Dziękuję wam, moi kochani. Dziękuję i przepraszam. A jeśli tu jeszcze

powrócę, otworzycie mi, prawda? Widzicie, ja ten dom znam od dziecka.

Pamiętam...

Dziwna jest ta potrzeba wywnętrzania się przed bliźnim. Ot, co babie do

tego, przyszłam, to przyszłam. Nikt mnie tu przecież podejrzewać nie

będzie, że przyszłam na przykład kraść pajęczynę zasnuwajc puste kty...

Zachciało mi się posiedzieć tutaj godzinkę, więc posiedziałam. I nagle

mamroczc coś, jkam się jak pensjonarka przy tablicy - i to przed kim?

Przed obc kobiet, która tu jest od niedawna i której niewiele zależy na

wiadomości, jak dawno znam ten stary dwór...

Widocznie moja baba rozumowała podobnie, gdyż nie przyjmujc datku

odezwała się znowu:

- A dobrze, dobrze. Niech paniuńcia przychodzi, ile jej się spodoba!

Zawsze ktoś otworzy. Nie ja, to stary. A te papierki, to niech se pani

schowa. Jak się nasz mały na ksiżce nauczy, jeszcze my pani pięknie

dziękować będziem.

Mały? Aha, to ten z duż głow wnuczek. Jak to mu? Teoś. Prawda, Teoś.

Siedzi pod oknem na trzeciej ławce i struże blat stołu, ilekroć myśli, że

tego nie widzę. Dobrze, moja kobieto. Zapamiętam sobie Teosia. Wyuczę go

przez zimę. Na "majowe" będzie już czytał z ksiżki wobec calutkiej wsi.

Dobrze.

Wróciłam potem do domu nie przez wieś, ale łkami. Droga o połowę krótsza

i dwa razy piękniejsza. Jak doskonale po dziś dzień pamiętałam każdy zakręt

maleńkiej rzeczki! Najpierw idzie się traw jasnozielon, spłowiał od

słońca. Trochę niżej, już w dole, rośnie jakiś nadwodny gatunek, o liściach

długich, ważkich i chropawych. Szeleści to pod nogami, łamie się w sztywne

zygzaki. Rośnie w kępach, między którymi prześwituje woda. Trzeba stpać

umiejętnie, zagarniajc za każdym krokiem pokos tej trawy, niby żywy,

zielony pomost, by nie przemoczyć trzewików. A jeszcze dalej, w trawie,

która się znowu staje krótka, tylko mocniejsza w kolorze i gęstsza,

widniej, stosownie do pory roku: żółte kaczeńce lub modre oczka

niezabudek, czasem te nieśmiałe kwiatuszki na różowych łodygach, całe jak

gdyby z mgły i z rosy utkane. Zerwiesz je - i gin ci w ręku, malej w

oczach, gasn.

Dalej od rzeczki, w miejscach bardziej suchych, łka aż pstrzy się od

kwiatów. Na wiosnę s to przeważnie jaskry, świecce bezczelnie jak

wyczyszczony mosidz, trochę drobnych dzwonków, kwitnce trawy. Później

łka staje się już to krwawa od wysoko wybujałych szczawiów, już to

błękitno-liliowa od skabiozy rozpanoszonej tu we wszystkich odmianach

gatunku i barwy.

W tej chwili s jeszcze skabiozy, choć to koniec września. Lato było

dosyć wilgotne, pewnie dlatego łka wyglda dotychczas tak świeżo. Więc te

skabiozy od tylu lat kwitn rokrocznie tak samo?

"Boże mój... Boże mój..." Idc powtarzam sobie z zachwytem, po trosze ze

smutkiem te dwa wyrazy. Znów charakterystyczny szczegół: ilekroć byłam w

tym miejscu, tu właśnie gdzie rzeczka nagle zakręca i srebrzy się pod

światło, powtarzałam zawsze te same słowa. Piętnaście, dwadzieścia lat

temu... Dawniej...

Mój Boże! Mój Boże!... Mój Boże... Zachwyt mam w sercu ten sam, lecz

smutek jakiś nowy. Postarzałam się od wczoraj tylko o dzień, a zdaje mi

się, że chyba o lat dziesitek.

Kiedy wchodziłam przez bramę do tej cienistej alei lipowej, byłam bardzo

samotna, ale nie czułam ciężaru tej samotności na barkach. Człowiek tak

długo nie jest sam, jak długo sobie tego nie powie. A cóż to sobie mogłam

powiedzieć, wróciwszy do małej, ciemnej izdebki, w której własnymi rękoma

co wieczór zapalam lampę? Musiałam sobie powiedzieć coś, co jest prawd

bezwzględn: stara już jesteś i bardzo samotna, moja Krysiu. "Taki już

porzdek na świecie, rybeńko!" - westchnęłaby Balbina, która w latach

mojego dzieciństwa miała najpewniejsze lekarstwo na smutek wszelki i

gorzkie strapienie: gruszki suszone i śliwki nadziewane kminkiem...

Ale nie ma Balbiny, nie ma gruszek, nie ma w ogóle nic z owych czasów,

oprócz mnie samej - i nic tego nie zmieni, nawet fakt, że się tu, na

starych śmieciach, znalazłam. Jestem na tych śmieciach jak liść wiatrem

zagnany. Jutro kierunek wiatru zmieni się i - fiut! - żegnaj, mój liściu!

Szukaj sobie innego miejsca na świecie, innego schroniska, gdziebyś

przylgnęła cał dusz, nim cię los znowu oderwie i hen odniesie.

Zbliżajc się starość przeczuwam nie od wczoraj. Że mam kilka siwych

nitek we włosach? To jeszcze drobiazg. Szatynki wcześnie siwiej. A

zreszt: "Bodajbyś cudze dzieci uczył" - tak przecież brzmi przekleństwo,

choć kto jak kto, ale te dzieciska kochane siwizny mi nie przysporzyły.

To zreszt także drobiazg. To nie to. I lekki zarys zmarszczek pod

oczami, zapowiedź "kurzych łapek" w przyszłości - i ten ledwo widoczny, a

przecież widoczny żółtawy ton skóry przeświecajcy jak gdyby od wewntrz -

to także nie to. Starość moja, starość, czekajca na progu, to owe dziwne

nastroje, którym poddaję się coraz częściej, to ta jakaś malaise, na któr

nie znajduję w tej chwili polskiego określenia. To te okresy smutnych

zapadań w zadumę... W zadumę nad czym? Bóg raczy wiedzieć. Nad niczym

specjalnym albo po prostu nad tym, że życie płynie i ucieka mi sprzed oczu

coraz chyżej...

"Ucieka?" Zły wyraz. Ja życia nie chwytam za poły, nie staram się

powstrzymać go w biegu. Więc nie ucieka, ono tylko przechodzi. Przechodzi

mimo mnie, nawet mnie mija. A niech tam!

Dlatego tak lubię patrzeć w słońce o zachodzie, że zawsze z jednakim

wzruszeniem obserwuję odwieczne zjawisko. Drgnęło? Ostatni raz? Nie:

jeszcze błysło. I jeszcze. I jeszcze maleńki rbek płonie różowo nad lini

horyzontu. Podobno to już jedynie spectrum słoneczne, lecz drga i płonie

tak samo...

Słońce wędruje przez niebo jak człowiek przez własne życie - i jeden

tylko ma zenit: południe. A potem rozpoczyna się pospieszna wędrówka w dół,

ku innej, ku tamtej stronie. Wreszcie, nim wszystko zapadnie w nicość,

zszarzeje, zgaśnie, ta jedna, krótka chwila, jak błysk, która zdaje się

trwać nieskończenie... To przejście w inne światy, ten moment, w którym

zarówno człowiek, jak słońce w jednym ułamku sekundy przeżywa całe swoje

istnienie.

Wszystko to mogło być powiedziane lepiej i piękniej. Nie mam pretensji do

celowania w doborze metafor. Jestem zwyczajn śmiertelniczk, nie

wynalazłam prochu. Należę do rzędu tych istot, które każda stara prawda

przez nie odkryta zachwyca i dziwi...

Miałam raz ucznia, który kosztował mnie wiele pracy. Chodziło zwłaszcza o

mnożenie czy dodawanie. Chwilami z rozpacz sdziłam, że dziecko jest chyba

kretynem, skoro w żaden sposób pojć nie może, iż dwa razy trzy jest sześć,

a trzy razy trzy - dziewięć. Przez szereg dni chłopaczek odpowiadał bez

sensu, na chybił trafił. Szalałam. Wreszcie pewnego ranka malec niechccy

odpowiedział trafnie... I nagle oczy mu zabłysły, klasnł w ręce,

wykrzyknł:

- To, proszę pani, jest tak: jak dostanę dwa razy od mamy na tramwaj, to

będzie sześć kopiejek, a jak dostanę trzy razy, to będzie... - zastanowił

się i po chwili dorzucił triumfalnie: - To będzie dziewięć!

Zrozumiał. Coś błysnęło w mózgu, jakieś pojęcia oderwane skojarzyły się

ze sob, przestały być abstrakcj...

Ilekroć zdarzy mi się w życiu coś zrozumieć, uczynić takie fenomenalne

odkrycie prawd znanych i uznanych - przypominam sobie tego malca i nabieram

otuchy...

Iii

Chaos w myślach trwa nadal. To już czwarty dzień od pamiętnej niedzieli,

czwarty tydzień od mego tutaj przyjazdu.

Więc naprawdę można tak długo przetrawiać wspomnienia? Nie uwierzyłabym,

gdyby mi powiedziano rok temu, że kiedykolwiek pozwolę się do tego stopnia

obezwładnić pierwszej lepszej fali, płyncej z błękitnego Wczoraj ku

szaremu Jutru. Czyż doprawdy przeszłość była taka błękitna? Kto wie, może

moje bezbarwne "dziś" nabierze kiedyś przez oddalenie koloru?

Postanowiłam sobie nie odwiedzać zbyt często klimontowskiego zaktka.

Zanadto mnie obraz znajomy przenika. Jestem później jak klisza, któr

wywołano, ale nie utrwalono. Kontury wszystkiego co żywe wchłaniałam w

siebie ongi, zarysowuj się wyraźnie, by wkrótce poczernieć w świetle

rzeczywistości. Czegoś nie dostaje tym obrazkom z natury. Może camera

obscura - owo sanktuarium wspomnień - nie była tak szczelna, jak sobie

wyobrażałam?

Na szczęście, tydzień składa się z sześciu dni powszednich i jednej tylko

niedzieli... Od ósmej do dwunastej dzieciaki siedz rzędami na długich

ławkach poustawianych pośrodku tak, że przy każdej ścianie mam wolne

przejście. To mi ułatwia kontrolę nad niesforn gromadk. Przechadzam się

między trzydzieściorgiem drobiazgu, zagldam w zeszyty, czasem na kolana,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: