BP STANISŁAW GĄDECKI
TRADYCJA A PISMO ŚWIĘTE
GNIEZNO 1995
U KAZAŁA S l Ę:
KS. M. WOLNIEWICZ WCZORAJ l DZISIAJ BIBLII
W PRZYGOTOWANIU:
ABP H. MUSZYŃSKI BIBLIA - KSIĘGA NATCHNIONA KS. ST. JANKOWSKI BIBLIA W ŻYCIU KOŚCIOŁA KS. ST. JANKOWSKI BIBLIA W ŻYCIU CZŁOWIEKA
Copyright by Prymasowskie Wydawnictwo "Gaudentinum"
1995
Katechezy wygłoszone w RADIO MARYJA w dniach 03.09.94 - 26.11.94
Projekt okładki Krzysztof Kwiatkowski
Fotografia na okładce Piotr Chojnacki
NIHIL OBSTAT
Gniezno, 2 marca 1995 r.
Ks. dr Teofil Wilski
Cenzor
IMPRIMATUR
Kuria Metropolitalna Gnieźnieńska Gniezno, 6 marca 1995 r.
Bp Bogdan Wojtuś Wikariusz Generalny
ISBN 83 - 85654 - 28 - 3
Prymasowskie Wydawnictwo
GAUDENTINUM
PL 62-200 Gniezno, ul. Kolegiaty 2 » (0-66) 26 36 51
Skład: GAUDENTINUM - Tomasz Brończyk.
Druk: SCRIPTOR w Gnieźnie,
ul. 22 lipca 85, zam. 4/95.
Słowo Boże jest drzewem życia, które z każdej strony podaje ci błogosławiony owoc. (...) Jeśli zatem ktokolwiek potrafi pojąć cząstkę owych bogactw, niechaj nie sądzi, iż w Bożym słowie znajduje się tylko to, co znalazł, ale niech wie, iż spośród wielu skarbów, to jedynie udało się zobaczyć. (...) Raduj się przeto nasyceniem, a nie smuć się, iż obfitość słowa przerasta twe pragnienie.
św. Efrem
I. TRADYCJA W UJĘCIU STAREGO TESTAMENTU
Tradycja jest rodzajem pomostu między epoką, w której pojawił się człowiek myślący a narodzinami pisma (4 tyś. lat przed Chr.), między epoką mowy a epoką pisma (W.JJonge, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, Lublin 1992). Ona poprzedza pismo a jednocześnie oznacza międzyludzki przekaz jakichś wartości. Doświadczenie ludzkie i wiedza nie istnieją bowiem w zupełnym oderwaniu od drugiego człowieka, one są z nim powiązane i można nawet powiedzieć, że umysł w znacznym stopniu powstaje i rozwija się tylko dzięki spotkaniu między ludźmi, między całymi pokoleniami ludzkimi, ułatwionemu dzięki tradycji, która umożliwia porozumiewanie się ludzi między sobą.
1. TRADYCJA W SENSIE POTOCZNYM
W potocznym tego słowa znaczeniu tradycja to przekazywanie drugiej osobie rzeczy (np. kluczy, listu), wspomnień, relacji o czymś (Tacyt, Annały XVI,16,2), wiedzy (Kwintylian, Inst. 111,1,2), obyczajów nie potwierdzonych przez księgi święte, przekonań, wierzeń (pistis, logos, dogmatu, wiara, słowa, reguły), zasad, sposobów myślenia, postępowania, umiejętności, wydarzeń z przeszłości traktowanych jako historia, przekazywanie z pokolenia na pokolenie, z jednej generacji na drugą poprzez przykład, informację, świadectwa ustne lub pisemne wiadomości (ton grammatikon martyria). Łacińskie słowo tra-ditor używane jest zarówno na określenie nauczyciela, który powtarza ustnie lub na piśmie swoją naukę, jak i zdrajcy, który wydaje miasto w ręce wroga. Traditio to także wydawanie czegoś w ręce wroga. W sensie prawnym będzie to przekazanie jakiegoś przedmiotu przez osobę będącą jej właścicielem drugiemu człowiekowi, który od tego momentu wchodzi w jej posiadanie. Oddawanie komuś czegoś na własność. Przekazywanie mu spadku. Oddawanie komuś córki za żonę. Powierzanie kogoś lub czegoś w czyjąś opiekę. Zawierzanie czegoś lub kogoś drugiej osobie. W odniesieniu do dawnych manuskryptów będzie to forma w jakiej dotarły one do nas, albo zespół rękopiśmiennych kopii pochodzących od jednego autora.
Tak rozumiana tradycja może oznaczać coś pozytywnego, coś co jest nam bliskie i zarazem od daw-
na wspólne. Tak np. mówimy o tradycji narodowej, rodzinnej i o jej sile. O pielęgnowaniu i podtrzymywaniu tradycji, o postępowaniu zgodnym z tradycją i odwoływaniu się do niej. W kontekście Bożego Narodzenia zgodna z tradycją wigilijna wieczerza z dziadkami, rodzicami i dziećmi, to opłatek i lektura Ewangelii o narodzeniu Pana naszego, potrawy wigilijne i wolne miejsce przy stole, to atmosfera życzeń tchnąca serdecznością i rodzinnością, przyozdobiona choinka, światełka i prezenty. To Pasterka i kolędy. Postępować zgodnie z taką tradycją to pielęgnować tego rodzaju obyczaje we własnym domu.
Czasami tradycja może przyjąć formę wynaturzoną i w dwóch skrajnych wypadkach (tradycjonalizm albo progresywizm) może oznaczać coś negatywnego. W wypadku tradycjonalizmu przy przejmowaniu tradycji lekceważona jest teraźniejszość. Czasami np. myślimy w sposób schematyczny, szablonowy, nie wnoszący nic nowego. Ubieramy się tradycyjnie, po staremu.Tradycyjna powieść, sztuka, tradycyjny sposób budowania, to coś wstecznego, opierającego się na starych i nieaktualnych wzorcach, które z wielu względów już nie dostają do nowych potrzeb. W dziedzinie polityki będzie to ideologia głosząca nieuzasadniony kult do przeszłości rozumianej jako uosobienie wszystkich wartości, z których należy czerpać wzorce we wszystkich dziedzinach myśli politycznej. Zdaniem arcybiskupa wołogdzkiego Mi-chaiła (Siegodnia, 19.10.1994) tradycjonalizm w dziedzinie religijnej - reprezentuje np. obecnie prawosła-
8
wie. Bolejąc nad tym faktem mówi: Ten tradycjonalizm nie ma żadnego logicznego uzasadnienia, fest to raczej "martwa tradycja". Jest to przede wszystkim oschłość nauczania, ponieważ większość pedagogów pozbawiona jest prawdziwego ducha religijnego... W swojej większości oni kochają Kościół, ale rozumieją go, podobnie jak większość duchownych, na swój sposób - cerkiewny wystrój, obrzędowość, atmosfera pompatyczności. W tym się kąpią. Poza "Akademią Duchowną" duchowieństwo chętniej czyta "Legendy Starców" aniżeli Ewangelie... Jest to typowy przykład gloryfikowania tego, co powinno raczej pozostawać na obrzeżach cerkiewnych. Tymczasem to wysuwa się na pierwszy plan jako jakieś zasadnicze prawdy. Ogromne powodzenie mają apokryfy. Te dokumenty nie uznane przez Kościół wypełniają treścią większość prawosławnych aka-tystów (KAI). Myśląc o niektórych jego członkach, również Kościół katolicki w Polsce określa się czasami Kościołem tradycyjnym w .negatywnym tego słowa znaczeniu. W kraju, w którym 90 % określa siebie jako wierzących tylko 38 % regularnie uczęszczało na niedzielne Msze św. (1991). Co piąty deklaruje, że nie wierzy, ale chodzi do kościoła z powodu presji środowiska lub z szacunku dla tradycji. Przy deklarowaniu katolickości wielu przyjmuje to, co odpowiada laickiej wizji świata i zamiast wiary wyznaje raczej światopogląd. Niektórzy nie zrywając otwarcie z Kościołem, zachowują i deklarują dystans wobec niego i ciążą zdecydowanie ku środowiskom pozare-ligijnym.
Z kolei z negatywną tradycją przez lekceważenie przeszłości mamy do czynienia w modernizmie czy w ślepym progresywizmie, lekceważącym wartość tradycji i zrywającym z nią dla zasady, aby wprowadzić coś bezwartościowego, ale nowego. Jako przykład dwóch takich przeciwstawnych mentalności podawano dawniej Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. W wypadkach wątpliwych Brytyjczyk miałby raczej wybierać rozwiązanie dawne aniżeli nowość, ufając bardziej sprawdzonym wzorcom niż nowinkom. W tych samych wątpliwościach mentalność "typowego" Amerykanina miałaby raczej wybierać to, co nowe, dopatrując się w tym czegoś z natury lepszego niż stare.
Tradycja jest faktem nieuniknionym. Miała ona i ma w jakimś stopniu wpływ na życie każdego pojedynczego człowieka i trudno sobie wyobrazić kogoś, kto mógłby powiedzieć, że wszystkie zasady swojego postępowania, wszystkie swoje poglądy zawdzięcza wyłącznie sobie. Że nic od nikogo nie zaczerpnął. Że nic nie zawdzięcza innym ludziom. Nikt nie może pominąć tradycji kulturowej, w której się urodził, choć z pewnością może wybierać, przyjąć ją, lub jej części składowe, albo - z zasadniczych racji - odrzucić. Ludzie też mogą łączyć się razem z wielu powodów (ekonomicznych, społecznych, politycznych), nie mniej jednak nie stworzą nigdy prawdziwej wspólnoty ludzkiej, jeśli nie będą posiadali wspólnej tradycji.
11
10
W rzeczywistości tradycja to zawsze pewien moment wolności i samych dziejów. Nawet najbardziej rzetelna, solidna tradycja nie rozwija się w jakiś naturalny sposób dzięki zdolności przetrwania czegoś raz zaistniałego, lecz potrzebuje potwierdzenia, uchwycenia i kultywacji. Zgodnie ze swą istotą jest ona przechowywaniem, czynnym we wszelkiej historycznej zmienności. ...Nawet tam, gdzie jak w czasach rewolucji, życie doznaje burzliwych przemian, wśród rzekomej zmienności wszelkich rzeczy potrafi przetrwać o wiele więcej z minionej epoki, niż ktokolwiek sobie to uświadamia, i łącząc się z tym, co nowe, tworzy nowe znaczenie. W każdym razie podstawa przechowywania płynie z wolności w nie mniejszym stopniu niż przewrót i odnowa. Dlatego zarówno oświeceniowa krytyka tradycji, jak i romantyczna rehabilitacja tej tradycji pozostają w tyle za jej prawdziwym dziejowym bytem (Hans-Georg Gadamer, Prawda i metoda, Kraków 1993, 269).
Odnosząc się nieustannie do przeszłości, nie dążymy w każdym razie do nabrania dystansu i uwolnienia się od dziedzictwa tradycji. Tkwimy raczej stale wewnątrz niej, a nie jest to zachowanie uprzedmiotowujące, tak iżby treść przekazu tradycji była pojmowana jako coś odmiennego, obcego - jest to raczej coś własnego, wzór i przykład samorozpoznania, w którym nasz późniejszy historyczny osąd dostrzeże już nie tyle poznanie, ile najbardziej swobodną modyfikacje tradycji (Hans-Georg, Gadamer, Prawda i metoda, Kraków 1993, 270).
Chociaż w każdej dziedzinie życia ludzkiego tradycja stanowi fakt nieunikniony, to jednak istnieje taka dziedzina, w której jest ona czymś więcej niż
faktem. Tą dziedziną jest religia. W dziedzinie religii i wiary tradycja jest nie tylko faktem, ale wręcz koniecznością. W związku z tym że Bóg objawił się bezpośrednio tylko niektórym ludziom, którzy już pomarli, oraz że wszyscy inni mogą wejść w doświadczenie tych pierwszych tylko poprzez przekaz, konieczna jest nić tradycji, aby wprowadzać wciąż nowe pokolenia w związek z Bogiem. Kiedy przekazywanie wartości objawionych nie odbywa się bezpośrednio, ale pośrednio, jak to ma miejsce w przypadku większości ludzi, nie ma innego wyjścia jak poleganie na tym, co przekazują nam inni i to zazwyczaj bardzo długi szereg ludzi. W sferze religijnej przeto tradycja jest czynnikiem zasadniczym i niezbędnym, ponieważ wiara jest odpowiedzią na to, co zostało nam przekazane.
Objawienie jest tak bogatym i złożonym wydarzeniem, że chociaż w pewnym momencie się kończy, to jednak ciągle angażuje nasz umysł i serce, jest dla nas stałym wyzwaniem zmuszającym do coraz głębszego wnikania w jego znaczenie i do odkrywania jego różnych aspektów. Jesteśmy zmuszeni do pojmowania Objawienia i jego konsekwencji w życiu, które podlega nieustannym zmianom. Natura świata i człowieka wydaje się względnie stała, ale już nasze rozumienie natury ciągle się rozwija.Tradycja religijna wciela się w życie, kulturę społeczeństw i narodów ...
mareknowy1