Reakcja na ciężki stres.doc

Reakcja na ciężki stres

Stres wg Hansa Selye’go

Stres jest nieswoistą reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu „żądania” – czyli stresory. Stresory nie muszą być nieprzyjemne – ważna jest intensywność „żądania” przystosowania do nowej sytuacji, jakie stawia organizmowi.

Według teorii Selye’go wszystkie czynniki, na które jesteśmy wystawieni powodują swoiste działanie i nieswoisty wzrost potrzeby spełnienia funkcji przystosowawczych i powrotu do stanu normalnego. Selye dzielił stres na dwa rodzaje:

1.       dystres –  przykry, powodujący uszkodzenia,

2.       eustres – mobilizujący pozytywnie do działania.

W odniesieniu do stresu psychologicznego wyróżnić można trzy nurty określania stresu:

1.       jako bodźca, sytuacji lub wydarzenia zewnętrznego o określonych właściwościach,

2.       jako reakcji wewnętrznych człowieka, zwłaszcza reakcji emocjonalnych, doświadczanych wewnętrznie w postaci określonego przeżycia,

3.       jako relacji między czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowieka.

Walter Cannon

Opisał reakcję typu „fight or flight” (walcz lub uciekaj). W reakcji tego typu wyróżnił 3 fizjologiczne składowe:

1.       przeżywanie,

2.       unikanie,

3.       pobudzenie.

Fenomenologiczno-poznawcze ujęcie wg Richarda Lazarusa i Susan Folkman

Stresem jest określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.

Ze względu na siłę i zakres oddziaływania, Lazarus i Folkman wyróżnili następujące kategorie stresorów:

1.       dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof, obejmujące całe grupy

Obejmują wypadki, zdarzające się kilku osobom lub całym społecznościom jednocześnie. Zwykle są nieprzewidywalne, mają bardzo silny wpływ i wymagają ogromnych wysiłków dla poradzenia sobie ze stresem. Klęski żywiołowe, wojny, skażenie na dużą skalę i katastrofy techniczne to przykłady stresorów - kataklizmów. Atakują najbardziej podstawowe wartości człowieka, jak życie, schronienie, stawiając bardzo wysokie wymagania. Charakterystyczne jest, że przychodzą zazwyczaj bez ostrzeżenia i pozostawiają po sobie potężny ślad, reaktywowany, kiedy pojawiają się bodźce skojarzone z danym wydarzeniem.

2.       poważne wyzwania i zagrożenia dotyczące jednostek lub kilku osób

Są to zazwyczaj wydarzenia w życiu osobistym. Mogą, choć nie muszą być nieprzewidywalne. Na czele listy tego typu stresorów, stworzonej przez Lazarusa i Folkman znajdują się takie wydarzenia, jak śmierć współmałżonka, rozwód, separacja, kara więzienia, utrata pracy, ale także zawarcie związku małżeńskiego. Na liście znalazły się więc także zdarzenia pozytywne (w tym np. wyjazd na wakacje). Wszystkie te zdarzenia pociągają bowiem za sobą konieczność dostosowania się.

3.       drobne, codzienne utrapienia

Są to małe, lecz uporczywe problemy, "uciążliwości dnia codziennego". Należą do nich np. drobne nieporozumienia w rodzinie, niemożność znalezienia potrzebnej rzeczy czy trudność zdążenia na czas. Ich siła tkwi w powszechności i dużej częstości występowania.

Ogólny zespół adaptacyjny (General Adaptation Syndrome, GAS) to wzorzec reakcji na stres, który stanowi pierwszą linię obrony organizmu przed potencjalnie szkodliwymi czynnikami. Występuje, gdy organizm styka się z każdym stresorem.

Selye podzielił ogólny zespól adaptacyjny na trzy fazy. Pierwszą, najlepiej zbadaną, nazwał stadium reakcji alarmowej. Wówczas organizm reaguje silnie na pojawienie się obcego czynnika. W czasie następnej fazy – stadium odporności – reakcje organizmu pozornie wracają do normy. Jednak jego zasoby zostały naruszone i organizm może nie być zdolny do skutecznego radzenia sobie z nowym stresorem. W ostatniej fazie – stadium wyczerpania –  rośnie aktywność gruczołów dokrewnych. Zwiększony poziom kortyzolu wpływa na układy: odpornościowy, trawienny, krążenia i inne, co może doprowadzić do śmierci.

Radzenie sobie ze stresem

Współczesne rozumienie procesu radzenia sobie ze stresem można scharakteryzować za pomocą definicji Lazarusa i Folkman, według której obejmuje on stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki, mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby.

Jako zasoby rozumie się te rzeczy, którymi dysponujemy, a które są przydatne przy radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami, np.: pieniądze, atrakcyjność fizyczna, wysoka samoocena, wiedza, tradycje, wsparcie bliskich, itp.

W radzeniu sobie ze stresem pomagają nam style i strategie:

·         styl radzenia sobie: posiadany przez jednostkę, charakterystyczny dla niej repertuar strategii radzenia sobie z sytuacjami trudnymi,

·         strategie radzenia sobie: poznawcze i behawioralne wysiłki oraz mechanizmy obronne, jakie jednostka stosuje w konkretnej sytuacji stresowej.

W badaniach wyróżniono dwa podstawowe style radzenia sobie ze stresem:

·         skoncentrowane na problemie: ukierunkowane na opanowanie stresora w celu zmniejszenia lub usunięcia jego stresujących właściwości (np. w sytuacji egzaminu, dana jednostka wykorzystuje takie strategie, jak uczenie się),

·         skoncentrowane na emocjach: opanowanie reakcji emocjonalnej związanej ze stresorem (np. żartowanie ze swojej sytuacji).

Rys historyczny

W latach 60-tych Antonii Kępiński i Adam Szymusik prowadzili badania nad byłymi więźniami obozów koncentracyjnych. Wyniki tych badań zapoczątkowały nozologiczną koncepcję reakcji na stres. Badani byli więźniowie prezentowali:

1.       objawy lęku

2.       reakcje fobijne

3.       nadmierną pobudliwość

4.       zaburzenia snu

5.       koszmary senne

6.       niepokój ruchowy

7.       nieustanne wspominanie doświadczeń związanych z prześladowaniem

Objawy te nazwano zespołem obozu koncentracyjnego.

Kiedy badano odległe następstwa pobytu w obozie, najsilniej zaznaczone były zmiany cech osobowości:

1.       zmiana ogólnej dynamiki życiowej

2.       obniżony nastrój

3.       zwiększenie pobudliwości i drażliwości prowadzące do narastającej konfliktowości

4.       utrudniony kontakt z otoczeniem

5.       niepokój

6.       lękliwość

7.       nieufność

8.       apatia, zobojętnienie

9.       płaczliwość

10.   utrata sensu życia, pesymizm

11.   nadmierna tolerancja wobec innych

12.   poczucie zmniejszonej własnej wartości

13.   brak lęku przed śmiercią przy jednoczesnej przesadnej trosce o zdrowie

14.   sny o tematyce obozowej, o dużej intensywności ich przeżywania

Późniejsze badania prowadzone nad weteranami wojny w Korei i Wietnamie dostarczyły danych, które potwierdziły obecność cech wspólnych i odmiennych wobec wyników badań prowadzonych nad byłymi więźniami. Było to bodźcem do poszukiwania swoistych następstw ciężkiego stresu. W zakresie tych następstw wyróżniono:

1.       depresję

2.       lęk

3.       utratę inicjatywy

4.       utratę napędu życiowego

5.       poczucie winy z doznane przeżycie

W 1976 Horowitz zaproponował koncepcję, według której ekstremalny uraz psychiczny powoduje ogromną liczbę wewnętrznych i zewnętrznych reakcji, które nie mieszcząc się w skali normalnego doświadczenia jednostki, nie mogą zostać właściwie przetworzone przez tę jednostkę.

Te nieprzetworzone informacje nie od początku działają destrukcyjnie. W fazie wstępnej ochronnie działają mechanizmy obronne – zaprzeczania i odrętwienia. Stopniowo następuje przejście informacji traumatycznej na poziom świadomości. Zjawisko to określa się jako intruzję (wdzieranie się).

Ekstremalny uraz psychiczny = stresor psychiczny – powoduje reakcję stresową.

5 faz reakcji stresowej:

1.       faza krzyku

2.       faza zaprzeczania

3.       faza intruzji

4.       faza przepracowania

5.       faza zakończenia

Poszczególnym fazom odpowiadają swoiste stany emocjonalne i reakcje behawioralne:

1.       faza krzyku – złość, strach, lęk

2.       faza zaprzeczania – wypieranie świadomej analizy bodźca, psychiczne i fizyczne odrętwienie

3.       faza intruzji – nadmierna czujność na bodźce, nawracające myśli dotyczące traumy, zachowania paniczne, związane z walką lub ucieczką, agresja

4.       faza przepracowania – uspokojenie emocji i „urealnienie” zachowań (zwłaszcza w kontaktach z innymi ludźmi) – następuje odbudowa wewnętrznej równowagi, następuje modyfikacja wcześniejszych schematów emocjonalnych albo wytworzenie nowych

5.       faza zakończenia – względna, gdyż traumatyczny uraz ma tendencję do ujawniania się w formie wspomnień i schematów zachowania do końca życia

Stresory ekstremalne – bycie ofiarą:

1.       poważnego wypadku lub katastrofy żywiołowej

2.       gwałtu lub napadu

3.       przemocy seksualnej lub fizycznej w dzieciństwie lub krańcowego zaniedbania opiekuńczego

4.       tortur

5.       przymusowego przesiedlenia

6.       uwięzienie, bycie zakładnikiem

7.       bycie świadkiem urazowego wydarzenia

8.       nagła śmierć kochanej osoby

Stresory psychosocjalne wg DSM-III R

Klasyfikacja

W klasyfikacjach ICD-10 i DSM-IV zdefiniowane 2 kategorie reakcji na ciężki stres:

1.       zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD, post-traumatic stress disorder),

2.       ostra reakcja na stres (ASR, acute stress reaction) w ICD-10 lub ostre zaburzenie po stresie (ASD, acute stress disorder) w DSM-IV

oraz zaburzenia adaptacyjne będące reakcją na stresory o mniejszym nasileniu i trwałe zmiany osobowości po przeżyciu sytuacji ekstremalnej (F62.0), rozpoznawane w przypadku wieloletniego utrzymywania się objawów.

Epidemiologia

Częstość PTSD:

·         zależy od populacji

·         w populacji narażonej na stresory – od 3 do 75%

·         83-85% byłych więźniów obozów koncentracyjnych, do 100% objawy postaci niepełnej

·...