Domanska_Olsen_Wszyscy jestesmy konstruktywistami.pdf

RZECZY I LUDZIE

HUMANISTYKA WOBEC MATERIALNOŚCI

Redakcja

J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa

Autorzy

P. Abriszewska, K. Abriszewski, Ł. Afeltowicz, J. Bara ski,

E. Doma ska, A. Jarzewicz, E. Klekot, A. Kle ta-Nawrocka,

A. F. Kola, J. Kowalewski, A. P. Kowalski, M. Krajewski,

A. Kucner, B. Olsen, J. J. Pawlik, W. Piasek, T. Rakowski,

P. Rodak, F. Schmidt, R. Sierocki, S. Sikora, M. Skowro ska,

M. Śliwa, M. Zawodna, B. Zielewska-Rudnicka

Recenzent

prof. dr hab. Wojciech J. Burszta

Korekta

Joanna Piasek

Korekta techniczna

Redakcja

Projekt okładki i znaku graﬁ cznego Colloquia Humaniorum

Piotr Korona

Publikacja doﬁ nansowana przez

Wydział Humanistyczny UWM w Olsztynie

Instytut Filozofii UWM w Olsztynie

Instytut Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu

Instytut Historii i Stosunków Midzynarodowych UWM w Olsztynie

Olsztyn 2008

ISBN 978-83-60636-02-2

Wydawca

Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmi#sko-Mazurskiego w Olsztynie

Rozpowszechnianie

Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmi#sko-Mazurskiego w Olsztynie

ul. K. Obitza 1, 10-725 Olsztyn,

tel. +48 89 523-34-89, e-mail: sekretariat-if@uwm.edu.pl

Forum Humanistyczne

www.forhum.uni.torun.pl

e-mail: forhum@uni.torun.pl

Przygotowanie komputerowe

„FIRET” Iwona i Paweł Banasiakowie

Druk i oprawa

Zakład Poligraficzny Uniwersytetu Warmi#sko-Mazurskiego w Olsztynie

EWA DOMAŃSKA, BJØRNAR OLSEN

Wszyscy jesteśmy konstruktywistami

(Odpowiedź na artykuł Jacka Kowalewskiego i Wojciecha Piaska:

W poszukiwaniu utraconej Rzeczywistości. Uwagi na marginesie

projektu «zwrotu ku rzeczom» w historiografii i archeologii )

Choć może zajmujemy nieco inne gałęzie –

siedzimy nadal na tym samym drzewie

Jacek Kowalewski 1

Dziękujemy Jackowi Kowalewskiemu i Wojciechowi Piaskowi za

uwagę poświęconą naszym tekstom dotyczącym humanistyki nie-

antropocentrycznej i powrotu do rzeczy. Jesteśmy wdzięczni za

wnikliwą polemikę podejmującą kluczowe dla toczących się obecnie

w humanistyce dyskusji dotyczących krytyki konstruktywizmu,

zwrotu ku materialności czy powrotu do rzeczy, relacji między tym,

co ludzkie i nie-ludzkie. Odpowiedź na ich polemikę sformułujemy

wokół trzech obecnych w artykule Kowalewskiego–Piaska zasadni-

czych wątków, które można zrekonstruować w sposób następujący:

1) Ewa Domańska i Bjørnar Olsen budują projekty historii nie-an-

tropocentrycznej i archeologii symetrycznej, które mają stanowić

alternatywę wobec dominujących we współczesnej humanistyce

podejść; 2) projekt historii nie-antropocentrycznej i archeologii

symetrycznej jest formą myśli anty-konstruktywistycznej i stawia się

w opozycji do kulturowego konstruktywizmu; 3) podstawą tych

projektów jest dążenie do zrzucenia brzemienia kultury (zwłaszcza

odrzucenie kultury zachodniej), tęsknota za Rzeczywistością

i nostalgia za mitycznym porządkiem kultury.

1 Fragment wiadomości emailowej od Jacka Kowalewskiego do Ewy

Domańskiej z 8 grudnia 2007.

84 Ewa Domańska, Bjørnar Olsen

* * *

Przede wszystkim chcemy podkreślić, że nasze podejścia różnią

się od siebie, dlatego w niektórych fragmentach tego tekstu będziemy

pisać o sobie w trzeciej osobie, by zindywidualizować nasze myślenie

i wskazać na aspekty zagadnień, co do których mamy odmienne

zdanie. Na początku chcielibyśmy jednak wspólnie zaznaczyć, że nie

jest naszym celem próba zbudowania nie-antropocentrycznego

paradygmatu wiedzy czy (w jej ramach) paradygmatu archeologii

symetrycznej. Zajmując się porównawczą teorią nauk humanistycz-

nych, Domańska z tej właśnie perspektywy multidyscyplinarnych

porównań tropi i analizuje zmiany, zwroty i pojawiające się we

współczesnej humanistyce (angloamerykańskiej) tendencje, dostrze-

gając, że zarówno w antropologii, archeologii, socjologii, badaniach

kulturowych, ﬁ lozoﬁ i itd., mniej więcej od 2000 roku ewidentnie

wzrasta zainteresowanie bytami nie-ludzkimi, materialnością, rze-

czami, oraz zagadnieniami sprawczości i performatywności

(Domańska 2007). Kowalewski–Piasek deklarują z kolei, że „rezy-

gnują ze śledzenia zjawiska «zwrotu ku rzeczom» w humanistyce

ujmowanej en bloc ”, co wynika z „różnorodnego rozumienia tej idei

w ramach odmiennych wspólnot interpretacyjnych”. Różne rozumie-

nie nie jest jednak w tym wypadku przeszkodą. Wprost przeciwnie:

rzeczy (i inne byty nie-ludzkie), podobnie jak problem sprawczości,

relacji i asocjacji, performatywności i performance’u, stały się brid-

ging concepts współczesnej humanistyki, a liczne interdyscyplinarne

konferencje skupiają przedstawicieli różnych dyscyplin rozważają-

cych globalne problemy współczesnego świata i jego przyszłości

właśnie w tych kategoriach. Jak pisze Andrew Pickering, historię

nauki zmieniają obecnie nie rewolucje naukowe, ale rewolucje tech-

nologiczne (Pickering 1994: 418) i rozpatrywanie nowych tendencji

i podejść badawczych w ramach tylko jednej dyscypliny niejedno-

krotnie przesłania cele przyświecające promującym je badaczom,

którzy mają nie tyle wymiar naukowy, ile „polityczny” (stąd często

się ostatnio mówi o performatywnym idiomie współczesnej nauki),

tj. mają zmieniać zastaną rzeczywistość i wpływać na przyszłość czy

to poprzez budowanie świadomości grup opresjonowanych (np.

włączając się w walkę o „sprawiedliwość i demokrację”: „historiogra-

ﬁ a insurekcyjna” czy „antropologia walcząca”), czy też rozważając

zagadnienia życia jako takiego (bądź je sakralizując, bądź też wska-

Wszyscy jesteśmy konstruktywistami 85

zując na negatywne aspekty aﬁ rmacji życia) i problemów zachowa-

nia gatunku/ów (biowładza, bioetyka, technoscience , tendencje

ekologiczne w humanistyce, interdyscyplinarne studia nad zwierzę-

tami itd.).

Olsen z kolei interesuje się powrotem to rzeczy jako tendencją

badawczą obecną we współczesnej antropologii, archeologii, bada-

niach literackich, badaniach kulturowych, ﬁ lozoﬁ i itd., krytykując ją

za brak zainteresowania rzeczami „jako takimi” i zmianami, jakie

mogą powodować (sprawczość w sensie Latourowskim). Pisząc

o współczesnej teorii archeologii, krytycznie odnosi się do archeolo-

gii interpretatywnej i reﬂ eksyjnej, wskazuje na ograniczoność tych

tendencji, skupionych na symbolicznym, dyskursywnym i tekstowym

wymiarze kultury materialnej. Olsen zaznacza, że jakkolwiek używa

określenia „archeologia symetryczna”, to jednak nie stanowi ono

ważnego hasła w jego słowniku pojęć 2 . Sformułowanie to zapożyczył

z francuskiego wydania znanej książki Bruno Latoura We have never

been modern , której podtytuł brzmi: „Esej o antropologii symetrycz-

nej” ( Nous n’avons jamais été modernes. Essai d’anthropologie

symétrique , 1991). W artykule Keeping ings at Arm’s Length:

A Genealogy of Asymmetry Olsen, komentując posługiwanie się

przez archeologów tym określeniem, pisze, że powinno się rozumieć

archeologię symetryczną jako pragmatyczne pojęcie, które wyraża

próby uczynienia naszej wiedzy kompatybilną z praktyką i światem,

w którym żyjemy. Daje ono nadzieje, że jeżeli będziemy rozpatrywać

działanie nie tylko jako ludzką właściwość („działanie nie należy do

ludzi, ale do związku aktantów ”; Latour 1999: 182, podkr. B.L.), to

będziemy w stanie zbudować bardziej „sprawiedliwą” i realistyczną

wiedzę o przeszłych i współczesnych zbiorowościach ( collective )

(Olsen 2007: 586). Zaś w przygotowywanej książce In Defence of

ings , Olsen deklaruje egalitarne podejście i bardziej „symetryczny”

sposób widzenia świata. Wychodzi on z założenia, że rzeczy i ogól-

nie kultura materialna są bytami obok innych bytów, takich jak

ludzie, zwierzęta czy rośliny. Wszystkie mają materialne właściwości

i dzielą świat, który zamieszkują. W tym kontekście symetria nie

2 Jakkolwiek pojęcie „archeologii symetrycznej” ma wśród archeologów

swoich zdecydowanych zwolenników. Por.: manifest archeologii symetrycz-

nej autorstwa Christophera Witmore’a (Witmore 2007).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: