METODYKA NAUCZANIA DZIECI UPOŚLEDZONYCH W STOPNIU LEKKIM- egzamin.doc

MUL- egzamin

1.      Miejsce metodyki wychowania i nauczania w systemie nauk pedagogicznych.

Znalezienie miejsca dla metodyki nauczania i wychowania dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim w strukturze nauk pedagogicznych nie jest zadaniem łatwym.

Kirejczyk uznał za konieczne wyodrębnienie dwóch kierunków pedagogiki specjalnej tj. pedagogiki upośledzonych oraz pedagogiki uzdolnionych i utalentowanych.

Nie mniej kłopotu sprawia rozstrzygnięcie kwestii, czy pedagogika specjalna wyodrębniła się z pedagogiki czy raczej z pedagogiki ogólnej. Zdaniem pedagogów specjalnych pedagogika specjalna wyodrębniła się z pedagogiki ogólnej, jest jej działem.

W pedagogice ogólnej mamy doczynienia z dwoma procesami oddziaływania pedagogicznego tzn., z wychowaniem ukierunkowującym i nauczaniem. W pedagogice specjalnej obejmującej jednostki z odchyleniami od normy rozwojowej, występuje ponadto trzeci proces oddziaływania pedagogicznego, a mianowicie oddziaływanie na odchylenia ujemne, czyli upośledzenia, oraz na odchylenia dodatnie tzn. na funkcje rozwinięte ponad ogólny poziom rozwoju dzieci upośledzonych. Wymienionym wyżej procesie pedagogicznym odpowiadają trzy dyscypliny naukowe pedagogiki specjalnej: teoria specjalnego wychowania ukierunkowującego, teoria specjalnego nauczania oraz teoria specjalnego oddziaływania na odchylenia.

Teoria specjalnego wychowania ukierunkowującego jest dyscyplina naukową wchodzącą w skład pedagogiki specjalnej, określającą cele i zadania wychowawcze dla poszczególnych osób z odchyleniami od normy rozwoju oraz ustalającą sposoby, organizację i warunki skutecznej ich realizacji. Zadaniem tej teorii jest, zatem określenie celów wychowania osób upośledzonych umysłowo, celów zależnych od stopnia niepełnosprawności intelektualnej. Jest to możliwe tylko w warunkach dokładnej znajomości poszczególnych dzieci i przyczyn ich upośledzenia oraz środowiska społecznego, w którym przebywają. Stad też kolejnym zadaniem jest opracowanie dróg i praw rządzących rozwojem kierunkowym u osób upośledzonych umysłowo oraz organizacji, metod i środków oddziaływania na te osoby.

Miejsce to jest trudne do określenia ze względu na stosowaną w pedagogice termi­nolo­gię, co powoduje wiele nieporozumień związanych z podstawowymi pojęciami rozpatrywa­nymi na gruncie tej nauki.

Lipkowski uważa, że pedagogika specjalna to teoria i praktyka wychowania jedno­stek upośledzonych, a więc ( za Kirejczykiem) osób wykazujących;

ü       odchylenia ( różnice) w rozwoju, istotne i ujemne, powodujące ograniczenia roz­wojowe, utrudniające dzieciom naukę i życie w społeczeństwie.

Lipkowski uważał za konieczne poszerzenie zasięgu pedagogiki specjalnej o dzieci z mikrodeficetami, które co prawda nie zawsze są trwałe i nie zawsze powodują zakwa­lifi­kowanie do kategorii jednostek upośledzonych umysłowo, ale w znaczący sposób utrud­niają rozwój, a w szczególności trudności szkolne.

Kirejczyk (1981) uznał za konieczne wyodrębnienie dwóch kierunków pedagogiki spe­cjalnej;

·          pedagogiki specjalnej,

·          pedagogiki uzdolnionych i utalentowanych (tu mogą występować odchyle­nia o dodatnim charakterze, stwarzające możliwość wyższego rozwoju)

TERMIN PEDAGOGIKA (wg. Okonia 1981 Słownik pedagogiczny)

Problem stwarza terminologia pod względem tego czy pedagogika specjalna wyod­ręb­niła się z pedagogiki jako nauki czy też może z pedagogiki ogólnej.

Pedagogika jako nauka o wychowaniu rozwinęła się w wiele odrębnych nauk peda­go­gicznych. W jej skład wchodzą; pedagogika ogólna i pedagogika specjalna.

Pedagogika ogólna zajmuje się;

ü       rozważaniami natury ogólnej (odnoszącymi się do wszelkiego typu zjawisk peda­gogicznych);

ü       wszystkimi populacjami;

ü       metodologią badań pedagogicznych;

ü       pedagogiką jako nauką;

ü       przedmiotem jej badań i zadaniami;

ü       podstawowymi pojęciami pedagogicznymi;

ü       celami;

ü       czynnikami wychowania itd.

(Szczodra 1988)

Pedagogika specjalna wyodrębniona z pedagogiki ogólnej (Kirejczyk 1981, s.144) i jest jej działem (Lipkowski 1984, s.15).

W zakres jej zainteresowań wchodzą;

ü       działania zawężone odnoszące się do jednostek odbiegających od normy,

ü       uwzględnia indywidualne utrudnienia i potrzeby jednostki,

ü       oddziaływanie na jednostkę niepełnosprawną „normalnym” oddziaływaniem peda­gogicznym.

PEDAGOGIKA OGÓLNA I JEJ PROCESY ODDZIAŁYWANIA PEDAGO­GICZ­NEGO

I.   wychowanie ukierunkowujące;

II. nauczanie ;

I’. To oddziaływanie na dyspozycje kierunkowe (psychiczne), a więc czynniki emocjo­nalno-wolicjonalne osobowości, które decydują o;

- postawie człowieka do otaczającego świata i samego siebie;

- o jego działaniach;

- przekonaniach i światopoglądzie;

- zainteresowaniach;

- upodobaniach,

- cenionych wartościach i kierunkach działania ( postawie wobec życia).

II’. Związane jest z oddziaływaniem na dyspozycje instrumentalne ( procesy percep­cyjne, intelektualne i wykonawcze, a więc stronę intelektualną i sprawnościową osobo­wości ludz­kiej, decydującej o sprawności i skuteczności działania – Kirejczyk, 1981).

W PEDAGOGICE SPECJALNEJ JEST JESZCZE TRZECI PROCES ODDZIAŁY­WA­NIA

III. Ujemny – obejmuje upośledzenia oraz funkcje rozwinięte ponad ogólny poziom roz­woju.

TRZY DYSCYPLINY NAUKOWE PEDAGOGIKI SPECJALNEJ A PROCESY OD­DZIAŁY­WANIA PEDAGOGICZNEGO;

1.        Teoria specjalnego wychowania ukierunkowującego,

2.        Teoria specjalnego nauczania  (dydaktyka specjalna),

3.        Teoria specjalnego oddziaływania na odchylenia.

1’. Teoria specjalnego wychowania zajmuje się badaniem;

·          zamierzonego,

·          świadomego,

·          celowego,

·          skutecznego,

·          trwałego,

oddziaływania na ograniczone upośledzeniem umysłowym dyspozycje kierun­kowe, a więc dyspozycje psychiczne i czynniki emocjonalne-wolicjonalne osobowości.

Zadaniem tej teorii jest ustalenie;

·          określenie celów wychowania osób upośledzonych umysłowo.

Cele te są zależne od;

·          stopnia niesprawności intelektualnej,

·          ewentualnych towarzyszących upośledzeniem uzdolnień (np.manualnych);

·          zaburzeń sprzężonych ( np. ślepoty i głuchoty);

·          warunków środowiskowych w jakich te osoby żyją;

·          warunków środowiskowych w jakich będą żyły w przyszłości.

REALIZACJA CELÓW JEST MOŻLIWA;

·          w warunkach dokładnej znajomości poszczególnych dzieci,

·          przyczyn ich upośledzenia,

·          środowiska społecznego, w którym przebywają.

Aby realizacja ta była możliwa należy;

·          opracować drogi i prawa rządzące rozwojem dyspozycji kierunkowych,

·          organizować metody i środki oddziaływania na te osoby,

·          zdobytą wiedzę opracować i ułożyć w logicznie powiązany system,

·          zapoznać nauczycieli, wychowawców, rodziców ze zdobytą wiedzą.

2.      Dydaktyka ogólna a dydaktyka specjalna- wspólne i swoiste zadania i funkcje

Dydaktyka specjalna jest jednym z działów pedagogiki ogólnej. Przyjmuje dwie zasady dydaktyki ogólnej i wprowadza swoje zasady i wskazania które wynikają z potrzeb i możliwości niepełnosprawnych.

Dydaktyka oglna- ogólna teoria uczenia się i nauczania na różnych szczeblach.

Dydaktyka specjalna- nazywana czasem dydaktyką otwartą. Zajmuje się calami, treścią, procesami, metodami, środkami, organizacją nauczania specjalnego.

Zdaniem Borzyszkowej teoria specjalnego nauczania jest jednym z działów dydaktyki ogólnej. Dydaktyka jest jedną z podstawowych nauk pedagogicznych, której przedmiotem jest nauczanie innych i uczenie się, niezależnie od tego czy odbywa się ono w szkole, poza szkołą, czy w codziennych sytuacjach życiowych. Okoń mówi, że dydaktyka jest nauką o kształceniu, jego celach i treściach oraz o jego metodach, środkach i organizacji.

Dydaktyka specjalna zajmuje się badaniem procesów nauczania i uczenia się (procesu kształcenia) osób z odchyleniami od normy rozwojowej, niezależnie od rodzaju i stopnia tego odchylenia.

W odniesieniu do dydaktyki specjalnej stosowany bywa również w literaturze przedmiotu termin ortodydaktyka. Stosują go m.in. Lipkowski i Okoń. Według stawowy Wojnarowskiej proces kształcenia nazywamy specjalnym gdy obok wyposażenia ucznia w wiadomości, umiejętności i postawy, kompensujemy, korygujemy i usprawniamy zaburzone procesy fizyczne i psychiczne.

Natomiast Borzyszkowska nie zgadza się z terminem ortodydaktyka gdyż termin ten obejmuje nie tylko działalność dydaktyczną, ale znacznie szerszy kręg oddziaływań pedagogicznych. W miejsce określenia ortodydaktyka Borzyszkowska proponuje nazwę dydaktyka szkoły specjalnej podkreślając, iż należy ją traktować jako jeden z działów dydaktyki ogólnej.

Dydaktyka specjalna przyjmując i uwzględniając całą wiedzę teoretyczną i wskazania praktyczne dydaktyki ogólnej musi je jednak modyfikować do specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów z zaburzeniami rozwojowymi. Musi się ona pojawić jako specjalny wariant dydaktyki ogólnej, w której uwzględnione będą wszystkie fenomenologiczne aspekty, które wskazują dziecko odchylone od normy.

Kirejczyk podkresla, że powinna ona bardziej niż dydaktyka ogólna wiązać się i zespalać z wychowaniem ukierunkowującym, ucząc w ten sposób nie tylko wiadomości o świecie, lecz i umiejętności realnej oceny zjawisk i właściwego odnoszenia się do nich. Powinna ją cechować daleko posunięta indywidualizacja w nauczaniu i wychowaniu, specyficzna, dostosowana do stopnia i rodzaju odchylenia, odmienność w zakresie treści, metod, srodków, organizacji i tempa pracy, a nawet celów nauczania..

Z powyższych rozważań wynika, ze dydaktyka szkoły specjalnej jest dydaktyką otwartą bowiem z jednej strony pozostaje pod wpływem dydaktyki ogólnej, zaś z drugiej uwzględnia to, co w dziecku z zaburzonym rozwojem jest specyficzne.

Oprócz dydaktyki ogólnej istnieją również dydaktyki szczegółowe tzw. metodyki nauczania. Zajmują się one analizą nauczania i uczenia się określonego przedmiotu lub nauczania i uczenia się w szkole danego typu czy stopnia.

Dydaktyka specjalna bada problemy podstawowe i wspólne dla wszelkiego rodzaju nauczania i uczenia się osób z odchyleniami od normy rozwojowej, zaś dydaktyko szczegółowe w tym kontekście obejmują analizę celów, treści, procesu, zasad, metod i środków oraz form organizacyjnych kształcenia osób z określonym rodzajem niepełnosprawności, skierowanych do określonej formy kształcenia specjalnego.

W grupie dydaktyk szczegółowych można wyróżnić metodyke nauczania upośledzonych umysłowo wskazująca silny związek z dydaktyka specjalną, bowiem zajmuje się modyfikacją problemów dydaktyki szkoły specjalnej z punktu widzenia upośledzenia umysłowego uczniów.

Kirejczyk wymieniając główne zadania metodyki osób upośledzonych umysłowo wskazał iż należą do nich:

              - ustalenie celów dydaktycznych, celów nauczania

              - wykrywanie i ustalanie praw rządzących nauczaniem tych uczniów, wypracowanie zasad, metod i środków oraz prawidłowej organizacji kształcenia;

              - ustalanie sposobu przekazywania studentom i nauczycielom dzieci upośledzonych umysłowo już zbadanych, ocenionych i ułożonej w logiczny sposób wiedzy

3.      Poznawanie ucznia- sposoby zdobywania niezbędnej wiedzy ułatwiającej planowanie i realizację procesy wychowawczo- dydaktycznego

1.        Ważne jest w pracy n-la jak najwszechstronniejsze poznanie dziecka. W tym celu:

2.        stale obserwujemy dziecko (przerwa, zajęcia, świetlica)

3.        poznać stopień rozwoju psychiki ( spostrzeganie, myśli, wyuczalność, działanie)

4.        poznać rozwój Fizyczny motorykę (zabawy gry, działalność plastyczna)

5.        poznanie zasobu wiadomości, umiejętności ( przedszkole, szkoła)

6.        Ustalenie wstępnych opóźnień.

Zwiększanie zakresu poznania poprzez:

-          wyniki badań lekarskich,

-          orzeczenie poradni psychol. – pedagog.

-          Wywiad środowiskowy.

Diagnozowanie wg A. Lewickiego

-          opis zaburzeń zachowania wystepujacych w róznych syt. Życiowych,

-          Wykrywanie dysfunkcji psychicznych ( zaburzenia procesów orientacyjno, emocjonalno – motywacyjnych.

-          Określenie stopnia zaburzenia od czynników sytuacyjnych,

-          Ustalenie tempa rozwoju (tempo, rytm, dynamika)

-          Ustalenie typu temperamentalnego (sangwinik, choleryk, melancholik  itp.)

-          Porównywanie poziomu intelektualnego (bad. Poz. Inetligencji np. skala Wechsllera)

Badania lekarskie określają ogólny stan zdrowia dziecka (waga, wzrost, funkcjonowanie organizmu, sprawność motoryczna.

Psycholog stwierdza przebieg procesów poznawczych, odruchy warunkowe , rozwój uczuć?

Logopeda ustala rodzaj zaburzeń mowy (seplenienie reranie itp.)

Pedagog ustala zaburzenia w zachowaniu, nadpobudliwość, zahamowania.

Wywiad środowiskowy dostarcza niezbędnych wiadomości o środowisku rodzinnym (pozycja w rodzinie, warunki materialne)

Analiza prac umożliwia określenie poziomu rozwoju psychicznego i fizycznego.

4.      Dostosowanie czynności dydaktycznych do właściwości psychicznych ucznia upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim.

Do szkoły specjalnej przyjmowane są dzieci na podstawie orzeczenia poradni psychol – ped.

2 – 3 odchylenia standardowe od normy, 55-69 IQ wg Skali Wechsllera -kwalifikacja dziecka do Szkoły spec.

Jednostki uposledzone w st. Lekkim nie przekraczają rozwoju intelektualnego dziecka 12-letniego

W upośledzeniu występuje niedorozwój czynności orientacyjno-poznawczych co przyczynia się do nieadekwatnego postrzegania rzeczywistości.

Dostosowanie treści nauczania do możliwości rozwojowych ucznia należy uwzględnić nie tylko rozwój poznawczy, ale też rozwój emocjonalny i fizyczny.

Należy stosować ćwiczenia doskonalące zmysły, dostosować odpowiednie tempo pracy do możliwości dziecka, pozwolić mu na obserwację, dotykanie, przeżywanie, działanie. Dziecko lepiej pozna i zrozumie, jeśli dotknie, powącha, posmakuje.

Ważne jest by stosować różnego rodzaju pomoce dydaktyczne – najlepsza pomoc rzeczywistość (wycieczki, śr. Dydakt.) postrzeganie przedmiotów w naturalnym środowisku.

Pamiętaj! Zbyt duża ich ilość wpływa niekorzystnie jest męcząca.

Percepcja wzrokowa – wąski zakres, wykazują często trudności w czytaniu i pisaniu, spostrzegają mało dokładnie, najłatwiej spostrzegają barwę, kształt i wielkość.

Uwaga- rozproszona łatwo odwracalna, słaba podzielność

Pamięć – dobra pamięć mechaniczna, słaba logiczna (ciągłe powtarzanie)

Myślenie – brak abstrakcyjnego myślenia, w wieku 7-12 r. ż. Osiągają poziom operacji konkretnych, operacje konkretne dotyczą przedmiotów, Dzieci interesują się aktualnie postrzegana sytuacją.

Mowa - na niskim p...