Metody wychowania
1. Metody wychowania-> systematycznie stosowane sposoby postępowania wychowawczego lub powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie stawia sobie wychowawca.
Określa się je też jako świadomie i konsekwentnie stosowany sposób oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość, dla osiągnięcia danego celu wychowawczego.
Metody wychowania dzieli się na:
- metody indywidualne i grupowe
- metody bezpośredniego pośredniego oddziaływania wychowawczego
- metody wpływu osobistego, sytuacyjnego i społecznego oraz metody kierowania samowychowaniem
- metody strukturalne i sytuacyjne
Żadna z metod nie ma charakteru uniwersalnego, wszystkie nawzajem się uzupełniają. O tym, jaką z metod w danym momencie należy stosować decyduje wychowawca. Metody stanowią mniej lub bardziej skuteczne narzędzie, którym trzeba się umieć posługiwać.
Skuteczność zastosowanych metod zależy od:
- Umiejętności posługiwania się nim
- zaistniałej sytuacji wychowawczej
- cech osobowości wychowanka
- nabytych przez niego doświadczeń
- aktualnie oddziaływujących na niego, wpływów środowiska
Metody:
●Indywidualne:
- metoda modelowania
- metoda zadaniowa
- metoda perswazyjna
- metoda nagradzania i karania
●Oddziaływań grupowych
- metoda organizowania działalności zespołowej i samorządowej
- metoda współdziałania uczniów w organizacji lekcji
2. Metoda modelowania
Metodę modelowania nazywa się też metodą dawania własnego przykładu.
Przez modelowanie rozumie się zarówno odwzorowywanie, czyli przyswajanie zaobserwowanych zachowań, jak też nabywanie nowych zachowań oraz modyfikację już tych nabytych wcześniej.
Bezpośrednie wyniki modelowania- są to efekty w postaci zachowań w dużym stopniu podobieństwa do postępowania modela (np. chłopiec widzi, że nauczyciel pomaga pozbierać rozsypane jabłka, to i on pomoże pozbierać rozsypane zeszyty)
Upodabnianie się do innych osób nie zawsze odbywa się na zasadzie świadomego naśladownictwa i odwzorowywania tego, co robią inni ludzie. Najczęściej jest to proces podświadomy, polegający na bezwiednym lub odruchowym powtarzaniu zachowań osób nam bliskim, lub z których wiąże nas jakaś zażyłość. Naśladowane mogą być zarówno zachowania pożądane i niepożądane.
Dzieci najchętniej naśladują rodziców i ulubionych nauczycieli. Zatem rodzinna, ciepła atmosfera ma znaczący wpływ na proces modelowania zachowań. Dziecko obserwując stosunek rodziców do niego i do siebie nawzajem, będzie postępowało podobnie. Dziecko dokładnie obserwuje zachowania rodziców np. względem sąsiadów, osób starszych, swoich własnych rodziców. Dziecko dzięki temu nabywa zdolności do prawidłowych relacji międzyludzkich.
Czynniki ułatwiające modelowanie->
- metoda ta jest bardziej skuteczna na dzieciach starszych (świadomych) niż na dzieciach małych
- chłopcy chętniej naśladują wzory męskie, a dziewczynki damskie
- duży wpływa na dzieci wywierają osoby, które są obecne w ich życiu na co dzień (rodzice, nauczyciele, koledzy w podwórka, starsi koledzy lub koleżanki)
- na zmianę zachowania skuteczniej też wpływa zachowanie więcej niż jednej osoby
Model wywiera tym większy wpływ na obserwatora:
- im w wyższym stopniu obserwator postrzega jego kompetencje i jego prestiż, jakim cieszy się w otoczeniu
- im szerszy jest zakres władzy modela i większe ma on możliwości zapewnienia obserwatorowi oparcia duchowego i materialnego
- im większym stopniu obserwator zauważa podobieństwo modela do siebie np. pod względem określonych umiejętności, zachowań, zainteresowań czy uzdolnień
- im więcej entuzjazmu model przejawia dla swych zachowań altruistycznych
ZA POMOCĄ MODELOWANIA MOŻNA EFEKTYWNIE WPŁYNĄĆ NA ROZWIJANIE I POGŁĘBIANIE ZACHOWAŃ CZY POSTAW SPOŁECZNIE I MORLANIE POŻĄDANYCH.
3. Metoda zadaniowa
Metoda ta polega na powierzaniu dzieciom konkretnych zadań, które prowadzą zwrotnie do konstruktywnych zmian ich zachowań i postaw pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, a także do wzbogacenia i wiedzy i doświadczeń w określonej dziedzinie działalności. (najczęściej zadania służące dobru wspólnemu)
Metoda zadaniowa to np. nauka jazdy na rowerze. Najpierw trzeba na niego wsiąść, a dopiero potem się uczyć.
Metoda zadaniowa jest formą pośrednią i jest uważana, za jedną z najbardziej skutecznych metod wychowania. Istotną jej cechą jest postawienie wychowanka wynikających z zaistniałej sytuacji. Są one więc jakby naturalnym skutkiem tej metody.
Metody zadaniowe mogą być stosowane w szerokim aspekcie zwłaszcza w rodzinie. Wykonywanie obowiązków domowych, to wszystko są właśnie metody zadaniowe. (sprzątanie, zmywanie, trzepanie dywanów, robienie zakupów itp.) Dzieci się w ten sposób uczą pomagać, wypełniać swoje obowiązki itd. Zwłaszcza w rodzinach wielopokoleniowych rozwijają się takie umiejętności jak: dzielenie się z innymi, darowanie winy, liczenie się ze zdaniem innych, ustępowanie i pomaganie słabszym a także obowiązkowość.
Powierzanie zadań jest bardzo ważne także w szkole. Szczególnie ważne jest tu powierzanie zadań dzieciom i młodzieży zadań, związanych z udzielaniem przez nich pomocy tzw. pomocy koleżeńskiej. Otóż pomaganie innym w nauce, nawet jak nie jest się do tego należycie przygotowanym, sprzyja zdecydowanie podwyższeniu własnych kwalifikacji w zakresie opanowania i rozumienia treści, jakie staramy się innym przekazać i wyjaśnić. Pomoc koledze w nauce jest skuteczniejsza, niż korepetycje z nauczycielem ;-)
Ważne są również takie zadania, które dotyczą np. czystości w klasie, czy organizacja przedstawień itp.
Do metod zadaniowych należą takie zadania w pomocy pozaszkolnej i pozarodzinnej. Może to być np. wolontariat. Pomoc starszym ludziom, pomoc dzieciom w lekcjach, zabawy itp. Taka pomoc jest szczególnie pożądana w wychowawczego punktu widzenia, gdyż przygotowuje do zajęć w przyszłości i roli np. bycia żoną i matką.
4. Metoda perswazyjna
Metoda ta polega głównie na uświadamianiu dziecku jakie obowiązki i powinności ma wobec społeczeństwa, innych ludzi i samych siebie oraz na przypominaniu przysługujących im praw. Jest to niemałe oddziaływanie na podświadomość moralną. Perswazja jest to tłumaczenie czegoś komuś, przekonywanie lub nakłanianie. Może powodować zmianę opinii, przekonań, postaw jednostki lub też je korygować i wzbogacać zasób wiadomości w różnych dziedzinach.
Zaletą metody perswazyjnej jest możliwość uświadomienia z jej pomocą moralnego porządku w życiu i świecie. Dzięki niej dzieci uczą się odróżniać dobro od zła, poznają podstawowe normy i zasady moralne, w tym także zasięg i granice bezinteresownego pomagania innym.
Metoda perswazyjna w rodzinie może przyjąć formę rozmowy. Za najbardziej skuteczną uchodzi rozmowa nakierowana, licząca się z osobistymi zainteresowaniami rozmówców, charakteryzuje się ona samorzutnością i szczerością ich wypowiedzi oraz prowadzeniem jej w atmosferze obopólnego zaufania i wzajemnego zrozumienia. Mogą to być np. narady rodzinne, kiedy dziecko prosi rodziców o pomoc.
Perswazja w szkole najczęściej ma miejsce (lub raczej powinna mieć) na godzinach wychowawczych, lekcjach języka polskiego, historii czy religii.
Nauczyciel sam może poprowadzić jakąś dyskusję lub też zaprosić jakiegoś specjalnego gościa (psycholog, policjant)
Formą perswazji mogą być też różne aforyzmy, sentencje, filmy, biografie itp.
5. Metoda nagradzania
Metoda nagradzania jest inaczej wzmacnianiem pozytywnym. Metoda ta polega na promowaniu zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia za pomocą udzielania pochwał lub dawania nagród.
Pochwała-> udziela się jej w formie ustnej lub pisemnej, a także za pomocą wymownego gestu (np. skinięcie głową)
Nagroda-> wzmocnienie materialne (np. zabawki, pieniądze) również nie wyklucza się niematerialnych, czyli np. możliwości dłuższego korzystania z komputera.
Ta metoda jest tym bardziej skuteczniejsza im bardziej stosuje się ją z upragnionymi przez dzieci rodzajami wzmocnień pozytywnych.
●Funkcje metod nagradzania:
- dzieci dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniem określonego polecenia
- udzielenie pochwały lub nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społecznie i moralnie pożądanych
● Zasady nagradzania:
1. Należy wzmacniać jedynie przejawy zachowań pożądanych, a unikać chwalenia tych, które mogą być destruktywne, świadczące niekorzystnie o uczniach i działając na ich szkodę.
2. Należy nagradzać od razu po pożądanym zachowaniu, a nie po czasie.
3. Podczas wstępnych wzmocnień określonego zachowania, należy je wzmacniać za każdym razem, kiedy tylko zostanie zauważone przez dorosłego
4. Z chwilą gdy wzmacniane zachowanie, zacznie pojawiać się coraz częściej i w stopniu zadowalającym, należy je wzmacniać w sposób przerywany a nie ciągły lub systematyczny.
5. Wzmocnienie materialne powinno łączyć się ze wzmacnianiem w postaci różnego rodzaju pochwał. Np. nagradzenie uśmiechem, by po pewnym czasie zrezygnować ze wzmocnienia materialnego a pozostać na pochwałach.
●Metoda nagradzania:
- zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia oczekiwanego zachowania
- pozytywnie motywuje do zachowań moralnie i społecznie pożądanych
- wpływa na aktywność i kreatywność
- umacnia poczucie własnej wartości i godności
●Negatywne strony metody nagradzania:
- nadużywanie
- błędy w stosowaniu
- uniewrażliwienie na udzielane przez dłuższy czas pochwały i nagrody
- umacnianie postawy egoistycznej (gdy dziecko, które otrzymuje pochwałę wcale jej nie potrzebuje)
- niezdrowa konkurencja w środowisku szkolnym i rodzinnym
●Metoda ta działa najbardziej na małe dzieci, lub takie, które sprawiają problemy wychowawcze.
6. Metoda karania
Metoda wzmocnień negatywnych. Jest najmniej skuteczna. Jest to sposób oddziaływania za pomocą świadomie stosowanych kar, celem zapobiegnięcia powtórzenia się niechcianego zachowania. Zmierza do wywołania przykrych konsekwencji zachowań dzieci. Metoda karania polega głównie na oddziaływaniu za pomocą bodźców
●Awersyjne zdarzenia (oddziaływania, boźdzce) w metodzie karania:
- wyrażenie formalnej dezaprobaty w formie nagany lub upomnienia
- wykluczenie z udziału w zabawie lub innych formach życia zbiorowego
- zawężanie marginesu swobód
- ograniczenie lub pozbawienie uprawnień, przywilejów, funkcji
● Zalety i wady karania
- długotrwałe karanie dziecka, wzbudza agresję u niego, powoduje lęki frustrację, sprzyja uczuciu niższości i budzi uczucie nienawiści
- karanie tylko chwilowo tłumi negatywne zachowanie, a nie likwiduje go
- karanie sprzyja wygaszaniu (uniemożliwienie dostania pochwał i nagród)
●Kary naturalne -> to kary, będące nieuniknionym następstwem jakiegoś niewłaściwego zachowania np. nieostrożnej jazdy na rowerze. Charakteryzują się konsekwencją wynikającą z faktycznego porządku świata, a nie są narzucone przez dorosłych
●Kary fizyczne -> stosowanie takich kar, zwłaszcza z premedytacją odnoszą skutek zupełnie odwrotny od zamierzonego. Kary fizyczne uwłaczają godności uczniów i są niedopuszczalne. Bite dzieci są zdolne do krzywdzenia innych dzieci, a również swoich własnych w przyszłości.
●Kary niesprawiedliwe-> odnoszą złe skutki. Takie kary budzą agresję i chęć odwetu, najczęściej podczas zdenerwowania, chcąc złagodzić/uśmierzyć własną złość i niezadowolenie.
Skuteczność karania:
- musi być pozytywny stosunek karanego do każącego
- dyskretne i przyjazne wymierzanie kary (nie można karać dziecka za coś, czego nie był w stanie sprostać)
7.Metody oddziaływań grupowych
Spodziewany efekt uzyskuje się dzięki odpowiednio zorganizowanej działalności dzieci, jak i umożliwieniu im czynnego udziału w organizowaniu różnego rodzaju zajęć.
Metody organizowania działalności zespołowej
Prace w grupach są bardzo efektywnym rodzajem pracy. Jednak dziecko lepiej od nauczyciela wie, która grupa będzie mu bardziej odpowiadać i to ono powinno decydować, z którą grupą chce pracować.
●Sposoby tworzenia zespołów wg Kamińskiego:
1. Nauczyciel mówi, żeby uczniowie podzielili się mniej więcej po równo. Dzieci wybierają takie grupy, jakie im odpowiadają.
2. Gdy nauczyciel nie zna uczniów, a oni dobrze się znają. Nauczyciel prosi, aby uczniowi spośród siebie wyłonili liderów grup, którzy następnie dobiorą sobie osoby, z którymi będą pracować.
3. Nauczyciel wybiera grupowych, a do niego samodzielnie dołączają się inne dzieci.
4. Nauczyciel pozwala na całkowitą swobodę, aby było „dobrze ze sobą pracować” (tą metodę zaleca się tylko w klasach starszych)
●4 fazy tworzenia zespołów:
1. Uwrażliwienie dzieci i młodzieży na wspólne zaspokajanie określonych potrzeb.
2. Odpowiednio ustala się skład osobowy zespołu, wybieranego przez dzieci, jednak sugerujących się podpowiedziami nauczyciela, który dba oto, aby zespoły nie różniły się zbytnio między sobą.
3. Wyłanianie się grupowych/ liderów
4. Zaktywizowanie się w wykonywaniu różnego rodzaju zadań.
●Korzyści tej metody:
- uatrakcyjnienie zajęć prowadzonych z pomocą dzieci i młodzieży
- dodaje im odwagi w przejawianiu swojej samodzielności, kreatywności i aktywności
- uczy współpracy z innymi
- pozwala przezwyciężać nieśmiałość, egoistyczną dominację i chęć panowania nad drugim
- umożliwia lepsze poznanie i zrozumienie uczniów
Metoda organizowania działalności samorządowej
Metoda ta ma umożliwić dzieciom wzmożenie współdziałania w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonaniu przez nich konkretnych działań zgodnych z podjętą wcześniej decyzją.
Metoda ta sprzyja:
- uczeniu się przez dzieci i młodzież demokratycznych form współżycia społecznego i organizowania się na zasadzie stowarzyszenia ludzi równych wobec prawa
- kształtowaniu się u nich podstaw świadczących o gotowości do zachowań prospołecznych, bezinteresownych świadczeń i pracy dla innych ludzi
- głębszemu pojmowaniu przez uczniów odpowiedzialności moralnej, znaczenia prawdziwego autorytetu, prawa do odrębności przekonań, tolerancji dla innych, zdolności do empatii i rozwijania tzw. wyższych uczuć
- zapewnieniu im poczucia godności i wolności osobistej, jako osób prywatnych i jako członków grupy
- zapewnieniu im poczucia bezpieczeństwa
Metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji
Skuteczność organizowania w ten sposób lekcji:
- uczniowie chętnie się uczą i angażują w rozwiązywanie nurtujących ich problemów
- z łatwością nawiązują otwarte i szczere kontakty z nauczycielem
- okazują przychylny stosunek do nauki, szkoły i nauczycieli
- zachowują się spontanicznie i są zdyscyplinowani
- mają wysoką samooceną i poczucie niezależności
- wykazują wzrost myślenia twórczego i pomysłowości
- mają rozbudzoną ciekawość
- przejawiają gotowość do kierowania własnym rozwojem
ela.r