Wielki odrzucony Ernst May.pdf

↪ Q u art Nr 1(23)/2012

Il. 1. Sala poświęcona działalności E. Maya we Frankfurcie. Fot. J. Kos

Il. 2. Model „kuchni frankfurckiej”

w skali 1:1. Fot. J. Kos

Agnieszka Zabłocka-Kos

Wielki odrzucony

Wystawa „ERNST MAY (1886–1970). Neue Städte auf drei Kontinenten”

Deutsches Architekturmuseum, Frankfurt am Main, 27 VI – 6 XI 2011, od III 2012 we Wrocławiu.

Ekspozycji towarzyszy katalog: Claudia Quiring , Wolfhang Voigt , Peter Cachola Schmal , Eckhard Herrel (Hg),

Ernst May 1886-1970 , München–London–New York 2011

W 1925 r. Ernst May (1886–1970), działający we Wroc-

ławiu od 1919 r., opuścił na zawsze Śląsk, by we

Frankfurcie nad Menem, a potem w ZSRR i Afry-

ce, wreszcie od 1954 r. znów w Niemczech rozwinąć

działalność jako jeden z czołowych modernistów nie-

mieckich. Z okazji 125. rocznicy urodzin architekta

w ubiegłym roku w Deutsches Architekturmuse-

um we Frankfurcie nad Menem pokazywano dużą

monograiczną wystawę ujmującą wszystkie etapy

jego życia i twórczości. Przybędzie ona niebawem

także do Wrocławia. Była to już trzecia ekspozycja

poświęcona architektowi, którego budowane we

Frankfurcie nad Menem wzorcowe osiedla ze słyn-

ną „frankfurcką kuchnią” stały się ikoną moderni-

zmu europejskiego. Wystawie towarzyszył obszerny,

niemiecko-angielski katalog, będący pierwszym

tak dużym omówieniem prac tego autora i zawiera-

jacy bibliograię związaną z działalnością nie tylko

Maya, ale także innych architektów niemieckich

w ZSRR i Afryce.

May zaczął swoją karierę architektoniczną

we Wrocławiu, w wieku 32 lat. W 1919 r. został po-

/ 114 /

Agnieszka Zabłocka-Kos / Wielki odrzucony. Wystawa „ERNST MAY (1886–1970). Neue Städte auf drei Kontinenten”

Il. 3. Sala śląska, na fotograii w głębi May w gronie współpracowników w biurze „Schlesische Heimatstätte”.

Fot. J. Kos

wołany do prowadzenia biura „Schlesisches Heim”,

zajmującego się budową tanich lokali, stanowiących

odpowiedź na powojenny głód mieszkaniowy.

Bardzo szybko znalazł się w gronie czołowych ar-

chitektów, szczególnie zaś zapisał sie w dziejach

urbanistyki śląskiej, w konkursie na rozbudowę

Wrocławia w 1921 r. prezentując przełomowy pomysł

miast satelitarnych wokół stolicy Śląska. Ta kon-

cepcja wpisywała Maya w krąg najnowcześniejszej

europejskiej myśli urbanistycznej i przybliżyła ar-

chitekta do wcielenia jej w życie w pięciu osiedlach,

zaprojektowanych przez niego we Frankfurcie nad

Menem. Odkrywała zarazem talenty modernistycz-

ne Maya, który w konserwatywnych realizacjach

organizacji „Schlesisches Heim”, przekształconej

w „Schlesische Heimstätte”, nie mógł się od tej

strony zaprezentować. Ten rozdźwięk między po-

tencjalnymi rozwiązaniami twórczymi a praktyką

architektoniczną był z pewnością jedną z przyczyn,

dla których May w 1925 r. opuścił Wrocław. Frankfurt

nad Menem, gdzie został miejskim radcą budow-

lanym, dawał mu szansę, jakiej w stolicy Ślaska na

próżno by oczekiwał. Szansa ta okazała się dla niego,

podobnie jak zresztą dla wielu wybitnych osobowości

w tym mieście, trampoliną do zrobienia kariery poza

prowincjonalnym ośrodkiem położonym na skraju

państwa.

Prezentacja całości dorobku architekta, a szcze-

gólnie jego dokonań po 1925 r., pozwala na postawie-

nie pytania: jak wyglądałby Wrocław, a może także

niektóre śląskie miasta, gdyby May nie przeniósł

się do Frankfurtu, a władze lokalne były bardziej

otwarte na nowoczesność. Nadodrzańska metropo-

lia miała po 1918 r. zadatki na stanie się jednym

z ważniejszych ośrodków moderny na wschodzie

Niemiec. Niewątpliwie, było to związane z sytuacją

polityczną Śląska i geopolityczną rolą Wrocławia

w tej części Europy Środkowej. Nowoczesne miasto

z amerykańskimi wieżowcami, które proponował

Max Berg, świadczyłoby bardzo silnie o czołowej

roli nie tylko niemieckiej sztuki, ale także myśli

cywilizacyjnej, co – zwłaszcza w kontekście

podziału Górnego Śląska na polski i niemiecki

– miałoby szczególny wydźwięk. Jednak tak się

nie stało. Połowa lat 20. XX w. była dla rozwoju ar-

chitektury Wrocławia przełomowa. W tym czasie

/ 115 /

↪ Q u art Nr 1(23)/2012

Il. 4. Sala śląska, modele domów na Ołtaszynie we Wrocławiu

miasto opuścili nie tylko May, ale także Berg, Adolf

Rading i Hans Scharoun, idąc w ślady Hansa Poel-

ziga, który z Wrocławiem rozstał sie już w roku 1916.

Tym samym z tamtejszej sceny artystycznej zniknęli

najwybitniejsi twórcy propagujący Neues Bauen.

Wrocław pogrążał się w konserwatywnej architek-

turze i tylko nieliczni, jak Theo Effenberger, „prze-

mycali” tu i ówdzie formy modernistyczne.

W katalogu omawianej wystawy Beate Stört-

kuhl wnikliwie przedstawiła działalność Maya

w „Schlesische Heimstätte”, chociaż, niestety, nie

skomentowała jej w szerszym kontekście poli-

tyczno-społecznym. Sala poświęcona wrocławskiemu

okresowi Maya była starannie przemyślana, skom-

ponowana z oryginalnych planów, fotograii i modeli,

dzięki czemu dawała pojęcie o roli tego architekta

w tamtejszym środowisku.

Ekspozycja miała układ chronologiczny. Naj-

więcej miejsca, co zrozumiałe, poświęcono czołowej

realizacji Maya, czyli osiedlom frankfurckim (1925–

1930), prezentując także ilmy archiwalne, w tym

propagujące budowanie z gotowych prefabrykatów.

W tej części ustawiono też model „kuchni frank-

furckiej” w skali 1:1. Warto podkreślić, że wyek-

sponowano również problem powojennych prze-

budów i renowacji owych osiedli. Nie zawsze były

one udane, co dokumentują zdjęcia wykonane przed

i po rewaloryzacji. Ocieplenia, które stały sie plagą

niszcząca wyrainowany detal i kompozycję architek-

tury Neues Bauen, a także zastępowanie drewnianej

stolarki okiennej grubymi plastikowymi ramami nie

ominęły i osiedli frankfurckich. Skłania to do relek-

sji, że teraz przydałaby się ich „rewaloryzacja po re-

waloryzacji”.

Dzięki upadkowi żelaznej kurtyny możliwe było

również podjęcie badań nad trzyletnim okresem

(1930–1933) spędzonym przez Maya w ZSRR. Należał

on do sporej grupy architektów niemieckich zwiedzio-

nych ideami komunizmu, którzy przenieśli się do

kraju Stalina, by tam budować „nowy, lepszy świat”.

Stworzono im fantastyczne warunki do pracy, otwarto

biura projektowe, oferowano płace nieporównywalne

z zarobkami radzieckich architektów, May mógł

podróżować luksusowym wagonem. Zaangażował

się tam w kompleksowe planowanie ok. 20 miast,

głównie przemysłowych, choć trzeba przyznać, że

wiele z nich pozostało tylko na papierze. Ten raj

jednak długo nie trwał: odwrót od nowoczesności

/ 116 /

Agnieszka Zabłocka-Kos / Wielki odrzucony. Wystawa „ERNST MAY (1886–1970). Neue Städte auf drei Kontinenten”

i zmierzanie architektury radzieckiej w kierunku re-

alizmu socjalistycznego zaowocowało „modernizacją”

Mayowskiej czystej formy (m.in. nałożeniem pilas-

trów na klarowne podziały) i niezgodą zarówno na

śmiałą stylistykę, jak i na utopijne koncepcje urba-

nistyczne. May musiał opuścić ZSRR, jego radziec-

kich współpracowników spotkał zaś los najokrut-

niejszy – w czasach czystki stalinowskiej zostali

rozstrzelani. Sam architekt, postrzegany jako „bol-

szewnik”, do hitlerowskich Niemiec nie mógł i nie

chciał wracać. Jak podkreśla Thomas Frierl w bar-

dzo obszernym artykule w katalogu, dopiero teraz

możliwe jest podjęcie głębszych badań nad tym okre-

sem twórczości Maya.

Architekt udał się, jak wielu Niemców, na

emigrację, do Afryki, z której wrócił do kraju po

blisko 25 latach nieobecności. O ile okres afrykański

nie wydaje się tak interesujący jak poprzednie, o tyle

powrót Maya do RFN w 1954 r. i jego zaangażowanie

w odbudowę kraju i działalność organizacji „Neue

Heimat” – przeciwnie, gdyż zaowocowały one pro-

jektami urbanistyczno-architektonicznymi w prawie

35 miastach niemieckich. Ta część wystawy jest

szczególnie ciekawa z punktu widzenia toczącej się

u nas debaty nad oceną i przyszłością powojennej

architektury mieszkaniowej w Polsce. May należał,

niewątpliwie, do kreatorów i wizjonerów „osiedli

z wielkiej płyty” – ekspozycja pokazuje mnogość pro-

pono-wanych przez niego rozwiązań. Byłoby nieźle,

gdyby ta część stała się punktem wyjścia do prze-

prowadzenia we Wrocławiu debaty na temat „dóbr

kultury współczesnej”.

Na wystawie zgromadzono ogromną ilość bar-

dzo cennych dokumentów z całego świata, niejed-

nokrotnie znajdujących sie w rękach prywatnych

i po raz pierwszy prezentowanych publicznie. Były

to nie tylko plany, ale także wyjątkowo duża liczba

fotograii oraz prezentacje ilmowe. Wyróżniały się

też współcześnie wykonane modele. Przy okazji

przeprowadzono również dogłębne studia w archi-

wach zagranicznych, co znacznie poszerzyło wiedzę,

szczególnie na temat pozaniemieckiej działalności

architekta. Ekspozycję można zaliczyć do najciekaw-

szych monograicznych prezentacji twórców z kręgu

Neues Bauen prezentowanych w ostatnich latach

w Niemczech. Dlatego z wielką radością należy

przyjąć informację, że w marcu 2012 wystawa zosta-

nie pokazana we wrocławskim Muzeum Architek-

tury. Będzie to zatem wyjątkowa okazja do zapoz-

nania się nie tylko z twórczością wybitnego moder-

nisty, ale też do zobaczenia świetnie przygotowanej,

wielowątkowej ekspozycji, wzorcowo pod względem

artystycznym rozplanowanej.

dr hab. prof. UWr Agnieszka Zabłocka-Kos

Historyk sztuki, architekt, badaczka architektury i urbanistyki XIX i XX

wieku. Autorka książek Sztuka, wiara i uczucie. Alexis Langer - śląski

architekt neogotyku (1996) i Zrozumieć miasto. Centrum Wrocławia

na drodze ku nowoczesnemu city 1907-1957 (2006).

Summary

AGNIESZKA ZABŁOCKA-KOS / The Great Rejected

An exhibition “ERNST MAY (1886–1970). Neue Städte auf drei Kontinenten. [New cities on three continents]”,

Deutsches Architekturmuseum, Frankfurt am Main, 27.06.2011- 6.11.2011, since March 2012 in Wrocław

Ernst May (1886-1970), active in Wrocław since 1919, in 1925 left Silesia forever only to develop his activity as one of

the leading German Modernists, irstly in Frankfurt am Main, then in Soviet Union and Africa, eventually, since 1954,

back in Germany. To celebrate the 125th anniversary of the architect’s birthday an extensive monograph exhibition

was held at the Deutsches Architekturmuseum [German Museum of Architecture] in Frankfurt am Main showing all

periods of his life and work. The exhibition will soon reach Wrocław, too. This is the third already show dedicated to the

architect, whose ideal social housing estates in Frankfurt am Main, with the famous “Frankfurt kitchen”, have beco-

me icons of European Modernism. The exhibition has been accompanied by a large German-English catalogue being

the irst such extensive discussion of the architect’s work and including bibliography. The exhibition was arranged

chronologically, its biggest part obviously was dedicated to May’s foremost realisations of Frankfurt housing estates

(1925-1930), archival ilms, including these propagating building with ready prefabricates, were presented. A 1:1 model

of “Frankfurt kitchen” was also exposed in this part of the exhibition. The fact of accentuating questions of postwar

rebuilding and renovation of these estates is also worth mentioning. The exhibition may be counted among the most

interesting presentations of architects from the circle of Neues Bauen shown within the last years in Germany.

/ 117 /

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: