Teoria światów równoległych.pdf

Teoria światów równoległych

O wielorakości tendencji

współczesnej architektury sakralnej

Cezary Wąs

↪ Q u art Nr 3(5)/2007

1. Wstęp

Architekturę sakralną końca XX i początku XXI w. cechuje olbrzymia różnorod-

ność formuł artystycznych, utrudniająca grupowanie dzieł czy przypisywanie im

jednoznacznych cech stylistycznych. Znamieniem sytuacji ostatnich lat jest rów-

nież łączenie w jednym dziele form przynależnych do wykluczających się styli-

styk. Powoduje to sytuację, w której jedno dzieło może być przypisane do róż-

nych grup. Najogólniej zatem można powiedzieć, że chociaż kościoły ostatnich

kilkunastu lat dają się włączyć bądź w stylistykę neomodernizmu (w różnych

jego odmianach), bądź w stylistykę postmodernizmu (także wielorakiego), to wie-

le z nich łączy w całości formy o różnym pochodzeniu, które w obrębie takich

całości jawią się jako wewnętrznie zintegrowane. Konkurs na Kościół Roku 2000

w Rzymie pokazał ponadto, że wybitni architekci niechętnie porzucają osobiste

upodobania formalne i projektując dzieła sakralne, czynią niewielkie ustępstwa

na rzecz stworzenia obiektu wyraźnie rozpoznawalnego jako kościół 1 . Punktem

wyjścia wielu dzieł jest też modna w danej chwili stylistyka, czego znakomitym

przykładem jest – omówiony na końcu tego artykułu – kościół koreańskich prez-

biterian w Nowym Jorku.

il. 1 Markus Allmann, Amandus Sat-

tler, Ludwig Wappner, Wizerunek

rany Chrystusa w kościele Serca

Jezusa w Monachium Neuhausen,

za: Römisch, Monika Römisch, Kath.

Pfarrkirche Herz Jesu, Monachium-

Neuhausen, Lindenberg 2002, s. 22

2. Neomodernizm high-tech

Paradoksalnie najbardziej interesującymi budowlami sakralnymi ostatnich lat

są obiekty neomodernistyczne, eksponujące zaawansowanie technologiczne

i nierzadko pewien dystans do świata religii. Budowlami, które przynależą do

tej tendencji, są m.in. tzw. Pawilon Chrystusa na wystawie EXPO 2000 w Ha-

nowerze (zespołu „ Gerkan, Marg und Partner ”) oraz kościół Serca Jezusowego

w Monachium (1998-2000, zespołu „ Allmann, Sattler und Wappner ”). We wcześ-

niejszych latach podobne ukierunkowanie wykazywała Crystal Cathedral Phili-

pa Johnsona (Garden Grove, Kalifornia) 2 .

Kościół monachijski jest szklanym pudłem, którego elewację frontową two-

rzą wrota niewiele tylko niższe od całkowitej wysokości kościoła 3 [il. 2]. Wielkość

i konstrukcja wejścia do kościoła stanowią znakomite osiągnięcie inżynieryjne,

są popisem aktualnych możliwości technicznych i odwagi młodych architektów

[il. 3]. W zewnętrznym wyrazie kościół jest jednak całkowicie pozbawiony atry-

butów budynku kościelnego i może być odczytywany jako hala sportowa czy za-

kład utylizacji odpadów. Przynależność tej przestrzeni do religii chrześcijańskiej

również we wnętrzu zaznaczono nadzwyczaj dyskretnie. Krzyż za ołtarzem jest

ledwie widocznym motywem dekoracyjnym na utworzonej z przeplotów meta-

lowych nici ścianie oddzielającej miejsce sprawowania liturgii od wąskiego ko-

rytarza za ścianą [il. 4]. Rangę krzyża obniżono jeszcze bardziej w przegrodach

bocznych, czyniąc z niego element spajający kwadratowe panele [il. 5]. Krzyż jako

motyw różnicujący dekorację i krzyż użyty jako techniczny element konstrukcji

ściany mogą budzić zastrzeżenia związane z laicyzowaniem religijnego symbolu,

ale jednocześnie częstotliwość wystąpienia tego motywu w kontekście budowli

kościelnej może zostać odebrana jako zwrócenie się ku tradycyjnym i powszech-

nie zrozumiałym symbolom. Potwierdzenia tezy, że w monachijskim kościele

zwyczajowo asymboliczny modernizm paradoksalnie złączony jest z tradycjona-

listyczną tendencją do nasycania przestrzeni kościelnej symboliką i obrazowoś-

1 E. Heathcote , I. Spens, Church buil-

ders, Chichester 2001, s. 209-219.

2 [ba], Garden Grove Community

Church, Garden Grove, California,

„Kunst und Kirche”, 1, 1991, s. 14-15;

E. A. Sövik , Zur Situation des Kirchen-

baus in den USA, „Kunst und Kirche”,

1980, 1, s. 40-42; P. Blake , Philip

Johnson, Basel 1996, s. 160-163;

F. Schultze , Philip Johnson. Leben und

Werk, Wien 1996, s. 385-389; P. John-

son (wstęp), R. Payne (fot.), H. Lewis

(esej), S. Fox (teksty opisów), The

architecture of Philip Johnson, Boston

2002, s. 196-203.

3 W. Bachmann , Uns war es wichtig,

die Kirche nach außen zu öfnen, „Bau-

meister”, 6, 1999, s. 38-40; K. Geipel ,

Masloß blaue Kirchentore. Herz-Jesu-

Kirche in München, „Bauwelt”, 47,

2000, s. 18-25; H. Muck , Rückfall in

die Ausrichtung. Zum Ergebnis des

Wettbewerbs für München-Neuhausen,

„Kunst und Kirche”, 3, 1996, s. 192-

196; W. J. Stock (red.), Europäischer

Kirchenbau 1950-2000, 2. wyd., Mün-

chen 2003, s. 204-205. Por. także

E. Onzol , Kościół pod wezwaniem Ser-

ca Jezusa w Monachium-Neuhausen,

praca licencjacka pod kierunkiem dr.

Cezarego Wąsa, Instytut Historii Sztuki,

Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2004.

/ 4 /

il. 2 Markus Allmann, Aman-

dus Sattler, Ludwig Wappner,

Kościół Serca Jezusa w Mona-

chium Neuhausen, http://igu-

re-ground.com/travel/image.

php?herz-jesu-kirche/0004

il. 3 Markus Allmann, Amandus

Sattler, Ludwig Wappner, Wrota

kościoła Serca Jezusa w Mona-

chium Neuhausen, http://www.

ifa.de/kunst/nda/pics/herzje-

sukirche.jpg

il. 4 Markus Allmann, Amandus

Sattler, Ludwig Wappner, Strefa

ołtarzowa w kościele Serca Je-

zusa w Monachium Neuhausen,

za: Monika Römisch, op. cit.,

s. 13

il. 5 Markus Allmann, Amandus

Sattler, Ludwig Wappner, Krzyż

łączący drewniane panele

ścian wewnętrznych kościoła

Serca Jezusa w Monachium

Neuhausen, http://igure-

ground.com/travel/image.

php?herz-jesu-kirche/0022

/ 5 /

↪ Q u art Nr 3(5)/2007

il. 6 Meinhard von Gerkan z zespołem,

Kolumnada wejściowa pawilonu Chrystusa

na wystawie Expo 2000 w Hanowerze, za:

Bernd Pastuschka, Horst Schwebel, Jürgen

Wittstock, Meinhard von Gerkan, Geome-

trie der Stille, Darmstadt 2002, s. 39

il. 7 Meinhard von Gerkan z zespołem,

Wnętrze pawilonu Chrystusa na wystawie

Expo 2000 w Hanowerze, za: Pastuszka,

Schwebel, Wittstock, op. cit., s. 42

il. 8 Meinhard von Gerkan z zespołem,

Ołtarz w pawilonie Chrystusa na wystawie

Expo 2000 w Hanowerze, za: Pastuszka,

Schwebel, Wittstock, op. cit., s. 43

il. 9 Meinhard von Gerkan z zespołem,

Szklana wieża pawilonu Chrystusa na wy-

stawie Expo 2000 w Hanowerze, fotograia

dzięki uprzejmości irmy „gmp – von Ger-

kan, Marg und Partner”

Cezary Wąs / Teoria światów równoległych. O wielorakości tendencji współczesnej architektury sakralnej

cią, dostarcza fakt umieszczenia w podłodze pięciu podświetlanych zagłębień,

przykrytych szybami, przez które widoczne są przedstawienia ran na ciele Chry-

stusa [il. 1]. W posadzce po obu stronach ołtarza umieszczono wizerunki ran na

dłoniach, w przejściu między ławkami ukazano ranę na boku, a na wprost wej-

ścia poranione nogi Chrystusa. Szczególny niepokój komentatorów wzbudziło za-

stosowanie wydłużonej nawy na planie prostokąta. Upatrywano w tym powrotu

do przedsoborowych rozwiązań, co uderzające było w kraju, gdzie niemal przez

całe stulecie skłaniano się ku wnętrzom centralizującym, zbliżonym w rzucie

do koła, wycinka koła czy kwadratu. Wstrząśnięty tym faktem Klemens Richter

z dużą bezpośredniością napisał, że „nowa budowla została tak ukształtowana,

jakby w rozumieniu liturgii i przestrzeni (kościelnej) nic się przez ostatnie sie-

demdziesiąt lat nie zdarzyło” i przytoczył pogląd, że stworzone wnętrze nie jest

„przestrzenią, w której może wzrosnąć, napełnić się zaufaniem i odczuć swoj-

skość lud gminy kościelnej” 4 . Technologicznie zaawansowana budowla także

w innych swych aspektach powraca do właściwych przedmodernistycznym koś-

ciołom tradycji obrazowania, dekoracyjności i treściowego nasycenia. W obrębie

estetyki modernistycznej są to właściwości co najmniej niezwykłe.

Niemal identyczne cechy wykazywał tzw. Pawilon Chrystusa na Expo 2000

w Hanowerze 5 . Już sam fakt, że kościół określono jako pawilon, podobny do któ-

regoś z narodowych pawilonów na tej wystawie czy do salonu samochodowego,

mógł budzić zastanowienie. Budowla oparta została na ściśle geometrycznych za-

sadach i całkowicie zignorowała jakiekolwiek istniejące dotąd zasady projektowa-

nia wnętrza kościelnego [il. 6]. Konstrukcyjne elementy ścian, widoczne od stro-

ny zewnętrznej, utworzone były ze stalowych kwadratowych ram, do których od

wewnątrz przytwierdzono płyty z półprzezroczystego, mlecznego marmuru. We

wnętrzu do podziwiania przeznaczono dziewięć potężnych ilarów, których gło-

wice ukształtowane zostały jako świetliki [il. 7]. Ten efektowny pomysł wsparło

perfekcyjne opracowanie użytych materiałów: galwanizowanej stali i służących

jako oszklenia cienkich marmurowych płyt. Pozbawioną rąk i nóg postać Chry-

stusa „zamknięto w szklanej gablocie, jak eksponat w muzeum” 6 [il. 8]. O tym,

że mamy do czynienia z budowlą kościelną, zawiadamiała wolnostojąca szklana

wieża z ledwie majaczącym znakiem krzyża [il. 9]. Wiele cech formalnych budow-

li wskazuje na jej przynależność do awangardowego modernizmu, ale światło,

jakie przedostaje się do wnętrza przez marmurowe płyty, tworzy niezwykły na-

strój, właściwy jedynie budowlom sakralnym. Zastosowanie krużganków wokół

bryły budowli i dziedzińca przed nią, jakby wirydarza, kreują całkowicie nowy

obraz możliwości modernizmu.

Z przedziwnym zawieszeniem między modernizmem a użyciem tradycyjnych

formuł architektury sakralnej spotkać się można także w kościele wciśniętym

między kilkudziesięciokondygnacyjne wieżowce wielkich korporacji w paryskiej

dzielnicy La Dèfense (dzieło Franca Hammoutène z 2001 r.) 7 . Wejściowa ściana

kościoła, prawdziwy majstersztyk pomysłowości i inżynieryjnego kunsztu, prze-

pruta została znakiem krzyża, który choć słabo widoczny, to jednak pozostaje

czytelny dla co bardziej uważnych przechodniów [il. 10]. Trzydziestopięciometro-

wa ściana ze stalowych rur i pleksiglasu jest technologicznie równie zaawanso-

wana jak nowoczesne wieżowce wokół, ale jej wykorzystanie jako swego rodzaju

religijnego billboardu unaocznia paradoksy współczesnej architektury.

il. 10 Franck Hammouténe, Kościół

Notre Dame de la Pentecôte w La

Défense, Paryż, fotograia: Wojciech

Leśnikowski, za: Wojciech Leśnikow-

ski, Kościół na La Défense, „Archi-

tektura & Biznes”, 12, 2001, s. 36

4 K. Richter , Verschiedene Wege nach

Rom? Prozessionskirche versus Com-

munio-Raum, „Kunst und Kirche”, 64,

2001, s. 148.

5 R. Volp , Der Ökumenische Pavillon

auf der EXPO 2000. Das Ergebnis eins

Architekturwettbewerbs, „Kunst und

Kirche”, 2, 1998, s. 114-115; W. Zah-

ner , Die kirchlichen Pavillons auf der

Expo 2000 in Hannover, „Kunst und

Kirche”, 3, 2000, s. 271-274; Stock ,

Europäischer Kirchenbau, s. 302-305.

6 E. Węcławowicz-Gyurkovicz , Pawilon

Chrystusa, „Architektura & Biznes”, 12,

2001, s. 31.

7 W. Leśnikowski , Kościół na La Défen-

se, „Architektura & Biznes”, 12, 2001,

s. 32-41.

/ 7 /

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: