DNiPP-32 Zdzisław Żygulski Odsiecz Wiednia 1683. Kraków KAW, 1994.pdf

Zdzi law Ż)ul ki jun. Odsiecz

Wiednia 1683

Dzieje narodu i państwa polskiego

Tom I i II redaguje kolegium w składzie: Halina Bas7.ak-Jaroń (sckrctar'.), Jerzy Biesiada, Piotr Budny, Stanisław

Grzybowski, Feliks Kjryk (przewodniczący), Aleksander Kornijasz, Stanisław Płaza, Michał Ro�ek

Zdzisław Ż ygulski jun.

Odsiecz Wiednia 1683

l)vtychczas ukazały si; zeszyty:

I - I J . Str.elcz'k, 0,/ /'ras/tnQi/J/I do /'o/aków

I - 2 G. .nbudll. I'i�no.cu wiJllt'O polskie

- .. K . Olejnik, Cl y l i J , Ni�mc�u, (i/:órl. Kr�ys�kór()

- 5 T . J a s in s k i, J>rum'O/ly hcj/lu/

- 6 \. JureC7ko, 'feS/a",oll Kr�ylOO4JI"K"

- 8 II . SlImwl1owicz, I,okiclkolve czasy

- 9 F. Kir)'k, 7itlk i k,ól i JCKo IIUS/�p((J

- II E. Pvtkowski, (irrllt/1ll1d 1-1/0

- 12 J . Kr.)'Inillk()wn, Km/ cy /iar Jei, Itaelycy i ultiz",alycy

- 13 W . Sw u o d a, Wuma 1444

- 11 M . IliskUI>, If'ojllu trzy/lJslo/�",ia

- 15 1' . Kiryk, Na"k pru",ożltyc/r pa/a

- 17 M . Ro.ek, W dmi" kmedr i �amkótu

- Ił K. UaC7kowski. Rmly Kul/imacta

- 19 M . Rożek, Z/oIY Iviek

II - 20 \ . Wyczruiski, Dogm/ii l"lIrop(

I J - 21 \. Suchcni-Graowska, Spory królów u sz/achlq IV z/oIY'" Ivitlm

II - 22 S. 1'lml, Wie/kic ��krcl/=iu

II - 23 S. Gr.)'tx.w . ki, Król i kUIle/a:

II - 21 H . Wisner , Rokl>SZ Z�br:y,lowskigo

II - 25 Z . Żygulski jun., 1I�/",a/li Rzu:ypospo/ i lcj

II - 27 Z. Wójdk, Wojlly kozackie to datolltj I' o /uc

II - 28 Z. Wójcik, Li�tlm VClo

II - 30 W . U r b an , /"pi:od r/ or macyjlly

II - 31 S . l'lna, Rokosz L"omirskic!o

II - 33 \. Link-Lcn-.owski, R:cczpOJpo/ila 110 r o : dro : " 1696-1736

II - 34 H . Ol 7cwski, O s k l ll c ' c : /l Y ' " rad sposobi:

II - 36 M . Rożek, Blmki i cietli� barok"

II - 37 K. Mmzowska, 8y 1)Il/akJw .rt1ic t1rlialeJa",i

II - 10 \ . Zllhvrski, Nac : e/llik w SlIk",a/li(

III - -li Z. Zielińska, OS///ie lala I'icnos:cj Rrcc:yposolilcj

III - -12 S. Gmdziski, E. Kozlowski, Polska :/l i .oo/mlO 1 7 9 5 - 180 5

III - 13 B. Grochul.ska, Malc p",iSltM .viclkicl/ /ladzie"

III - 4 J. Skowronek, Od KOllgrClII Ir/idcliskicgo do Nocy LillopadlQej

III - ·15 T. Lepkowski, 1'01s/{IIIi( LisI o pu d owe

III - 16 J . Zdrada, Wiclka l"migraJtI po Pu!JIu/li" LisloadOllym

J J I - -17 J . SkownOck, Od konspiracji do kapi/lllacji

111 - 48 M. Zgómilk, Za I'us:q i Nuszq ,,!o//loi 1848-1849

III - -19 S . Kicnicwic-., I'U!/Js/(lIIic SlyczlliJC

III - 50 J . Lukasiiz, J>-.qlki /izrji ",Ze"'1/Of�Cj /lU za/liul olskich

III - 51 I. Ihnmowi., Spo/cc:witO po/skit Iq /a/(/c), / 864 - 19/4

III - 52 J . M)'slillSki, StObly, fabryk i ziemi'

III - 53 \. Zakr.cwski, Od Sloja/oruski:o l/O W i l osa

III - 51 F . T)'ch, Rok 10

III - 55 W. Jllkó.yk, PrZtlnv"Ć /lad 'f'arlą 18/5-1914

III - 56 J. Bu 7kO. Ga/icja 1859-/914. I>o/ski Piollom?

J II - 57 T . Schramm, WYKrat [)olsk( 19/4-/918

III - 58 1\. Garlicki, /)it""szc lala D r r ! i(j Rzeczypospolilej

III - 59 T. N:rł�'�, R.ądy Sejm" 1921-1926

III - 0 \. Garłicki, Z SlIltjórvka do llt/14<derrl

III - 61 \. G:ułicki, Pod rzqdami Manza/ka

III - 62 P. Wi'.orkiewic-�, OS/(/I/li( lala Po/ski "i(d/�(/ej

111 - 63 Z. Landau, J. T o .c w s ki, GIlsodarka Drgiej RUGzyospo/i/ej

I J I - 4 D. Nal;''-, KII/lllra Drr!iej Rzeczypospoliuj

III - 65 S. Sieo w s ki , Poli l yka :agrullicz"a Polski mi�(iz.'Ojt",,(j

Zenyty w pr.ygolOwaniu:

1- 3 G . nbuda, Korolla i illfula

Treść:

Przedmowa

Stan państw uczesmiczących w zbrojnym konlikcie

Formacje, uzbrojenie, logistyka i taktyka wojska osmań

skiego i wojsk sprzymierzonych z Portą

System obronny Cesarstwa i państw Rzeszy Niemiec

kiej

Wojsko Rzeczypospolitej

Pochód wojsk osmańskich i oblężenie Wiednia

Bitwa pod Wiedniem, 12 wrzcśnia 1683 roku

Następstwa Odsieczy

Trofea wiedeńskie i sława Odsieczy

Aneksy

Wybór literatury

Opracowanie graficzne serii:

I Marian Sztuka I

Opra:owanie graficzne zeszytu:

Aleksander Kornijas.

Zdjęcia i reprodukcje kolorowe: Janu z Podlccki, Stanisłnw

Michta, archiwulll

Zdjęcia i reprodukcje cznrno-białe: Stanisław Michta, Jacek

Książek, Adam Wierzba, Luka�. Schuster, Emil Rachwnł,

K. Livrustkammaren, Stanisław Markowski, Rys .

Redaktor :

Barbara Robak

Redaktor technicwy:

Maria \Vyrwa

Zdj�óa i reprodukcje ze .biurów Autora archiwum KAW

w Krakowie

�, Copyritht by Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków ł994

ISBN 83 - 03 - 03639 - 4

Krajowa Agencja Wydawnic.a, Kraków ł994

Wydanie I. Nakład 4 650 + 350 eg..

Obj�tośc: ark. w y d . 9,5, ark. druk. 9,5

Skład, druk i oprawa:

Drukarnia WydawniC7.a im. W. L. An-.yca w Krukowie

Zam. nr 9236 / 93

Na okładce:

Bitwa pod Wiedniem, oh raz nicokrdlonego artysty z kOlio XVII w.,

MU7cum CZ3nor)'skich w Krakowie (I str.).

Kałkan turlCki 7c zdobyc z ) ' wiedcnskiej, MUleum Czartoryskich w Kra

kowie, fot . SI. Micht3 (IV str.)

.ard Kubic.ek,

Zd.isław Zygulski jun . , Z . M;llinowski, archiwum

Przedmowa

Rok 1683 zapisał się w dziejach świata doniosłym

wydarzeniem: 12 wncśnia spnymienone wojska Polski,

cesarstwa i Rzeszy niemieckiej zadały klęskę anii turec

kiej oblegającej Wiedeń i oswobodziły miasto. Od tego

momentu Turcja Osmańska pneszła do defensywy i o

wstrzymane zostało jej wielowiekowe dążenie do od

orządkowania sobie znacznej części Europy, nanucenia

islamu jako religii panującej i włączenia wielu narodów

w system absolutystycznej władzy sułtańskiej.

Wielka konfrontacja świata islamu i świata chrŚ

cijańskiego rozoczęła się w VII wieku, rychło o wy

stąpieniu Mahometa. Prorok wskazał swoim wyznawcom

zasadniczy cel strategiczny, ralizowany kolejno przez

Arabów, Persów, Turków Seldżuków i Turków Osmań

skich: zniszczenie państwa wschodnio-rzymskiego, opa

nowanie ziem biantyńskich i zdobycie Konstantynoola.

W okresie średniowiecza najbardziej dramatycznym wy

razem tego antagonizmu były wyprawy kzyżowe. Sułtan

Mehmed I I urzeczywistnił plan Proroka, ale Turcy nie

zaprzestali odojów. Sułtanowie uważali się za prawo

witych następców cesarzy rzymskich i starali się zawład

nąć całym Morzem Śródziemnym, ognębić Wenecję,

Hiszpanię i Zakon Joannitów, ająć śródziemnomorskie

wyspy, wreszcie okuować m Rzym. Zwrcili się także

prteciwko Europie Środkowej i w kolejnych kampa

niach awojowali Serbię, Bośnię, Wołoszczyznę, Moł

dawię i naczną część Węgier - ze stolicą w Budzie.

NajpowŻniejszym przeciwnikiem Turcji Osmańskiej by

ło cesarstwo rzymskie narodu niemieckiego, pod panowa

niem dynastów habsburskich, przewodzące udzielnym

państwom niemieckim, mocno nawiązujące do tradycji

antycznych i średniowiecznych, mające domeny w Italii

i interesy na Węgrzech. Konlikty obu potęg były nieuni

knione. Już w roku 1529 sułtan Sulejman Wspaniały

bezośrednio zaatakował Wiedeń, ale zmuszony był d

stąpić od oblężenia. Jabłkiem niezgody stały się Węgry,

z obu stron szarpane przez aorczych przeciwników.

Polska już w okresie średniowiecza doznała inwazji

wojowników islamu - Tatarów, z agresywną Turcją

Osmańską zaś miała do czynienia d XV wieku. Jagiel

lonowie, władający wielkim państwem olsko-litewskim,

próowali ekspansji w kierunku ołudniowo-wschdnim,

starając zapewnić sobie wpływy na Węgrzech, w Moł

dawii i Wołoszczyźnie. W rywalizacji z Habsburgami

Jagiellonowie na pewien czas zawładnęli tronami węgier

skim i czeskim. W obronie Węgier polegli królowie

Władysław III od Waną (144) i Ludwik II d

Mohaczem (1526). Nieustannie trwały najazdy podleg

łych sułtanowi Tatarów krymskich i innych ord na ziemie

Rzeczyosolitej. Pozostawały po nich zgliszcza i pus

tynie. Tysiące ludzi uprowadzonych w jasyr sprzedawano

w niewolę na rynkach orientalnych. W odwecie Kozacy

w służbie Rzeczyosolitej wyprawiali się po zdobycz

w domeny sułtańskie. Sytuacja ta była prledmiotem

nieustannych sporów i negocjacji dyplomatycznych. A je

dnak arówno król Zygmunt Stary, jak i Zygmunt II

August starali się utrzymywać z Turcją pokojowe stosun

ki i rozwijać korzystny handel. Sprzyjał temu fakt, że

Roksolana, pierwsza małżonka sułtana Sulejmana Wspa

niałego chodziła z ziem polskich. Dopiero Stefan

Batory, choć fonalnie lennik sułtana w Siedmiogrodzie

i wybrany na króla polskiego z sułtańskim oparciem,

układał plany rozwiązania kwestii tureckiej i wyzwolenia

swej ojczyzny z osmańskiej zależności. Przedwczesna

śmierć nie ozwoliła mu urzeczywistnić tych śmiałych

zamiarów. Pierwsze wielkie starcie zbrojne Turcji z Pol

ską nastąpiło za panowanie króla Zygmunta III, a bezpo

średnią tego przyczyną były sprawY mołdawskie. KJęskę

od ecorą w 1620 roku poniósł hetman wielki koronny

Stanisław Żółkiewski, i m zginąl na polu bitwy. W rok

później ogromna armia turecka, pod wodzą - jadącego na

słoniu - młodego sułtana Osmana II, ruszyla na zawojo

wanie Rzeczypospolitej. Ale tym razem fortuna Turkom

nie sprzyjała. Sejm zawczasu uchwalił wysokie wojenne

podatki, a zaciągnięte wojsko oddano pod dowództwo

wybitnego hetmana litewskiego - Jana Karola Chod

kiewica. Pod Chocimiem Polacy założyli otężnie ufor

tyikowany oóz. W wałach obsadzonych artylerią i pie

chotą czyniono luki, sosobne dla wypadów jazdy

husarskiej i pancenej oraz jazdy lekkiej, głównie sław

nych lisowczyków. Ramię w ramię przy Polakach i Lit

winach stnęły w obronie Rzeczyosolitej liczne pułki

Kozaków od komendą Piotra Konaszewicza Sahajdacz

nego. Ponoć paląc się do walki z Turkami wolali: "Puść

nas, ojcze, byśmy umierali razem z Lachami". Dramaty

czna obrona Chocimia trwała onad miesiąc. W C'8sie

oblężenia zmarł he n Chodkiewicz, a dowództwo prze

jął regimentarz - Stanisław Lubomirski. Kończyly się

już apasy prchu i kul, ale i Turkom wojna wielce dała

się we znaki; z nastaniem jesiennych ch lodów nie ganęli

się do walki. Ustąpili spod Chocimia. Gloria zwycięstwa

nad Osmanami przypadła przede wszystkim towarzyszą

cmu kampanii królewiczowi Władysławowi, synowi Zyg

munta I I I. Przegranego sułtana Osmana o owrocie

Odsiecz Wt·ednia 1683

do Stambulu sotkała śmierć z rąk zawiedzionych jan

czarów. Król Wladysław IV swój talent wojskowy oka

ał głównie w wojnach moskiewskich, ale problem roz

prawy z Turcją nie pr�estawał go nurtować. Planowal

wielką wyprawę dwustutysię"�nej anii na Konstanty

nopol. Samych husar�y chciał mieć 0 00 kopii i w rów

nej liczbie Kozaków, a ponadto prągotowywał potężną

artylerię, gdyż wiedział, że jest ona niezb;dna do zdo

bycia miasta. a jego czasów udaremniony został atak

turecki, od wodzą Abazego paszy Sylistrii, na Ka

mieniec Podolski.

W epoce Jana Kazimiera dotknęły Rzeczpospolitą

ciężkie klęski: owstanie Chmielnickiego i potop szwe

i. Pocąkowo -za zgodą Turcji -Tatarzy krymscy

byli sojusnikmi Chmielnickiego i walnie przyczyniali

się do jego sukcesów milinych, ale w czasie potopu -

co prawda, za szczodre podarki - omagali Polakom

w starciach ze Szwedami. Ostatecznie panujący wówczas

sułtan Mehmed IV uważał Polskę za swego lennika.

Ponieważ nikłe miał póżoiej dowody poddaństwa, po

stanowił Polskę ukarać i, po zdobyciu Krety i awarciu

okoju z Wenecją (1669), z silną armią ruszył na północ.

Po óm oblężeniu, wobec inercji króla Michała Kory

buta Wiśniowieckiego i pospolitego ruszenia, zdobył

kluczową twierdzę olską -Kamieniec Podolski i zajął

część Podola i Ukrainy. o prawda, w dziesięciodniowym

rajdzie kawaleryjskim hetman wielki koronny Jan Sobie

ski rozprawił się z tatarskimi cambułami, buszującymi

wówczas o kraju, ale nie uchroniło to Polski przed

haniebnym układem w Buczaczu (1672), na mocy które

go, prcz samego Kamieńca, traciła Polska znaczne poła

cie województw: odolskiego, braclawskiego i kijow

skiego, a nadto miała płacić 22 00 dukatów r n ego

haraczu. Sejm traktatu nie ratyikował i zarądził nowe

zbrojenia, ich wykonanie oddając w ręce Sobieskiego.

W rok póżoiej, 11 listopada 1673, hetman wielki za

atkował korpus urecki Husejna paszy, rozlokowany

w dawnym oozie Chodkiewicza pod zamkiem chocim

skim, i odniósł wspaniałe zwycięstwo, dzięki któremu

ostatecznie, po śmierci Wiśniowieckiego, otr�ymał ko

ro nę

ślubił swą ukochaną w 1665 roku, po śmierci jej męża,

Jana Zamoyskiego, wojewody sandomierskiego. Robił

szybko karierę polityczną i wojskową, minowany w 1665

roku marszałkiem wielkim koronnym, a w następnym

roku -hetmanem polnym. Rychło okazał talent znako

mitego wodza, odpierając w 1667 roku natarcie silnej

armii tatarsko-kozackiej pod Podhajcami. W roku 1668

otrzymał buławę wielką koronną. Po abdykacji Jana

Kazimierza stanął na "�ele partii francuskiej, ale podczas

elekcji stracił populaność wśród szlachty, niechęmej

absolutyzmowi Ludwika XIV. Stał się zdecydownym

przeciwnikiem nowo wybranego króla Michała Korybuta

Wiśniowieckiego i dążył do jego detronizacji. W roku

1672 nie otraił zaobiec utracie Kamieńa Podolskiego

i awarciu traktatu w Buczaczu. Po pojednaniu się stron

nictw prohabsburskiego i profrancuskiego, przedstawił

na Sejmie pacyikacyjnym plan militanej i dyplomatycz

nej akcji antytureckiej, pr�ewidujący djęcie działń

ofensywnych i awiązanie w tym celu Ligi z udziałem

Rosji, a także ywołanie powstania Słowian ołudnio

wych. Efektem tych zabiegów było e utwozenie

nowego wojska i zwycięstwo pod Chcimiem. Wybrany

na króla, Sobieski zaprzysiągł pacta conventa, ale ą

koronację odłożył, aby kontynuować wojnę W sojuszu

z Moskwą odparł w dwóch kampaniach kolejny najazd

turecki; w 1675 roku wsławił się obroną Lwowa. Po

koronacji 11 lutego 1676 roku nadał walczył z Turkami

pod Żórawnem, ale w końcu zawarł z nimi rozejm, niceo

łagodzący warunki buczackie. Ułożył dalekosiężoe plany

olityczne, zwiąane z całkowitą zmianą orientacji. ho

dziło o zawarcie twałego pokoju z Turcją i wejście

w sojusz wojskowy z Francją, przeciwko cesarstwu i pań

stwom niemieckim. Perspektywy były nęące: przyłącze

nie do Polski Pus Książęcych i utrwalenie władzy ol

skiej nad Bałtykiem, a nawet odzyskanie Śląska. Zmysły

te znalazły wyraz w odpisanym z Francją raktacie

jaworowskim (11 czerwca 1675), w układzie gdańsm

ze Szwecją (1677) oraz w udzieleniu oparcia anty

habsburskim owstańcom węgierskim. Aby pogodzić się

z Turcją, przy współdziałaniu dyplomacji francuskiej,

wyslal Sobieski w 1677 roku wielkie oselstwo do Stam

bułu, prowadzone przez wojewodę chełmińskiego Jna

Gnińskiego. Świemy orszak, złożony z kiłkuset osób,

pwiózł nad Bosfor kosztowne podarki, ale oselstwo,

ozostające w Stambule przez długie miesiące, nie sot

kało się z życzliwym przyjęciem. W Wysokiej Porcie

prym wiodła partia wojenna, której przewodził wielki

wezyr Kara Mustafa, mający znacny wpływ na suitana

Mehmeda IV. Z Polską już się wówczas Turcy nie liczyli

i mówić nie chcieli o ddaniu ziem zabranych na Podolu

i na Ukrainie, nie ulegli też naciskom francuskich dyplo

matów. Poselstwo powrciło do kraju aledwie z owier

dzeniem rozejmu żórawińskiego. Tymcasem i ine spa

wy potczyły się nieomyślnie dla króla: Szwedzi o

nosili orażki w walkach z brandenburskim elektorem,

a król Ludwik XIV nie spieszył się z pomą, z kolei

cesarz ausriacki asilał swymi pieniędzmi opozycję mag

nacką występująą przeciwko królowi. Ostatecznie So

bieski został zmuszony do por�ucenia orientacji francus

kiej i zdecydował się na podjęcie radykalnych kroków,

Jan Sobieski, główny ohater kolejnych wojen ture

cko-polskich i samej Odsieczy Wiednia, urodzony 17 sier

pnia 1629 roku w Olesku, był synem wojewody ruskiego

Jakuba Sobieskiego, uczestnika obrony Chocimia w 1621

roku i Zoii Teoiłi z Dniłowiczów, wnuczki Stanisława

Żółkiewskiego. Z krwią przodków odziedziczył Jan po

słnnictwo obrony ojczyzny prLed naorem tureckim.

Studia odbył w Akademii Krakowskiej, otem udał się

w młodzieńcą odróż do Niemiec, Francji, Niderlandów

i Anglii. Po owrocie, na czele własnej chorągwi u"lest

niczył w kampanii zorowskiej (18), a następnie ciężką

ranę otrzymał w biwie pod Bercste"Lkiem (1651). W cza

sie szwedzkiego potopu stanął oczątkowo po stronie

rola X Gustawa (1655), ale w końcu go orzucił

i uzsniczył już w dalszej walce z najeźdźcą. Pod

komendą Stefna Czanieckiego walczył z Moskwą i Ko

kami. Zbliżył się do dworu Jana Kazimiea i a

płoął gorącym uczuciem do pięknej Marii Kazimiery

d' Arquien, ychowanicy królowej Ludwiki Marii. Po-

Przedmwa

chroniących przed tureckim niebezpieczeó twem. Na

Sejmie grodzieńskim w latach 1678-1679 doprowadził

do kompromisowego pojednania z opozycją i przystą

pił do tworzenia europejskiej Ligi antytureckiej. Dnia

1 kwietnia 1683 roku, a zgodą Sejmu, odpisany został

w Warszawie traktat pzyjaioi pomiędzy Rzecząpospoli-

tą i cesarstwem. W przypadku ataku tureckiego a jedno

z układających się państw, drugie miało pospieszyć ze

wszelką pomł militaną. W tym samym czasie Turcja

zdecydowała się wyowiedzieć wojnę cesarstwu i jej

ogromna armia wyruszy.a z rejonu Adrianopola a pół

noc. Kości zostały rzucone.

Szkatuła e świ� cho�ą Proroka, Muzeum Palacowe w Stambulc

Bma do Seraju w Stmbulc, nisiona p.z Mehmcda II

Pawilon tronowy Selju w Stmbulc

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: