Dwie kluczowe kwestie badawcze w studiach nad rękopisami biblijnymi z Qumran.pdf
(
195 KB
)
Pobierz
Microsoft Word - SJ07MUCH.DOC
Studia Judaica 4: 2001 nr 1-2(7-8) s. 27-43
Piotr Muchowski
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznaæ
DWIE KLUCZOWE KWESTIE BADAWCZE
W STUDIACH NAD R˚KOPISAMI BIBLIJNYMI
Z QUMRAN
Ostatnie lata s„ dla biblistyki i judaistyki czasem wyj„tkowym.
W og
ó
lnych zarysach znane s„ pe‡ne dane dotycz„ce tekstu odkrytych
mniej wiŒcej p
ó
‡ wieku temu rŒkopis
ó
w z Qumran. Nowy materia‡, na
kt
ó
ry sk‡adaj„ siŒ fragmenty oko‡o 200 rŒkopis
ó
w hebrajskich i czterech
greckich,
1
sta‡ siŒ impulsem dla rozwoju badaæ w takich dziedzinach jak
krytyka tekstu, historia przek‡adu, historia procesu formowania kanonu,
proces przekazu, studia nad cytatami ze Starego Testamentu. Badania we
wszystkich tych dziedzinach odnotowuj„ znacz„cy postŒp. W przypadku
krytyki tekstu jako ilustracjŒ osi„gniŒ
æ
mo¿na wskaza
æ
fakt odkrycia no-
wych wersji tekstowych niekt
ó
rych ksi„g. W przypadku historii przek‡adu
z kolei ich wyrazem mo¿e by
æ
odkrycie greckich tekst
ó
w najprawdopo-
dobniej dokumentuj„cych kszta‡t pierwotnej wersji t‡umaczenia. PostŒp
w zakresie studi
ó
w nad histori„ formowania kanonu przejawia siŒ w no-
wych danych odno
œ
nie do stopnia autorytatywno
œ
ci poszczeg
ó
lnych ksi„g
w okresie przed 70 r. n.e. Wiele
œ
wiat‡a rŒkopisy rzuci‡y na rolŒ skryb
ó
w
w procesie powstawania nowych wersji tekstowych. Olbrzymie znaczenie
maj„ badania nad cytatami ze Starego Testamentu [ST] w Nowym Tes-
tamencie [NT]; pozwalaj„ miŒdzy innymi na lepsze okre
œ
lenie relacji
pomiŒdzy tekstem cytat
ó
w a tekstem Septuaginty.
Niniejszy tekst po
œ
wiŒcony jest dw
ó
m z najbardziej donios‡ych, kon-
trowersyjnych problem
ó
w zwi„zanych z biblijnymi rŒkopisami qumraæ-
skimi, tj. kwestiom reprezentatywno
œ
ci biblijnych manuskrypt
ó
w z Qum-
ran oraz statusu tekstu typu masoreckiego w spo‡eczeæstwie ¿ydowskim
ostatnich wiek
ó
w okresu drugiej
œ
wi„tyni (przy czym przez ten termin
1
Zob. ostatnie dane na temat biblijnych rŒkopis
ó
w znad Morza Martwego w: E. T o v:
A Categorized List of all the
“
Biblical Texts
”
Found in the Judaean Desert,
„
Dead Sea
Discoveries
”
8/1: 2001, s. 67-84.
28
PIOTR MUCHOWSKI
rozumiem okres od mniej wiŒcej II w. p.n.e. do I w. n.e.). Impulsem do
podjŒcia rozwa¿aæ nad tymi kwestiami w zasadniczej mierze sta‡y siŒ dla
mnie tezy wysuwane przez amerykaæskiego uczonego E. Ulricha, odpo-
wiedzialnego za proces oficjalnej publikacji zwoj
ó
w biblijnych z Qumran.
2
I
Kwestia reprezentatywno
œ
ci zbioru biblijnych rŒkopis
ó
w z Qumran
ma fundamentalne znaczenie dla naszej wiedzy na temat rozwoju tekstu
ST i kszta‡towania siŒ kanonu. Jej w‡a
œ
ciwe wyja
œ
nienie wydaje siŒ by
æ
gwarancj„ poprawno
œ
ci hipotez zg‡aszanych odno
œ
nie do danych wyp‡y-
waj„cych z materia‡u za
œ
wiadczonego w zwojach qumraæskich. Pytanie,
na ile zbi
ó
r rŒkopis
ó
w z Qumran jest miarodajnym
œ
wiadectwem teksto-
wej tradycji Biblii hebrajskiej w ostatnim okresie judaizmu
œ
wi„tynnego,
jest niezmiernie donios‡e przede wszystkim w aspekcie dotycz„cym sta-
tusu tekstu typu masoreckiego przed 70 r. n.e.
Aczkolwiek uczeni powszechnie zgadzaj„ siŒ, ¿e czŒ
Ͼ
rŒkopis
ó
w
qumraæskich niew„tpliwie pochodzi spoza sekty esseæskiej i przypusz-
czalnie z r
ó
¿nych geograficznych miejsc, to nie s„ zgodni, do jakiego
stopnia zbi
ó
r qumraæski jest reprezentatywnym
œ
wiadectwem og
ó
lnej sy-
tuacji tekstowej omawianego okresu, a na ile jego kszta‡t jest uwarun-
kowany jego esseæskim pochodzeniem. Rozwa¿ania nad tym problemem
opieraj„ siŒ w zasadniczej mierze na przes‡ankach wynikaj„cych z jednej
strony
–
z potencjalnych wewnŒtrznych oznak sektowego charakteru
zbioru qumraæskiego, z drugiej
–
z wynik
ó
w analizy por
ó
wnawczej tekstu
rŒkopis
ó
w z innymi znanymi
œ
wiadectwami tekstu ST z okresu drugiej
œ
wi„tyni.
Za rŒkopisy pochodz„ce z zewn„trz uznaje siŒ zwoje datowane
–
na
podstawie danych paleograficznych i na podstawie pr
ó
b C-14
–
na okres
przed powstaniem sekty esseæskiej, tj. przed mniej wiŒcej po‡ow„ II w.
p.n.e. Zak‡ada siŒ, ¿e przypuszczalnie obcego pochodzenia mog„ by
æ
r
ó
wnie¿ zwoje zapisane pismem paleohebrajskim.
3
Co do pozosta‡ych
zwoj
ó
w na og
ó
‡ przyjmuje siŒ, ¿e
–
podobnie jak znaczna czŒ
Ͼ
rŒko-
2
Zob. E. U l r i c h: The Dead Sea Scrolls and the Origins of the Bible, Grand Rapids,
Michigan 1999 (zebrane najwa¿niejsze publikacje Ulricha na temat biblijnych rŒkopis
ó
w
znad Morza Martwego).
3
Por. P.W. S k e h a n, E. U l r i c h, J.E. S a n d e r s o n: Qumran Cave 4, IV, Paleo-
-Hebrew and Greek Biblical Manuscripts. Discoveries in the Judaean Desert IX, Oxford
1992; E. T o v: L
’
importance des textes du dØsert de Juda pour l
’
histoire du texte de la
Bible hØbra
ï
que. Une nouvelle synthŁse, w: E.
–
M. L a p e r r o u s a z (ed.): Qumr
â
n et les
manuscrits de la Mer Morte, Paris 1997, s. 231.
KWESTIE BADAWCZE W STUDIACH NAD R˚KOPISAMI Z QUMRAN
29
pis
ó
w niebiblijnych
–
powsta‡y one (tzn. zosta‡y skopiowane
–
w mniej
lub bardziej wierny spos
ó
b) w
œ
rodowisku esseæskim, aczkolwiek
–
co
nale¿y podkre
œ
li
æ
–
nie ma w tym wzglŒdzie pewno
œ
ci (zw‡aszcza w przy-
padku rŒkopis
ó
w zanotowanych wed‡ug zasad ortografii historycznej).
WiŒkszo
Ͼ
uczonych sk‡ania siŒ ku stanowisku, ¿e w rŒkopisach
qumraæskich nie daje siŒ zaobserwowa
æ
oznak ingerencji skryb
ó
w esseæ-
skich w tre
Ͼ
przekazu ksi„g
–
przynajmniej takich, kt
ó
re mo¿na by uzna
æ
za powi„zane z doktryn„ religijn„ sekty. Pewnym wyj„tkiem jest du¿y
zw
ó
j Izajasza. Zdaniem niekt
ó
rych uczonych, w tek
œ
cie tego rŒkopisu
pojawiaj„ siŒ elementy, kt
ó
re zosta‡y wprowadzone przez esseæczyk
ó
w
i s„ powi„zane z wierzeniami sekty. Jako przyk‡ad takich przypuszczal-
nych ingerencji wskazuje siŒ m.in. zmiany polegaj„ce na zast„pieniu
przys‡
ó
wka
daj
„
razem
”
form„
vjdaj
, za
œ
wiadczone licznie w du¿ym
zwoju Izajasza, m.in. w 50,8. Substytucja ta mia‡aby wynika
æ
z d„¿enia
do unikania skojarzenia tego przys‡
ó
wka z rzeczownikiem
dtj
, maj„cym
znaczenie
„
zrzeszenie, wsp
ó
lnota
”
i odnosz„cym siŒ do podstawowej
struktury organizacyjnej sekty. Zjawisko wydaje siŒ dobrze ilustrowa
æ
cytat z tekstu z 50,8 (wed‡ug przek‡adu Biblii Tysi„clecia):
„
Blisko jest
ten, kt
ó
ry mnie uniewinni. Kt
ó
¿ siŒ odwa¿y toczy
æ
sp
ó
r ze mn„? Wy-
st„pmy razem! [
…
]
”
. W hebrajskim tek
œ
cie w tradycji masoreckiej [TM]
wystŒpuje tutaj fraza
daj hdmen
, kt
ó
ra w tek
œ
cie du¿ego zwoju Izajasza
ma formŒ
vjdaj hdvmen
. Jako kontrargument dla przedstawionej tezy
wskazuje siŒ jednak¿e, ¿e zjawisko to mo¿e mie
æ
inne wyja
œ
nienie. Mo¿e
mianowicie wynika
æ
z dominacji formy
vjdaj
w hebrajskim tego okresu.
Warto przypomnie
æ
(za Kutscherem
4
), ¿e w PiŒcioksiŒgu w TM
vjdaj
wystŒpuje 14 razy, podczas gdy
daj
jedynie jeden raz.
5
Opinia ta
–
o ingerencjach skryb
ó
w esseæskich
–
jest jednak, jak
przyjmuje wiŒkszo
Ͼ
uczonych, niedostatecznie uzasadniona i st„d nie
jest powszechnie akceptowana. Uczeni natomiast zazwyczaj zgadzaj„ siŒ,
¿e oznak„ esseæskiego pochodzenia i esseæskiego przekazu s„ w niekt
ó
-
rych rŒkopisach: specyficzna ortografia, znana pod nazw„ qumraæskiej,
oraz elementy specyficznych technik kopiarskich, ‡„czonych z esseæsk„
szko‡„ skryb
ó
w. Charakterystyczn„ cech„ ortograficznego systemu qum-
raæskiego s„ notacje przejawiaj„ce siŒ przede wszystkim w stosowaniu
dodatkowych znak
ó
w
h
oraz
x
w wyg‡osie niekt
ó
rych form zaimk
ó
w
4
Zob. E. K u t s c h e r: The Language and Linguistic Background of the Isaiah Scroll
(1QIs a), Leiden 1974, s. 391.
5
Por. P. P u l i k o t t i l: Transmission of Biblical Texts in Qumran. The Case of the
Large Isaiah Scroll 1QIs a, Sheffield 2001, s. 165n. (Journal for the Study of the Pseud-
epigrapha, Supplemenet Series 34).
30
PIOTR MUCHOWSKI
i sufiks
ó
w czasownikowych. Ten system ortografii za
œ
wiadczony zosta‡
w mniej wiŒcej jednej czwartej rŒkopis
ó
w biblijnych. NatŒ¿enie i syste-
matyczno
Ͼ
wystŒpowania wariant
ó
w ortografii qumraæskiej w poszcze-
g
ó
lnych rŒkopisach jest r
ó
¿na. W koncepcji akceptowanej przez wiŒk-
szo
Ͼ
uczonych ortografia qumraæska jest zjawiskiem dystynktywnym dla
spo‡eczno
œ
ci esseæskiej. Zatem qumraæskie rŒkopisy biblijne zapisane
wedle zasad tej¿e ortografii zosta‡y skopiowane
–
zgodnie z rozpowszech-
nionym pogl„dem
–
w spo‡eczno
œ
ci esseæskiej. Ortografia qumraæska
jest jednocze
œ
nie interpretowana jako atrybut specyficznej odmiany he-
brajskiego, u¿ywanej przez esseæczyk
ó
w, znanej powszechnie pod nazw„
hebrajskiego qumraæskiego. Kwestia to¿samo
œ
ci tej odmiany, tj. czy mia‡a
ona charakter dialektalny czy stylistyczny, jest zwi„zana z powa¿n„ kon-
trowersj„. Jak s„dzŒ, bardziej prawdopodobne wydaje siŒ, ¿e w przypadku
hebrajskiego qumraæskiego mamy do czynienia z odmiana stylistyczn„,
za
œ
ortografia qumraæska jest odzwierciedleniem typu wymowy u¿ywanej
g‡
ó
wnie w liturgii. Niezale¿nie od rozwi„zania tej¿e kontrowersji, istotny
w tym kontek
œ
cie jest fakt, ¿e u¿ycie ortografii qumraæskiej w rŒkopisach
biblijnych zasadniczo nie poci„ga za sob„ innych zmian tekstu poza zmia-
nami o charakterze fonetycznym i morfologicznym. Ortografia qumraæ-
ska mog‡a by
æ
wprowadzana do dowolnego tekstu. Za
œ
wiadczona zosta‡a
w rŒkopisach zawieraj„cych r
ó
¿ne typy tekstu. Zatem jak siŒ wydaje, jej
znaczenie przejawia siŒ przede wszystkim w oznaczeniu tekst
ó
w nale¿„-
cych do esseæskiej tradycji przekazu. Tak pojŒta jest jedn„ z przes‡anek
tezy, ¿e esseæczycy nie posiadali jednej ustalonej wersji tekstu ksi„g ST.
Co w tym kontek
œ
cie nale¿y nadto odnotowa
æ
, nawet ta teza
–
upa-
truj„ca w ortografii qumraæskiej zjawiska dystynktywnego dla esseæczy-
k
ó
w i przypisuj„ca rŒkopisy za
œ
wiadczaj„ce tŒ ortografiŒ esseæczykom
–
jest podwa¿ana przez niekt
ó
rych uczonych. Zgodnie z pogl„dem sformu-
‡owanym przez Ulricha, ortografia qumraæska powinna by
æ
interpretowa-
na jako zjawisko szersze i bŒd„ce odbiciem og
ó
lnej tradycji jŒzykowej,
nie ograniczone swym zasiŒgiem do sekty esseæskiej. Ulrich na poparcie
swej tezy przytoczy‡ pewne dane, kt
ó
re
–
jego zdaniem
–
wskazuj„, ¿e
ortografia qumraæska by‡a stosowana powszechnie. Te dane to m.in.
przypadek pisowni partyku‡y przeczenia
xl
z
v
(
xvl
) w papirusie Nash,
przypadki pisowni zaimka
lk
z
v
(
lvk
) w masoreckim tek
œ
cie Jeremiasza
33,8, czy te¿ pisownia przymiotnika
jqn
„
niewinny
”
z
x
w wyg‡osie
(
xjqn
) w tek
œ
cie masoreckim Joela 4,19 i Jonasza 1,14.
6
Ulrich odwo‡a‡
6
Por. E. U l r i c h: Multiple Literary Editions: Reflections Toward a Theory of the
History of the Biblical Text, w: D.W. P a r r y, S.D. R i c k s (eds.): Current Research and
Technological Developments on the Dead Sea Scrolls, Leiden 1996, s. 94.
KWESTIE BADAWCZE W STUDIACH NAD R˚KOPISAMI Z QUMRAN
31
siŒ nadto do hipotez podwa¿aj„cych koncepcjŒ Qumran jako o
œ
rodka sekty
esseæskiej, bŒd„cego miejscem studi
ó
w i powstawania rŒkopis
ó
w. Przy-
wo‡a‡ przy tym pewne znane argumenty natury archeologicznej i paleogra-
ficznej,
œ
wiadcz„ce, ¿e Qumran nie mog‡o by
æ
miejscem wyizolowanym.
7
Je
œ
li w tym miejscu odnie
Ͼ
siŒ do tezy Ulricha, to jako kontr-
argument nale¿y wskaza
æ
przede wszystkim fakt, ¿e po
œ
r
ó
d cytowanych
przez niego przypadk
ó
w notacji nie ma wariant
ó
w ortograficznych zali-
czanych do zasadniczej grupy notacji dystynktywnych dla systemu qum-
raæskiego, takich jak np. d‡ugie warianty zaimk
ó
w osobowych czy d‡ugie
warianty niekt
ó
rych sufiks
ó
w czasownikowych. Prawie wszystkie przy-
k‡ady przedstawione przez Ulricha mieszcz„ siŒ natomiast w kategorii
scriptio plena. Jako takie znane s„ dobrze z p
óŸ
niejszych
Ÿ
r
ó
de‡, zar
ó
wno
z rŒkopis
ó
w biblijnych, jak i rŒkopis
ó
w misznaickich. Ortografia o takim
kszta‡cie znana jest zreszt„ z samej literatury qumraæskiej, z niekt
ó
rych
rŒkopis
ó
w zapisanych wedle ortografii typu historycznego. Oczywi
œ
cie,
kategoryczne rozstrzygniŒcie kwestii zasiŒgu geograficznego, spo‡ecznego
i diachronicznego ortografii qumraæskiej
–
ze wzglŒdu na ograniczono
Ͼ
Ÿ
r
ó
de‡
–
wydaje siŒ niemo¿liwe.
Jak mo¿na zatem wnosi
æ
z dostŒpnych obecnie danych (w biblijnych
rŒkopisach qumraæskich nie stwierdzono
–
przynajmniej w spos
ó
b pew-
ny
–
zmian tre
œ
ci tekst
ó
w), kt
ó
re mo¿na by uzna
æ
za przejaw
œ
wiadomej,
ideologicznej ingerencji skryb
ó
w esseæskich. Niekt
ó
re rŒkopisy by‡y przy-
puszczalnie przepisywane przez esseæczyk
ó
w. Inne niew„tpliwie mog„
pochodzi
æ
spoza
œ
rodowiska esseæskiego. Esseæczycy najwyra
Ÿ
niej jed-
nak nie posiadali wypracowanych odrŒbnych norm tekstu ksi„g. Wyko-
rzystywali r
ó
¿ne wersje tekstu. Byli w‡a
œ
cicielami i u¿ytkownikami za-
r
ó
wno rŒkopis
ó
w skopiowanych przez nich samych, jak i skopiowanych
poza ich
œ
rodowiskiem.
Innym donios‡ym argumentem w rozwa¿aniach nad kwesti„ repre-
zentatywno
œ
ci s„ wyniki analiz por
ó
wnawczych tekst
ó
w qumraæskich ze
znanymi
œ
wiadectwami tekstu ST spoza Qumran z analogicznego okresu.
Najistotniejsze w tym wzglŒdzie s„ dane wynikaj„ce z pism NT. Pomija-
j„c w tym miejscu kwestie zwi„zane z kszta‡tem kanonu w tych
Ÿ
r
ó
d‡ach
–
ze wzglŒdu na ograniczono
Ͼ
w tym zakresie danych oraz kontrowersje
odno
œ
nie do pojŒcia kanonu przed 70 r. n.e.
–
jako stosunkowo pewn„
7
Por. E. U l r i c h: The Qumran Biblical Scrolls
–
the Scriptures of Late Second
Temple Judaism, w: T.H. L i m (ed.): The Dead Sea Scrolls in their Historical Context,
Edinburgh 2000, s. 80-81.
Plik z chomika:
grappa25
Inne pliki z tego folderu:
Zwoje pism znad Morza Martwego - Tomasz Włodek.pdf
(233 KB)
RĘKOPISY Z QUOMRAN - 15.01.2011.mp3
(76396 KB)
The Bible and the Dead Sea Scrolls.pdf
(7249 KB)
Vermes - The Dead Sea Scrolls in English.pdf
(509 KB)
Sekrety miedzianego zwoju z Qumran.pdf
(3970 KB)
Inne foldery tego chomika:
▣ Cuda Jezusa
● Koran u źródeł księgi
1. Stary Testament
666 W Poszukiwaniu Szatana
7 grzechów głównych
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin