SEMIOTYKA
® Semiotyka to termin, którym posługujemy się do dzisiaj, a który powstał już w starożytności.
® Już w starożytności pojawił się podział na znaki i oznaki.
o Znak to coś, co pojawia się w miejsce czegoś innego, co jest nieobecne. Znak znaczy na mocy konwencji
o Oznaka to relacja bezpośredniego wskazywania (np.: dym oznacza ogień lub pożar).
® Semiotyka to ogólna teoria znaków.
® W starożytności uznano, że oznaki mają charakter naturalny, a znaki konwencjonalny.
® XX wieczna wiedza o znakach ukształtowała się pod wpływem 2 tradycji:
o Filozoficzna: semiotyka filozoficzna związana z myślą Chrlesa Sandersa Peirce’a, a następnie z Ludwiga Wittgensteina i Rudolfa Carnapa. Linię tę kontynuowali Ogden i Richards oraz Morris.
o Językoznawcza: na jej gruncie pojawiła się semiologia, czyli nauka o znakach, wywodziła się z językoznawstwa strukturalnego, zwłaszcza teorii znaku de Soussur’a.
Peirce: świat jako uniwersum znaków
® Peirce przejął termin ‘semiotyka’ od ang. Filozofa J. Locke’a.
® U Peirce’a znak definiowany jest jako relacja trójczłonowa: połączenie materialnego środka przekazu, przedmiotu oraz znaczenia. Uważał je za konieczne. Owa triada to:
o Środek przekazu to dźwięki języka, napisy, rzeczy, zachowania, gesty itp.
o Przedmiot, do którego znak się odnosi interesował go tylko jako bycie obiektem relacji znakowej.
o Znaczenie znaku (interpretant) pełni funkcję mediacyjną pomiędzy powyższymi.
® Interpretant oznacza treść znaku jako stale w nim obecna zdolność do interpretacji.
® Każda treść znaku musiała być wyrażona w następnych znakach.
® Nie ma w systemie zbędnych elementów, wszystkie znaki mają precyzyjnie wyznaczone miejsce w systemie.
® Peirce zaproponował typologię znaku i wyróżnił:
o Indeksy – relacja wskazywania
o Ikony – relacja podobieństwa
o Symbole – relacja na mocy konwencji
® W 1938 r. Morris – uczeń Peirce’a poszerzył triadyczny model znaku dodając 2 składniki. W jego koncepcji na znak składają się następujące elementy:
o Środek przekazu – słowo: d-rz-e-w-o.
o Interpretant – wszystkie skojarzenia związane z drzewem (skojarzenia na temat danego znaku).
o Znaczenie – definicja drzewa (podstawowe pojęcie, na które można przełożyć znak).
o Denotat – konkretne drzewo (przedmiot znaku, do którego odnosi się znak).
o Odbiorca znaku lub interpretator – ten, kto posługuje się słowem ‘drzewo’ i je interpretuje.
® Koncepcja ta uwzględniła jeszcze użytkownika znaku i poszerzyła funkcję interpretanta.
® Morris podzielił semiotykę na 3 oddzielne dyscypliny, określone przez 3 główne rodzaje odniesień znaku:
o Semantyka – relacja znaku do przedmiotu zastępowanego przez znak.
o Syntaktyka – relacja danego znaku do innych znaków.
o Pragmatyka – relacje znaków i jego użytkowników (nadawców i odbiorców).
De Soussure: narodziny semiologii
® De Soussure przyznawał semiologii status naukowy, a na plan pierwszy wysunął system znaków (nie sam znak) i prawa rządzące uniwersum znakowym.
® Jego semiologia była w gruncie rzeczy semiologia strukturalną, zakładającą istnienie ścisłego i spoistego wewnętrznego układu relacji.
Benveniste: w stronę semantyki wypowiedzi
® Rozpoczął badania od systemów niejęzykowych, po to, by na ich tle opisać cechy specyficzne dla języka naturalnego.
® Wg niego systemy semiotyczne mogą pozostawać wobec siebie w 3 podstawowych relacjach:
o Wytwarzania – jeden system rodzi inny system, np.: alfabet języka rodzi alfabet Braille’a
o Homologii – odpowiedniość strukturalna między jednym a drugim systemem.
o Interpretacji – jeden system staje się systemem interpretowanym, a drugi interpretującym np.: język naturalny jako system interpretujący społeczeństwo.
Łotman: model, tekst, kultura
® Należał do szkoły kartuskiej powstałej w latach 60 – tych.
® Najwybitniejszy przedstawiciel tej szkoły.
® Odwoływał się do Benveniste’a i Hjelmsleva.
® Interesowała go idea języka naturalnego jako głównego źródła wzorca modelowania artystycznego.
® Najważniejsze jego pojecie to wtórny system modelujący, którym może być sztuka, religia, nauka, filozofia, malarstwo i oczywiście literatura.. To każdy system semiotyczny inny niż język naturalny, ale zbudowany na wzór języka naturalnego.
® Wprowadził podział języków na 3 kategorie:
o Naturalne
o Sztuczne
o Wtórne – takie, które posługują się językiem naturalnym jako materiałem i skonstruowane są na podobnej zasadzie co języki naturalne.
® Literaturze przypisywał podwójną rolę: jako jednocześnie system modelujący (pełni funkcje poznawczą) i system znakowy (pełniący funkcję komunikacyjną).
® Starał się udzielić odpowiedzi na pytanie: co to znaczy, że jakieś dzieło sztuki (tez literackie) jest modelem? U niego znaczyło to, że dzieło odtwarza jakiś fragment rzeczywistości i jednocześnie tworzy jego odpowiednik, podobny, ale nie taki sam, bo mogło np. zmienić się tworzywo.
® Modele wyposażały rzeczywistość w dodatkowe jakości (o charakterze poznawczym, estetycznym, emocjonalnym itp.) w wypadku literatury dostrzegał możliwości modelowania rozmaitych obiektów, np.: losów konkretnego bohatera, albo kondycji ludzkiej w ogóle.
® Ważne było pojęcie kodu. Dla niego był to system reguł, który wyznaczał zasady wyboru i kombinacji elementów danego systemu semiotycznego, po to, by utworzyć z nich teksty. Czyli jest to inwentarz możliwych elementów danego systemu, zawiera przy tym reguły ich selekcji i łączenia i reguły odczytywania tekstów.
® Dostrzegał naturalność związku pomiędzy znakiem, a jego denotatem (znaczenie), oraz jego desygnatem (obiektem)..
® Związek między znakiem, a desygnatem miał charakter naturalny. Pojęcie znaku ikonicznego używał w szerokim znaczeniu uznając za relacje ikoniczna wszelkie przejawy adekwatności znaku do tego, co ów znak zastępuje lub wyraża.
® Tekst oznaczał dla niego wszelką sekwencję znaków danego systemu, uporządkowaną według reguł tego systemu.
® W precyzowaniu tekstu brał pod uwagę 3 podstawowe właściwości:
o Wyrażenie – tekst jest zawsze utrwalony i wyrażony w określonych znakach i w tym aspekcie przeciwstawia się on wszelkim strukturom pozatekstowym.
o Ograniczenie: tekst jest zawsze ograniczony, ma początek i koniec, i w tym sensie przeciwstawia się wszystkim nienależącym do niego znakom i strukturom o nieoznaczonych wyraźnie granicach.
o Strukturalizacja: tekst nie jest prostym następstwem znaków , ale charakteryzuje się określoną organizacją wewnętrzną.
Eco: semiotyka i interpretacja
® Włoski teoretyk i eseista, pisarz, rozpoczynał badania w latach 50 – tych.
® W latach 60 – tych uległ fascynacji strukturalizmem, potem interesowała go semiologia strukturalna, a później sama semiotyka, za pomocą której badał nie tylko literaturę, ale i inne systemy znakowe, zwłaszcza zjawiska kultury masowej. Na końcu znalazła się u niego teoria interpretacji.
® Szybko dostrzegł ograniczenia teorii i metodologii spod znaku de Soussure’a i Levi-Straussa.
® Teoria semiologiczna była dla niego jednoznaczna z ogólna teorią kultury, zaś semiologia miała dostarczyć niezbędnych narzędzi do badania świata znaków.
® Opowiadał się po stronie poglądów Peirce’a.
® Praktyka interpretacji jest równoznaczna z procesem rozumienia tekstu, a poprzedzona zawsze operacja dekodowania – ujmowaniem ogólnego sensu wypowiedzi, przypominającym tworzenie hipotez z koncepcji Peirce’a (komunikat czy tekst uznał za pustą formę, której można przypisać rozmaite znaczenia).
® Eco doszedł do wniosku, że owo wypełnianie pustej formy nie odbywa się całkowicie dowolnie.
® Czytelnik może próbować odkryć intencję autora, może tez uruchomić inne możliwości interpretacyjne, ale nie powinien odchodzić zbyt daleko od zamysłu autorskiego.
® Odbiorca stał się jednak ostatecznie najważniejszą i najbardziej uprzywilejowaną figurą teorii interpretacji w ujęciu Eco, choć musiał zostać wierny autorowi.
® Podstawową kategorią była dla niego kategoria czytelnika modelowego.
® Wg niego każdy autor zakłada hipotetycznego czytelnika, którego zadaniem ma być ścisłe współdziałanie z nim w procesie interpretacji.
® Teorię interpretacji sprowadził do 2 tez:
o Czytelnik (odbiorca) pełni ważną funkcję w tworzeniu tekstu literackiego, który bez odbiorcy pozostałby tylko w sferze potencjalności, ale
o Władza odbiorcy nad tekstem nie jest nieograniczona, a praktyka interpretowania nie jest aktem całkowicie swobodnym.
® Dzieło ma swoja intencję, obiektywna strukturę dana czytelnikowi niezależnie od autora w momencie, gdy dzieło zaczyna swój byt w obiegu komunikacyjnym.
® Wyróżnił tez intencję czytelnika czyli umiejętność dekodowania kodów i konwencji, które legły u podstaw dzieła.
® Intencja autorska niezbędna, by znaczenia tekstu uzyskały swoja idealna formę. Nie jest to jednak absolutna władza autora nad tekstem.
® W procesie, który nazwał ‘interpretowanie’ interesowało go jednak bardziej ‘rozumienie’ tekstu.
® Czytelnika modelowego podzielił na 2 typy:
o Czytelnik naiwny – taki, który stara się zrozumieć znaczenia tekstu, ale nie zawsze mu się to udaje.
o Czytelnik krytyczny – który powinien zrozumieć znaczenia tekstu i nie dać się złapać w pułapki zastawione przez autora.
® Był tez czytelnik idealny, który posiadał absolutną kompetencję i dla niego tekst nie miał tajemnic, ale był tylko w sferze idealności.
® Stał na stanowisku ograniczonej swobody interpretacji.
Barthes: mitologia semiologiczna
® Interesowała go semiologia strukturalna spod znaku de Soussure’a i Levi-Straussa.
® Wziął udział w jednym z najważniejszych wydarzeń powojennych – w tzw. manifeście narratologów francuskich.
4
madame-tutli-putli