HMP egzam.doc

Zagadnienia egzaminacyjne z Współczesnych Myśli Politycznych.

1.GŁÓWNE ZAŁOŻENIA ANARCHIZMU.

Anarchos – pozbawiony władzy, chaos, bezrząd, władza bezpaństwowa. Anarchizm rozwinął się w XIX wieku i nawiązywał do starożytnych cyników. Anarchizm - Jest to kierunek odrzucający wszelki autorytet, prawodawstwo i władzę państwową. Uważano, że wystarczy jeśli ludzie będą zrzeszać się swobodnie w celu wytwarzania niezbędnych im produktów.  Odrzucał on wszelkie autorytety. Idee anarchizmu występowały we wszystkich kresach historycznych a ich śladów już można doszukać się w starożytnej filozofii. Pierwszym nowożytnym myślicielem by W.Godwin. dojrzałą postać idee osiągnęły w XIXw. Głównie dzięki Proudhonowi., którego koncepcja manualizmu oraz postulaty federalizmu i samorządności otworzyły drogę do rozwoju doktryny i ruchu. Anarchizm nigdy nie by zwarty i jednolity pod względem politycznym ,teoretycznym czy organizacyjnym. Chronologicznie można go podzielić na: indywidualistyczny, kolektywistyczny, w późniejszym okresie kierunki te występowały razem 

Główne założenia:

- Ulepszenie świata poprzez położenie kresu nędzy i uciskowi.

- Według anarchistów źródłem wyzysku społecznego jest istnienie państwa. Państwo według nich jest odpowiedzialne za całe zło.

- Wyzwolenie jednostki wiedzie przez zniesienie państwa oraz ustanowienie ustroju bezpaństwowego, wolnego od przymusu, opartego na związkach producentów i konsumentów.

- Anarchizm zarzuca państwu sztuczność, przymusowość, hierarchiczność. Poza tym wrogo odnosi się do partii politycznych, polityków i prawa. Kościół i religię traktuje z nieufnością, bo kościół utożsamia z władzą i hierarchicznością.

- Wyznają zasadę bezwzględnej wolności jednostki, wolność absolutna, kreatywne działanie jednostek – człowiek panem swego losu, wypełni odpowiedzialny za swoje czynny.

- Anarchiście wierzyli w dobroć ludzkiej natury, woluntaryzm (tendencja do traktowania woli ludzkiej jako motoru wszelkich poczynań człowieka).

- Anarchizm występuje przeciwko historii, ponieważ uważa, że ona podtrzymuje pamięć o państwach, rządach i innych przejawach władzy.

Indywidualny został zapoczątkowany pod koniec XVIII w przez Godwina  Anarchisci indywidualistyczni występowali nie tylko przeciwko państwu, również przeciwko społeczeństwu, narodowi, rodzinie,  twierdząc że są one źródłem przymusu i zniewolenia jednostki. Negowali społeczną naturę człowieka. Kolektywistyczny został zapoczątkowany w 2 po XIX w przez Bakunina. Przewidywał on likwidację własności prywatnej i oddanie jej do dyspozycji swobodnie stworzonych kolektywów. Rozwiną anarchistyczną krytykę państwa – które jest sprzeczne z natura człowieka. Wzywał do wywołania rewolucji społecznej, której celem byłaby likwidacja i urzeczywistnienie ideału społeczeństwa bezpaństwowego

2.ANARCHIZM WSPÓŁCZESNY (LAT 60 XX WIEKU).

Lata 6o XX wieku to okres powojenny. Anarchizm współczesny nawiązuje do XIX wiecznych zasad, lecz jest on bardziej praktyczny. Jednakże tutaj anarchizm krytykuje partie i państwa komunistyczne.

- Siłą napędowa postępu są ruchy narodowo – wyzwoleńcze krajów trzeciego świata i młodzi intelektualiści.

- Wolność i równość to wartości komplementarne

- Istota życia społecznego to ciągła walka miedzy rządzonymi a rządzącymi.

- Sprawne funkcjonowanie organizacji nie musie się opierać na władzy autorytetu, dopuszcza się istnienie szczególnych grup biurokratycznych, zajmujących się organizowaniem pracy ludzi.

- Według anarchistów współczesnych organizację powinny być dobrowolne, funkcjonalne, małe, elastyczne w czasie i przestrzeni.

- Prawo własności zleży od indywidualnych i uzasadnionych potrzeb.

- Duże znaczenie ma tu żywiołowość przemocy – podstawa wszelkich przemian jest spontaniczna, żywiołowa rewolucja – nie kierowana przez siły polityczne.

- Dominuje tu ustrój socjalistyczny z dominacją społecznej własności produkcji, przeciwieństwo industrializacji. Deklarują powrót do ekonomii agrarnej, rozwoju rzemiosła. Do tego promują ekologie i ochronę środowiska.

a) Zasady anarchizmu indywidualnego Występuje przeciwko państwu i prawu oraz instytucją związanym z państwem. Uważają iż własność społeczna powinna być własnością dominującą lecz tez całkowicie nie odrzucają małej własności prywatnej. Anarchizm indywidualny odrzucił całkowicie gwałtowna rewolucję. Był za rewolucją moralną i obyczajową. Anarchiści indywidualni nie tworzyli żadnych ruchów społecznych. Twierdzili także, że gminy miały być oparte na systemie mutualistycznym – ponieważ pieniądz to zło, więc gminy powinny sobie nawzajem wymieniać towary i usługi.

b) Poglądy M.Bakunina – Anarchizm kolektywistyczny Teoretyczne podstawy anarchizmu kolektywistycznego stworzył przede wszystkim Rosjanin Michał Bakunin. Odrzucił on tezę Proudhona o potrzebie utrzymania własności prywatnej, przeciwstawiając jej postulat kolektywizmu, tzn. uspołecznienia środków produkcji. Jego ideałem było połączenie jednostek grupy wytwórcze a tych z kolei w większe grupy terytorialne, które wspólnie prowadziłyby produkcję. Bakunin żądał zniesienia praw dziedziczenia własności. Od tego należałoby w ogóle rozpocząć proces rewolucji socjalnej.  W ten sposób można by też osiągnąć ekonomiczne zrównanie wszystkich klas. Oparciem dla tego programu była naiwna wiara w naturalny instynkt społeczny ludzi. Według Bakunina ostatecznym rozwiązaniem kwestii społecznych byłoby dopiero zniesienie państwa. Bakunin twierdził, iż żadne państwo nie jest w stanie zapewnić swojemu ludowi tego, co jest mu potrzebne. Nie jest w stanie zapewnić mu możliwości swobodnego organizowania się od dołu ku górze w imię własnych interesów. Uważał on, iż każde państwo kieruje masami ludu odgórnie. Utożsamiał on państwo z aparatem przemocy. Wykluczał jednocześnie sytuację, w której aparat ten mógłby faktycznie reprezentować interesy mas. Bakunin odrzucał ideę stopniowania przemian. Opowiadał się za natychmiastowym zniesieniem państwa. Wierzył w możliwość żywiołowego rozwoju rewolucji po wybuchu wywołanym przez tajną organizację spiskową. Bakunin ewolucję utożsamiał z terrorem. 

3) Przyczyn powstania ruchów idei politycznej i nowej lewicy główni przedstawiciele H.Marcuse, D.Cohn-Benedikt, Bettelhiem, Mandel – ideologia i ruch społeczny wyrażający rozczarowanie tak kapitalizmem jak i komunizmem realizowanym w krajach bloku sowieckiego, powstały w Wiekiej Brytanii następnie we Freancji i USA. Termin Nowa Lewica został użyty po raz pierwszy w 1959 r. Przez grupę filozofów skupionych wkuł czasopisma „New Left Rewiew” na uniwersytecie oxsrordzkim. Krytycyzm nowej lewicy wobec  wobec rzeczywistości społeczno-politycznej znalazł kumulację w kontestacyjnych ruchach końca lat 60 oraz ruchach hipisowskich Nowej Lewicy. Była przeciwieństwem starej lewicy (marksistowskiej), była znacznie bardziej zreformowana. Pojawienie się było z  wojną w Wietnamie 1967 (Woodstock). Wchodzi na arenę dziejową nowe pokolenie (urodzeni w czasie wojny ale wychowani po wojnie). Protesty przeciwko dyskryminacji rasowej, wojnie wietnamskiej, i kształtowi systemu oświaty doprowadziły do krytyki sytuacji człowieka cywilizacji przemysłowej. Następuje bunt młodej inteligencji. Zaczęły powstawać nowe dziedziny wiedzy, praca twórcza zaczęła odgrywać znaczącą rolę. Duże zapotrzebowanie na specjalistów, następuje oddzielenie własności od posiadaczy, posiadania zaś od zarządzania. Inteligencja zaczyna odgrywać coraz większą rolę. Ruchy NL żądały: - unowocześnienia – demokratyzacji życia społecznego – kształcenia – oddzielenia własności od zarządzania. NL korzystała z komunizmu, anarchizmu, demokratyzmu, nawiązywali do idei religii chrześcijańskiej. Źródło kryzysu upatrywali w tradycji oświeceniowej i post oświeceniowej: racjonalizmie, pozytywizmie, determinizmie historycznym i technokratycznym. Szukali inspiracji w neomarksizmie, anarchizmie, feudyzmie, w twórczości J.P Sartrea oraz frankfurckiej szkoły. Zniewoleniu i alienacji człowieka przeciwstawiali program samorealizacji jednostki. Głosili idee niekonformistycznej kultury, uważali że źródła patologii tkwią w instytucjach społecznych. Podejmowali działania wymierzone przeciw porządkowi prawnemu i elitom władzy. Przez apologię destrukcji NL inspirowała późniejszą działalność terrorystyczną       

4) CYWILIZACJA REPRESYWNA I CZŁOWIEK JEDNOWYMIAROWY WG. H.MARCUSE

W twórczości Marcusego widać wpływ Marksa. Całe pisarstwo Marcusego obraca się wokół zasygnalizowanego przez Marksa problemu alienacji, rozumianej jako wyobcowanie prawdziwej istoty człowieka. M. – zastanawia się nad istotą człowieka i jego człowieczeństwem i dochodzi do wniosku, że być człowiekiem znaczy być wolnym. Ten punkt wyjścia służy M. Do krytyki społeczeństwa zniewalającego, tłumiącego prawdziwe marzenia i dążenia człowiecze, krytyka ta obraca się głównie wokół cywilizacji społeczeństwa przemysłowego. M. uważa, że czyni ona z ludzi automaty, konsumentów i producentów, niezdolnych do wyrażania a nawet do uświadamiania sobie własnych ludzkich potrzeb. M. uważał, że takie społeczeństwo jest społeczeństwem totalitarnym. Krytyka M. dotyczy zarówno państwa komunistycznego co państwa dobrobytu. Wzywał do rewolucji, która zniesie system zniewolenia, dając jednostką egzystencję uspokojoną. Rewolucję powinna przeprowadzić nie klasa robotnicza skorumpowana według M. lecz – nowa lewica, młodzież i elity intelektualne, które pociągną za sobą proletariat.

5) GŁÓWNE WARTOŚCI I ZAŁOŻENIA NOWEJ LEWICY

Jest to ruch ideologiczny i społeczno – polityczny, którego bazą społeczną była przede wszystkim młodzież studencka i część intelektualistów akademickich, rozwinęła się w latach 60-tych w Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej. Odrzucających styl myślenia, założenia programowe i formy działania starej lewicy utożsamianej z ideologią socjal-demokracji i marksizmu-leninizmu. Określenie nowej lewicy sformułowana przez grupę studentów skupionych wokół czasopisma New Life Review, wyd w 1957 r. Założenia ideolog-progr N.L. stanowiły zbiór koncepcji i poglądów zapożyczonych z różnych kierunków filozoficznych doktryn społeczno-ekonomicznych, religijnych i moralnych. Naczelnym hasłem ideowym ruchu było 3xM to jest Marks, Mao, Marcuse, których uznawano za sztandarowych ideologów N.L. W programie N.L. zaznaczył się też wyraźny wpływ egzystencjalizmu, anarchizmu, trockizmu, liberalizmu a także religii chrześcijańskiej, buddyjskiej itd.

Ruch Nowej Lewicy objął swoją działalnością także różne dziedziny życia intelektualnego, kult i obyczajowości społeczeństwa zachodu w postaci kontrkultury (ruch wymierzony przeciw normom, system wartości i obyczajom społeczeństwa zachodniego). Głównym przedmiotem krytyki były zasady i organizacja życia politycznego i społeczno liberalnych demokracji Zachodniej. Akcent potrzeby radykalnego zreformowania systemu politycznego w kierunku jego decentralizacji, odejścia od sformułowanych i biurokratycznych procedur podejmowania decyzji politycznych oraz daleko idącego zbliżenia instytucji publicznych do rzeczywistych potrzeb i interesów przeciętnego obywatela. Twierdził, że struktury systemu politycznego uległy skostnieniu, nastąpił zanik konkurencji między partiami politycznymi, zaś sama władza przeszła w ręce wąskiej elity i technokratów. Głoszono, że swoje znaczenie straciły takie wartości jak demokracja, wolność, pluralizm. Proponowany program zmian politycznych był odbiciem związków ideowych poszczególnych organizacji N.L. z określonymi doktrynami politycznymi. W umiarkowanej wersji zakładano, że przywrócenie autentyczności życia publicznego powinno nastąpić na drodze demokracji uczestniczącej, zapewniająca każdemu obywatelowi bezpośredni udział w podejmowaniu decyzji politycznych. Wskazywał na potrzebę rozwijania samodzielnej inicjatywy. (Nurt radykalny nawoływał do totalnej rewolucji, likwidacji instytucji państwowych w ogóle często aprobowali terror-jako metodę walki politycznej. Program społeczny był oparty na idei autentycznego „JA”, wspólnoty, równości i wolności. Dążyli do zbudowania podstaw nowego indywidualizmu opartego na wolności poszukiwania, identyfikacji i praktykowania własnego „JA”. Przejawami N.L. były zarówno wewnętrzne przeżycia psychiczne i myślenie człowieka jak i zewnętrzne zachowanie manifestujące jego style życia. Pełną swobodę samorealizacji jednostki wiązano ze wspólnotą (komuna), która miała sprzyjać utrwaleniu autentycznych więzi międzyludzkich, stwarzać warunki do zniesienia poczucia samotności, alienacji, anonimowości.

6)  REWOLUCJA I JEJ GŁÓWNE SIŁY – WG. H. MARCUSA.

Jego poglądy społ-polit były przetworzonym konglomeratem Hegla, Freuda i Marksa. Człowiek jest z natury dobry, potrzebuje wolności miłości. Wpływ na jego poglądy miały wartości konfromizmu i konserwatyzmu, a takrze przestarzały marksizm. W rezultacie tego, klasa robotnicza i jej partie utraciły swój dawny potencjał rewolucyjny, zniewolone nieustającą pogonią za coraz to wyższym poziomem konsumpcji. Jedynie na drodze rewolucji można zrzucić represyjność cywilizacji przemysłowej, zmusić go do konieczności pracy ponad siły, zjednoczyć z drugim człowiekiem w miłości, pojednać z przyrodą i bogiem. Siły rewolucyjne upatrywały w studentach, radykalnej inteligencji, uciskanych mniejszościach rasowych i etnicznych oraz narodach trzeciego świata. Wyobrażał sobie ustrój pełen wolności, graniczący z erotycznym hedonizmem, atrakcyjny nie tylko dla zbuntowanej młodzieży, ale również dla innych radykalnych ruchów politycznych.

7. TEORIA DZIAŁAŃ KOMUNIKACYJNYCH J. HABERMASA.

J. Habermasa (ur.1929), niem filozof i socjolog, przedstawiciel „frankfurckiej szkoły”, reprezentant neomarksizmu. W 2 poł lat 60 jego poglądy wywarły wpływ na ruchy studenckie w RFN (Nowa Lewica). Dzieło, które zyskało Habermasowi popularność, to (Teoria komuniko­wania, porozumiewania się, 1979. Opisując dominację, nie można bowiem nie założyć jednocześnie co rozumie się przez idealną sytuację porozumiewania się. Dominacja jest bowiem zaprzeczeniem idealnej sytuacji komunikacyjnej. Dlatego też stwarzanie warunków do idealnego prowadzenia dialogu — najpierw przez opisanie warunków takiego działania— jest pierwszym zadaniem filozofii. Habermas uważa, że demokracja to nic innego jak polityczny dialog i jest przekonany, że można wyznaczyć warunki prowadzenia takiego dialogu, które zaakceptowaliby wszyscy jego uczestnicy. Teoria Habermasa jest próbą racjonalnej rekonstrukcji idealnego ładu komuni­kacyjnego. Ład ten zakłada przede wszystkim równość wszystkich uczestników sytuacji komunikowania się, ale i ich wolność komunikowania się, a także wolność dokonywanych wyborów. Teoria Habermasa znalazła zastosowanie w różnych dziedzinach filozofii, także jako podstawa formułowania nowej filozofii prawa.

8)  IDEE SOCJALISTÓW UTOPIJNYCH (H. DE SAINT – SIMON, CH. FOURIER, R. OWEN)

H. Saint Simon prowadził ostrą krytykę ustroju kapitalistycznego. Uważał, iż jednym ze źródeł współczesnego w jego czasach zła był brak oświecenia ludu. Podkreślał wielką rolę nauki i techniki jako drogę do uporządkowania spraw społecznych. Gardził filozofami i prawnikami, ponieważ nie posiadają oni wiedzy pozytywnej, która jest niezbędna do stworzenia nowego porządku. Według niego przyszłość społeczeństwa ukształtują ci, którzy tworzą realia społeczne: uczeni-technicy, przemysłowcy. Saint- Simon sformułował słynne prawo trzech stadiów rozwoju umysłu ludzkiego (technologicznego, materialistycznego, pozytywnego).  Saint- Kimon widział w produkcji przemysłowej podstawę ekonomiczną współczesnego mu społeczeństwa, a w rozwoju przemysłu i nauki główne źródła postępu społecznego. Saint-Simon chciał wprowadzić racjonalną organizację produkcji i stworzyć społeczeństwo industrialne. Według niego industrializm będzie ustrojem, w którym nastąpi likwidacja przywilejów feudalnych. Paca stanie się podstawą bytu jednostkowego i społecznego. Naczelną nauką społeczeństwa industrialnego stanie się ekonomia polityczna. Społeczeństwo zostanie zorganizowane na wzór warsztatu przemysłowego. Wpływ na sprawy polityki będą mieli tylko przedstawiciele industrii. Saint-Simon odrzucał zasadę równości jako hamującą postęp społeczny i postulował oparcie industrialnego społeczeństwa na zasadzie hierarchii pracy, zdolności i wiedzy. Był on przeciwko koncepcji rewolucyjnych przeobrażeń społecznych.

Fourier za główną przyczynę zła uważał rozdrobnienie własności i pasożytnictwo w handlu. Uważał, iż przed ujemnymi skutkami anarchii ustroju kapitalistycznego może uchronić społeczeństwo tylko wprowadzenie ustroju opartego na uspołecznieniu środków produkcji. Istniejącej rzeczywistości przeciwstawiał Fourier swą koncepcję idealnego ustroju pozbawionego wszelkiego przymusu. Podstawową komórką tego ustroju, opartego na zrzeszaniu się miała być falanga. Każda falanga miała zrzeszać około 1600 osób. Miał to być rodzaj zrzeszenia wytwórców, wytwórców także swoista organizacja konsumentów. Szczególną uwagę zwracał Fourier na wychowanie dzieci i sytuację kobiet. Był zdania, że wyzwolenie kobiety jest miarą wyzwolenia powszechnego. Fourier twierdził, iż każdy członek falangi miałby prawo do pracy, a zarazem wolność wyboru pracy. Nie był on zwolennikiem rewolucji, zalecał natomiast propagandę i perswazję. 

R. Owen reprezentował ideologię socjalizmu utopijnego w Anglii. Owen przekonywał, iż społeczeństwo kapitalistyczne jest równie niedoskonałe jak ustrój stanowy i podobnie jak feudalizm jest przejściowym etapem rozwoju ludzkości. Owen twierdził, iż społeczne władanie środkami produkcji zapewni najlepszą organizację społeczeństwa, społeczeństwa, w którym zapanuje wolność i sprawiedliwość. Pragnął scentralizować ogólne zarządzanie produkcją, podziałem i zatrudnieniem. Uważał, iż sprawa wychowania i kształcenia powinna się znaleźć w rękach państwa. Podstawową formą społeczną miały być organizacje handlowo-bankowe. Przypadłoby im w udziale kontynuowanie działalności robotniczych

spółdzielni w sferze produkcji. Właśnie te spółdzielnie, ujęte w organizacyjną sieć ogólnokrajową, miały stanowić podstawę przyszłego ustroju. Owen uważał, iż proces przeobrażenia stosunków społecznych nie może być dokonywany drogą przemocy. Środkiem do tego celu powinna być siła przekonywania i dobry przykład.

9) GŁÓWNE IDEE SOCJALDEMOKRACJI

Wyraźne rozgraniczenie idei socjalizmu od komunizmu, oskarżano międzyn. komunistów że dążą nie do łagodzenia ale zaostrzania sprzeczności klasowych w celu ustanowienia dyktatury jednej partii,

Socjalizm definiowano jako ruch wszystkich którzy chcieli położyć kres wyzyskowi człowieka przez człowieka i dążą do tego by całe społeczeństwo miało prawo stanowienia o życiu gospodarczym. Ruch socjalistów miał zmierzać do ustroju sprawiedliwości, dobrobytu, wolności i pokoju. Uważano, że nie ma socjalizmu bez wolności, którą może zapewnić jedynie demokracja,

Prawa i wolności: wolność osobista, w. prasy, równość wobec prawa itd.,

Demokracja miała być rządami większości przy poszanowaniu praw mniejszości, domagano się prawa autonomii kulturalnej dla mniejszości językowych. Głoszono, że demokracja ma obowiązek bronienia się przed tymi, którzy jej nadużywają w celu jej zniszczenia.

Cele socjalizmu dotyczące demokracji gospodarczej:

- Pełne zatrudnienie

- Wzrost produkcji

- Zabezpieczenie społeczne

- Sprawiedliwy podział dochodów i majątków

- Stałe podnoszenie dobrobytu

Gospodarka planowana nie wymaga uspołecznienia wszystkich środków produkcji ani tym bardziej, że wszystkie decyzje gospodarcze ma podejmować jedynie rząd. Upaństwowienie miało występować w celu kontroli nad przemysłami kluczowymi i niedopuszczenia do wyzysku mas ludowych przez kapitalistyczne monopole i kartele.  Robotnikom miano zagwarantować demokratyczny udział w kierownictwie przemysłów, a parlamentom- kontrolę nad całością gospodarki.

W dalszej części programu wymieniono prawa socjalne: prawo do pracy, p. do pomocy lekarskiej i do ochrony macierzyństwa, p. do wypoczynku, p. do zabezpieczania na starość, na wypadek bezrobocia lub niezdolności do pracy, p. młodzieży do wykształcenia odpowiadającego indywidualnym zdolnościom, p. do dachu nad głową.

Ostatnia część deklaracji dotyczyła demokracji międzynarodowej:

- Konieczność likwidacji nędzy w skali światowej

- Wspomaganie równomiernego rozwoju gospodarczego wszystkich narodów.

Konsekwencje wynikające z deklaracji:

- Partie socjaldemokratyczne miały być nie tylko p. robotniczymi, ale grupującymi wszystkich niezadowolonych z systemu gospodarki wolnorynkowej (co rozszerza możliwość współpracy z partiami chrześcijańskimi czy chłopskimi)

- Partie te przestawały nalegać na kierowanie gospodarką (nastawianie się na wyrównywanie niedomagań kapitalizmu wolnorynkowego)

- Obrona demokracji czyniła z partii socjaldemokratycznych partnera politycznego dla partii liberalno-demokratycznych.

10)  FABIANIZM – DOKTRYNA ANGIELSKIEGO RUCHU SOCJALISTYCZNEGO

Fabianie - ruch socjalistyczny rozwijał się własnymi drogami. Po upadku powstania czartystów ruch ten (niejednolity) zaniechał ideologii rewolucyjnej. Jako podstawowe hasła socjalistyczne wysuwano poprawę warunków życia klasy robotniczej, reformy socjalne bez czynnej walki o wyzwolenie społeczne i zmianie ustroju państwa.

Ruch fabianów - charakterystyczny dla angielskiego socjalizmu, członków Towarzystwa fabianów (Fabian Society), założonego w 1884 r. w Londynie przez grupę intelektualistów. Fabianie rekrutowali się z warstw drobnomieszczańskich i częściowo robotniczych. Byli zwolennikami pokojowych i stopniowych reform społecznych, propagowali idee tzw. socjalizmu municypalnego. Na istotę obranej taktyki wskazuje m. In. nazwa przyjętego przez to Stowarzyszenie (od imienia rzymskiego wodza – Fabiusa Cunctatora, znanego z powolnego działania). Fabianie przeprowadzili szereg reform w dziedzinie oświaty, zdrowia, zarządzania przedsiębiorstwami miejskimi. Uważali tę działalność za równoznaczną z urzeczywistnianiem ideałów socjalistycznych i socjalistycznego budownictwa. Wywarli z czasem poważny wpływ na program brytyjskiej Labour Party. Z doktryną marksizmu nie mieli nic wspólnego, choć doskonale znali prace teoretyków marksizmu. 

11. PODSTAWOWE IDEE „SOCJALIZMU Z KATEDRY”

W latach 70-tych nurt, który miał najliczniejszych zwolenników w sferach inteligencji uniwer­syteckiej. Jego głównym teoretykiem był profesor ekonomii i polityki gospodar­czej w Monachium, Lujo Brentano. Badania nad sytuacją gospodarczą i społe­czną w Anglii doprowadziły go do wniosku, że poprawa sytuacji ekonomicznej proletariatu może powstrzymać wzrost napięcia między masami robotniczymi a burżuazją. Przenosząc doświadczenia angielskie na grunt niemiecki Brentano postulował reformy społeczne i żądał podwyżki zarobków, uważając że od­powiednie posunięcia tego typu zdławią rewolucyjne nastroje wśród klasy robotniczej. Wypowiadał się też przeciwko stosowaniu siły wobec ruchu robotniczego.

Przedstawiciele socjalizmu z katedry udzielali również aktywnego poparcia polityce Bismarcka, podobnie jak lassalczycy łudząc się, iż jest on gotów zaprowadzić nowy porządek w cesarstwie. Polemizowali ostro zarówno z soc­jalizmem marksowskim, jak i ze skrajnymi liberałami.

12.Panstwa-narod-robotnicy- jednostka w mysli polit.socjaldemokracji

W XX wieku europejskie partie socjaldemokratyczne opierały swe programy na keynesowskiej ekonomii i polityce ekonomicznej zmierzającej do pełnego zatrudnienia i państwa dobrobytu. Oznaczało to rezygnację z hasła upaństwowienia własności. Celem stało się reformowanie kapitalizmu w kierunku zapewnienia każdemu prawa do pracy, równości szans w dostępie do oświaty, kultury, służby zdrowia, większej równości dochodów. Jednocześnie partie te przestały się uważać tylko lub głównie za partie klasowe klasy robotniczej, starając się reprezentować interesy większości społeczeństwa. Najdalej w tym kierunku zdołały pójść partie socjaldemokratyczne krajów skandynawskich, jako partie rządzące doprowadziły one do takich przeobrażeń w gospodarce i życiu społecznym, że często określa się ustrój tych krajów jako socjalistyczny. W ciągu kilku dziesięcioleci utrzymywały one bezrobocie na minim. poziomie (np. w Szwecji ok. 2%), zapewniały bezpłatne świadczenia zdrowotne i bezpłatną oświatę wszystkich szczebli oraz bardzo wysoki i powszechny poziom zabezpieczenia emerytalnego. Zachowały przy tym mechanizm rynkowy i prywatną własność. Obecnie bezrobocie w krajach socjaldemokratycznych często przekracza 5%, zaś efektywność gospodarrki jest zauważalnie niższa niż w krajach kapitalistycznych.

13) E. BERNSTEIN I JEGO POGLĄDY

Ideolog i przywódcta Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. Wykład swej doktryny zawarł w książce Zasady socjalizmu i zadania socjalnej demokracji z 1899 roku.

Ojciec rewizjonizmu lub inaczej socjalizmu rewizjonistycznego.

- Odrzucił filozofię Marksa jako teoretyczną podstawę ideologii socjalizmu. Negował to, że marksizm oparty był na filozofii Hegla. Opowiadał się za neokantyznmem.

- Negował wierzenia Marksa w to, że rewolucja jest rozwiązaniem wszystkich problemów społecznych. Innymi słowy odrzucał marksistowską prognozę zmian społecznych (czyli przechodzenia od kapitalizmu do socjalizmu) przy pomocy rewolucji. A to dlatego, że socjalizm może jedynie zwyciężyć poprzez stopniowe, wieloletnie reformy socjalistyczne w ramach kapitalizmu. Będą one wymuszone przez naciski robotników, którzy zdobędą swoje przedstawicielstwo w parlamencie.

- Wskazywał, że kapitalistyczna ekonomika gwarantuje ciągły wzrost stopy życiowej całego społeczeństwa, w szczególności proletariatu osiągającego coraz wyższe płace. W pewnym momencie będzie tak, że płaca robotnicza będzie równa całej wytwarzanej przez robotnika wartości. W ten sposób, jeszcze w ramach kapitalizmu, dojdzie do stopniowego ograniczenia wyzysku robotnika, i być może aż do jego zupełnego zaniku. To jest główna rewizja samego sedna ekonomicznej teorii Marksa: klasa społeczne będzie oparta nie, jak twierdził Marks, na kryterium stosunku do własności środków produkcji, ale na kryterium wielkości osiągniętego faktycznie dochodu i zarobku. Czyli: pozycje ekonomiczną i socjalną jednostki w społeczeństwie wyznacza osiągnięty dochód, a nie stosunek do środków pr. Chodzi również o to, że wraz z rozwojem masowej produkcji kapitalistycznej, wzrośnie standard życia mas robotniczych i nastapi rozrost tzw. klasy średniej.

- Bernstein dostrzegał proces demokratyzacji w kapitalistycznych mechanizmach sprawowania władzy państwowej. Przekładając to na chłopski rozum:

- Wpływy polityczne burżuazji kurczą się na rzecz wpływów klasy robotniczej (co za tym idzie: najwyraźniej konflikt burżuje – klasa robotnicza łagodnieje, co wskazuje na zbędność rewolucji) 

- Zdaniem B. można w panującym ustroju kapitalistycznym dostrzec pierwiastki, które będą niejako podwaliną dla przyszłego ustroju socjalistycznego. Te pierwiastki to związki zawodowe, spółdzielczość handlowa i samorząd terytorialny. Trzeba je rozwijać na drodze reform by w ogóle można było myśleć o ustroju socjalistycznym. Ponadto pierwiastki te klasa robotnicza powinna nieustannie umacniać poprzez walkę polityczną z burżuazją o jak najwięcej miejsc w parlamencie i mandatów w samorządzie terytorialnym

14) POGLĄY F.LASALEA

Ferdynad Lassalle – aktywność polityczną rozpoczął w dobie Wiosny Ludów. Będąc świadkiem słabości i niedojrzałości klasy robotniczej, prowadził agitację zmierzającą do radykalizacji burżuazji w walce z reakcja. Zniechęcony porażką rewolucji, powrócił do ruchu robotniczego dopiero w latach sześćdziesiątych. Działalność Lassalle’a w ruchu robotniczym prowadzała, z jednej strony, do zorganizowania klasy robotniczej w walce z absolutyzmem, z drugiej do sformułowania zasad taktyki proletariatu, stającej się źródłem reformizmu i oportunizmu.

Powstanie i rozwój państwa interpretował on w nawiązaniu do heglowskiej idei urzeczywistnienia się wolności, jako idei moralnej. Cel ten w historii osiągany jest stopniowo i dopiero pojawienie się klasy robotniczej  stwarza najszersze historyczne perspektywy wyzwolenia całego społeczeństwa.

Doktrynalnym założeniem Lassalle’a jest myśl, iż jednostka osiąga polepszenie bytu społecznego jedynie poprzez ścisłe współdziałanie z państwem. Stąd też urzeczywistnienie moralnej funkcji państwa sprzyjać będzie rozwojowi obywatela na zasadzie pogłębiania obiektywnej idei wolności.

- Doprowadził do utworzenia Powszechnego Niemieckiego Związku Robotników w 1863

- Głosił koncepcję socjalizmu państwowego. Zakładał, ze państwo jest ponadklasową organizacją całego społeczeństwa, która służy dobru powszechnemu. W związku z tym klasa robotnicza powinna:

A)  Łamiąc opór klas posiadających, wymusić na państwie przeprowadzenie reform socjalnych i wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego

B) Najlepszym środkiem zmiany warunków życia klasy robotniczej jest zorganizowanie (przy finansowej pomocy państwa) robotniczych zrzeszeń wytwórczych, które stopniowo zastąpią przedsiębiorstwa kapitalistyczne

- Lassalle był twórcą tzw. prawa pracy – poziom życia klasy robotniczej powinien wzrastać stopniowo, ponieważ im większe zarobki tym więcej dzieci się rodzi i następuje zubożenie rodziny. Dzieci, jak dorosną, stają się nową „siłą” na rynku pracy, zatem jest więcej chętnych do pracy a burżuazja wówczas obniża płace lub zwalnia się robotników. Morał z tego jest taki, że robotnicy powinni kształcić dzieci, a nie je robić.

15.  WSPÓŁCZESNY SOCJALIZM DEMOKRATYCZNY – ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE, POLITYKA

Po II w. św. zaznaczyła się wyraźnie ewolucja socjaldemokratyzmu w kierunku prawicowym. Współczesny socjalizm demokratyczny charakteryzuje się następującymi cechami:

- Jest to reformistyczny nurt myśli politycznej liderów klasy robotniczej krajów zachodnich;

- Nie ma on jednolitych podstaw filozoficznych, opiera się na elektrycznym połączeniu różnych ideologii burżuazyjnych obcych marksizmowi-leninizmowi;

- Odcina się od marksizmu-leninizmu jako doktryny rzekomo bądź „przestarzałej” bądź „nieadekwatnej” do warunków współczesnego kapitalizmu

- W ślad za tym podejmuje on krytykę marksizmu-leninizmu, zwłaszcza w zakresie teorii rewolucji, walki i dyktatury proletariatu, głosząc tezy o ponad klasowej istocie państwa kapitalistycznego i o możliwości przejścia do socjalizmu na drodze reform;

- Cechuje go pragmatyzm wynikający z jego kompromisowego stosunku do doktryn burżuazyjnych; występują w programach partii socjaldemokratycznych konstruktywne cele polityki zagranicznej w postaci dopuszczenia współpracy partii socjaldemokratycznych z partiami komunistycznymi.

16.  GŁÓWNI TEORETYCY REWOLUCJONIZMU – KOMUNIZMU I ICH POGLĄDY (MARKS I ENGELS)

Zgodnie z Marksizmem rewolucja społeczna odbierana jest jako głęboki przewrót, raczej krwawy niż pokojowy. Rewolucja jest w ekonomicznym, politycznym i ideologicznym życiu społeczeństwa najważniejszym przejawem konieczności rozwoju dziejowego. Wg Marksa „rewolucja to parowóz dziejów”. Pochód rewolucji w dziejach miał zamknąć rewolucję socjalistyczna dokonaną przez klasę robotniczą w imieniu wszystkich klas, w interesie całego społeczeństwa. Marks i Engels marzyli o „rewolucji nieustającej”, która trwałaby władza państwowa nie znalazła by się w rękach proletariatu na całym świecie. Jednak dostrzegli oni szansę na zwycięstwo rewolucji socjalistycznej jedynie w wysoko rozwiniętych gospodarczo, kapital...