Kodeks Hammurabiego.pdf

KODEKS

HAMMURABIEGO

MMIII ®

Uwagi do przekładu

W przekładzie tekstu z języka akadyjskiego i sume-

ryjskiego 40 kierowałem się w miarę możliwości dwiema

zasadniczymi regułami. Po pierwsze celem nadrzędnym było

jak najwierniejsze oddanie w tłumaczeniu wersji oryginalnej

zapisu, nie tylko w formie werbalnej, lecz również

składniowej i strukturalnej. Składnia zdań akadyjskich

znacznie odbiega od polskich, toteż niejednokrotnie stawałem

przed trudnym wyborem między wiernością, a płynnością

przekładu. W większości przypadków kiero-

40 W tekście znajduje się bardzo duża ilość sumerogramów — słów

sumeryjskich użytych jako znaki do zapisania całych wyrazów lub

zwrotów akadyjskich. Słowa sumeryjskie zapisywane są drukiem

wytłuszczonym, natomiast akadyjskie kursywą. Z przyczyn technicz-

nych zmuszony byłem zastosować „francuski" system zaznaczania

graficznego długości samogłosek akadyjskich, polegający na stosowa-

niu tego samego znaku ^ zarówno dla zwykłych wzdłużeń (winno być

-), jak i kontrakcji (^). Podobnie w miejsce h z dolnym łuczkiem (v)

występuje zwykłe h.

wałem się tą pierwszą zasadą, nawet za cenę pewnych

uchybień stylistycznych tłumaczenia, mając nadzieję oddać w

ten sposób specyficzną „atmosferę" akadyjskiego wyroku

sądowego sprzed ponad 3700 lat. Archaiczność i pewna

obcość brzmienia nie powinna zatem nas dziwić, tak jak nie

dziwimy się im czytając XVII- i XVIII-wieczne teksty

zredagowane nawet w języku polskim. Oczywiście istnieją

pewne nieprzekraczalne granice tak rozumianej wierności

przekładu, wyznaczane przez dwie opcje: gdy dosłowność

tłumaczenia grozi jego niezrozumiałością lub mylnym

odbiorem oraz gdy jest ona nie do pogodzenia z możliwym do

zaakceptowania odstępstwem od reguł gramatycznych i

stylistycznych języka polskiego. W bezpośrednim związku z

powyższym pozostaje decyzja o konsekwentnym wyróżnianiu

w przekładzie zarówno terminów i zwrotów polskich,

dodanych względem oryginalnego tekstu akadyjskiego celem

zwiększenia płynności tłumaczenia, jak i pozostawieniu tych

elementów składni i gramatyki akadyjskiej obecnych w wersji

oryginalnej, które jednak z powodzeniem nie tylko mogłyby

być pominięte w przekładzie, lecz wręcz wpłynęłoby to nań

pozytywnie. Pierwsze z nich zawsze podane są w nawiasach

zwykłych (...), drugie natomiast w nawiasach ostrych <...>.

Mam nadzieję, że tym samym czytelnicy mogąc korzystać z

płynniejszej wersji tłumaczenia (przez uwzględnienie tekstu w

nawiasach zwykłych i pominięcie tekstu w nawiasach

ostrych), nie będą jednocześnie pozbawieni możliwości

śledzenia oryginalnego zapisu, tak jak brzmiałby on w języku

akadyjskim. Temu ostatniemu celowi służyć ma zaznaczanie

małymi indeksami cyfrowymi kolejności wierszy w tekście

akadyjskim na steli praw. Pomagają one zorientować się do

jakiego stopnia za-

chowany jest w wersji polskiego tłumaczenia autentyczny

układ treści.

Drugą zasadą przyjętą w całości przekładu było zachowanie

terminu akadyjskiego (sumeryjskiego) w treści tłumaczenia,

jeżeli nie sposób było oddać wszelkich aspektów jego

znaczenia jednym zwrotem polskim. Mając zatem do wyboru

użycie najbardziej bliskoznacznego słowa polskiego, które

jednak nie tłumaczyło zadowalająco i jednoznacznie terminu

akadyjskiego, bądź też zastosowanie formy opisowej, co

zawsze odbija się niekorzystnie na przejrzystości przekładu,

wybierałem pozostawienie formy oryginalnej z jednoczesnym

dokładnym komentarzem w odnośniku. Nie są to liczne

przypadki i zwykle dotyczą określeń grup społecznych (np.

muskenum), nazw zawodów i terminów technicznych. O ile

odnośniki przy tłumaczeniu służą wyjaśnieniu szczegółowych

zagadnień, tutaj pragnę zwrócić uwagę na bardziej

podstawową kwestię — przekład, występującego nieomal we

wszystkich przepisach, terminu awilum. Można i należy ją

rozpatrywać w aspekcie lingwistycznym, filologicznym i

historyczno-społecznym. Przede wszystkim sam termin

akadyjski atvîlum w 1 poł. II tysiąclecia p.n.e. oznacza w

kolejności stosowania: „człowiek", „wolny człowiek",

„obywatel (pełnoprawny)" i dalej „posiadacz", „głowa

rodziny". Przyjęcie, a co najważniejsze konsekwentne

stosowanie jednego z możliwych tłumaczeń ma dla społecznej

wymowy przepisów Kodeksu zupełnie podstawowe znaczenie.

Duża grupa paragrafów (np. o uszkodzeniach ciała, opłat za

operacje chirurgiczne) dowodzi, że przynajmniej w nich

redaktorzy Kodeksu użyli tego terminu w jego pełnym

społecznym wymiarze — „(pełnoprawny) obywatel", dla

przeciwstawienia go określeniom muskenum i wardum.

Konsekwentnie zatem należałoby

tłumaczyć awîlum jako „obywatel" we wszystkich przepisach.

Wielu badaczy, nie negując słuszności takiego przekładu w

wyżej wymienionych regelacjach, uważa, iż w większości

pozostałych należy go rozumieć raczej jako „człowiek". Przy

czym jedni ograniczają tę zmianę do samego tłumaczenia, inni

zaś przyjmują, że chodzi o każdego człowieka, bez względu

na jego status społeczny, także o muśkena, zwłaszcza, iż ci

ostatni występują bardzo rzadko w przepisach Kodeksu,

zupełnie tak jakby byli „ukryci" pod określeniami awîlum w

większości przepisów. Proponując zatem przekład „człowiek"

lub idąc jeszcze dalej i dla płynności tłumaczenia

wprowadzając formę zaimka „ktoś" badacze ci podkreślają w

ten sposób szeroki i nieokreślony pod względem społecznym

charakter użycia terminu awîlum w Kodeksie Hammurabiego.

Czy jednak mając pełną świadomość celowego rozróżnienia

przez redaktorów tekstu awîlów od muśkenów i niewolników

w dużej grupie sygnalizowanych paragrafów, można posunąć

się aż do tego stopnia w przypisywaniu nieokreślonego

charakteru użycia terminu awîlum. W skrajnych przypadkach,

takie przedkładanie interpretacyjnego i stylistycznie

płynniejszego tłumaczenia terminu nad jego dosłownością,

prowadzi poprzez użycie niejednokrotnie aż 6 różnych

zwrotów („ktoś", „człowiek", „wolny człowiek", „obywatel",

„pełnoprawny obywatel", „osoba") do niebezpiecznej utraty

więzi z wersją oryginalną, w której wszędzie jest ten sam

termin awîlum. W sytuacji, gdy większość, zwłaszcza

popularnych edycji Kodeksu Hammurabiego, nie podaje

transliteracji akadyjskiej tekstu, ograniczając się wyłącznie do

przekładu, czytelnik może zostać wprowadzony w błąd, a tym

samym opatrznie interpretować całe partie tekstu. Ani własna

świadomość autora

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: