opracowanie- G. Genette, Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia.docx

G. Genette, Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia, w: Współczesna teoria badan literackich za granicą, pod red. H. Markiewicz, t. IV. Cz. 2, Kraków 1992

I.

Trans tekstualność (transcendencja tekstualna tekstu) – wszystko co wiąże go w sposób widoczny bądź ukryty z innymi tekstami

Pięć typów relacji trans tekstualnych:

(wyliczone w porządku ich względnie rosnącej abstrakcyjności, implicytności i ogólności)

1.

- przebadany przez Julię Kristevą pod nazwą intertekstualności (wzór terminologiczny)

- relacja współobecności zachodząca między dwoma bądź wieloma tekstami, to znaczy ejdetycznie, i najczęściej jako rzeczywistą obecność jednego tekstu z drugim

- tradycyjnie praktykowany jako cytat, forma mniej kanoniczna to plagiat, forma mniej literalna aluzja (wypowiedź, której pełne zrozumienie zakłada dostrzeżenie związku pomiędzy nią a innym tekstem)

- Riffaterre – intertekst – to dostrzeżone przez czytelnika relacje między jednym dziełem a innymi dziełami, które je poprzedzają lub po nim następują

2.

- relacja mniej eksplicytna i odleglejsza, w jakiej w całości tworzonej przez dzieło pozostaje tekst właściwy wobec tego,  którego nie da się nazwać inaczej jak paratekstem (tytuł, podtytuł, śródtytuł,posłowia, wstępy, uwagi od wydawcy, noty na marginesie, ilustracje; komentarz oficjalny lub nieoficjalny)

- przedtekst ( np. nazwy rozdziałów od autora, nie uwzględnione podczas druku) – funkcjonuje jako paratekst

- zdarza się, że cały utwór jest paratekstem innego

3.

- trzeci typ transcendencji  meta tekstualność ( relacja zwana potocznie „komentarzem”, łacząca dany tekst z innym, o którym mówi, niekoniecznie go cytując, a w skrajnych przypadkach nawet go nie nazywając

5.  (tak to nie błąd)

- archi tekstualność  relacja całkowicie niema, artykułowana zaledwie wzmianką para tekstualną (tytuł,  najczęściej podtytuł)

- określenie gatunku tekstu nie jest sprawą tekstu, ale sprawą czytelnika, krytyka, publiczności

- relacja niema znaczy odmowę nazywania rzeczy oczywistej lub, przeciwnie, zaprzeczenie jakiejkolwiek przynależności tekstu bądź uchylenie się od jej nazwania

4.  (tym typem zajmuje się artykuł)

- hipertekstualność – każda relacja łącząca tekst B (hipertekst) z tekstem wcześniejszym A (hipotekstem), na który tekst B zostaje przeszczepiony w sposób nie mający nic wspólnego z komentarzem (definicja prowizoryczna)

- derywacja ta może być natury opisowej i intelektualnej, kiedy metatekst (np. strona „Poetyki” Arystotelesa) mówi o tekście („Król Edyp”)

- może być innej natury : tekst B w żaden sposób nie wypowiada się na temat tekstu A, natomiast jako taki nie mógłby zaistnieć bez niego

- „Eneida” i „Ulisses” to hipotek sty „Odysei” – hipotek stu (powstały przez operację transformacyjną)

- odmienne typy transformacji:

- „Odyseja” à „Ulisses” : transformacja prosta albo bezpośrednia (polega ona na przeniesieniu akcji „Odysei” do Dublina wieku XX)

- „Odyseja” à „Eneida” : charakter bardziej złożony i pośredni (Wergiliusz nie przeniesie akcji „Odysei”, opowiada on całkiem inną historię, posłużył się naśladownictwem)

- naśladownictwo – zabieg transformacyjny, złożony, wymaga stworzenia uprzednio modelu koncepcji gatunkowej, pozwala na generowanie niezliczonej liczby tekstów naśladujących

- transformacja redukująca – np. wyrwanie kilku kartek

-  Joyse opowiada historię Ulissesa na sposób odmienny od Homera, Wergiliusz opowiada historię Eneasza na sposób Homera – transformacje symetryczne i odwrotne

- TAK WIĘC HIPERTEKSTEM NAZYWAMY KAŻDY TEKST DERYWOWANY Z TEKSTU WCZESNIEJSZEGO PRZEZ TRANSFORMACJĘ PROSTĄ (PO PROSTU TRANSFORMACJA) LUB POŚREDNIĄ ( NAŚLADOWANIE)

II.

- Owych pięciu typów trans tekstualności nie należy traktować jako klas hermetycznie oddzielonych od siebie, nie stykających się ani nie pokrywających się ze sobą – relacje , w jakich pozostają one względem siebie, są liczebnie znaczne i niejednokrotnie istotne

- Riffaterre – literackość, także i jej różne komponenty (intertekstualność, para tekstualność itp.) należałoby traktować nie jako klasy tekstów, ale jako aspekty tekstualności

- hipertekstualność – uniwersalny aspekt literackości ( nie ma dzieła literackiego, które nie przywolałoby jakiegoś innego dzieła, w tym sensie wszystkie utwory są hipertekstami) – im hipertekstualność jest mniej całkowita i wyraźna, w tym większym stopniu jej badanie zależne jest od sądu konstytutywnego, a nawet od decyzji interpretacyjnej czytelnika à prowadziłoby to do traktowania całości literatury powszechnej jako pola hipertekstualności

III.

- Arystotelesowski system rodzajów poetyckich: działanie wysokie sposobem dramatycznym – tragedia, działanie wysokie sposobem narracyjnym – epopeja, działanie niskie sposobem dramatycznym – komedia, działanie niskie sposobem narracyjnym – odwołanie do utworów określonych jako parodia ( Arystoteles nie rozwija czwartej części poetyki, lub się ona nie zachowala)

- parodia: ośmieszenie epopeji ( lub każdego innego gatunku wzniosłego, poważnego), narracyjny sposób przedstawienia (Arystoteles), osiągnięte przez rozszczepienie tekstu, stylu, treści heroicznej.

Cztery formy:

·         Tekst wzniosł, zmodyfikowany lub nie, do tematu pospolitego, „parodysta” odwraca tekst od jego przedmiotu, modyfikując ów tekst o tyle tylko, o ile jest to konieczne

·         Transpozycja tekstu wzniosłego do stylu pospolitego, całkowicie transponuje tekst do innego stylu, pozostawiając przedmiot nienaruszonym

·         Zastosowanie stylu wzniosłego jakiegoś nawet konkretnego dzieła do tematu pospolitego lub nieheroicznego, zapożyczenie stylu aby mówić o przedmiocie antypatetycznym

IV.

- Richelet (o recytacji publicznej aoidów): pieśni były nurzące, dla rozweselenia ich dodawano krótkie, podobne wersy, które zmieniały jednak sens aby rozbawić publiczność

- Scaliger: istnienie parodii pierwotnej,  powtórzenie mniej lub bardziej dosłowne tekstu epickiego, przeinaczonego, dla osiągnięcia znaczenia komicznego

- Suidas: kiedy tekst jakiejś tragedii zostaje odwrócony na komedię,   tworzenie komedii z wierszy tragedii

- prawdą jest, że Homer często się powtarzał dosłownie lub nie, nudziły refreny „Iliady”; łatwo dopatrzeć się istoty parodii, aoida nie chciał się powtarzać, ale nie od razu pobudzać do śmiechu

-„Parodia jest córą pieśni, a ta na odwrót jest córą parodii”.

V.

- klasycyzm – parodia została nazwana wymijająco komedią

- parodia minimalna – najbardziej rygorystyczna forma parodii,  dosłowne przytoczenie znanego tekstu dla nadania mu innego znaczenia przez odwołanie się w razie potrzeby i możliwości do gry słów

- najbardziej elegancka, najekonomiczniejsza forma parodii – cytat, którego sens albo kontekst oraz stopień powagi zostały odwrócone

- Butner – każdy cytat ma charakter parodii

- przedmiotem parodii są najczęściej krótkie teksty, wersy wyrwane z kontekstu, przysłowia

- nie da się dostrzec i właściwie ocenić funkcji parodii nie mając w pamięci lub pod ręką jej wzorca – warunek odbioru, istnienie dzieła

VI.

-  Sallier: pięć odmian parodii:

·         Zmiana jednego słowa w wierszu

·         Zmiana jednej litery w wyrazie

·         Odwrócenie sensu cytatu bez zmiany z tekście, który przytaczaliśmy

·         Stworzenie całego dzieła na podstawie całości innego dobrze znanego

·         Stworzenie według smaku i stylu autorów mało cenionych (pastisz satyryczny)

- TRAWESTACJA BURLESKOWA – modyfikuje styl nie modyfikując tematu

- PARODIA – modyfikuje temat bez modyfikacji stylu

·         Parodia w ścisłym znaczeniu – zachowuje tekst wzniosły dla zastosowania go w formie jak najbardziej dosłownej w odniesieniu do tematu pospolitego

·         Pastisz heroikomiczny – tworząc przez naśladowanie stylu nowy tekst wzniosły dla zastosowania go do tematu pospolitego

VII.

- słowo „parodia” staje się terenem kłopotliwego pomieszania pojęć, ponieważ każe mu się określać bądź to deformację ludyczną, bądź transpozycję burleskową tekstu, bądź wreszcie satyryczne naśladowanie stylu (wszystko ma skutek komiczny)

-  parodia w ścisłym znaczeniu oraz trawestacja sa wynikiem transformacji tekstu, natomiast pastisz satyryczny (jak każdy pastisz) – naśladowania stylu

- parodią możemy nazwać odwrócenie sensu tekstu przy minimalnej jego transformacji; trawestacją – transformację stylistyczną, pełniąca funkcję degradującą; szarżą, a nie parodia jak dotąd  pastisz satyryczny, a pastisz heroikomiczny jest po prostu pastiszem  naśladowanie stylu

- transformacja – różnice w stopniu deformacji

- naśladowanie – funkcja oraz stopień intensyfikacji środków stylistycznych

- trawestacja jest bardziej satyryczna czy bardziej  agresywna względem swojego hipotek stu od parodii, która nie obiera go sobie za obiekt kompromitujących zabiegów stylistycznych, ale jedynie za model dla tworzenia nowego tekstu