szańce wielkiej Polski.pdf

DODATEK SPECJALNY IPN

IPN

Szańce Wielkiej Polski

Historycy stopniowo odrabiają straty, jakie wyrządziły nauce i świa-

domości historycznej Polaków czarne lata PRL. Dotyczy to m.in.

dziejów wszystkich polskich niekomunistycznych ruchów politycznych

– a w szczególności Ruchu Narodowego. Dziś, w wolnej Polsce,

zaczynamy stopniowo odkrywać, jak wielką daninę krwi przelali

polscy narodowcy za swą wiarę w Wielką i Niepodległą Polskę. Oprócz

badań nie mniej ważna wydaje się walka z fałszywymi stereotypami,

pozostałościami komunistycznej propagandy, które do dziś deformują

naszą wiedzę o przeszłości. Należy do nich tyleż rozpowszechniona,

co fałszywa teza, że to komuniści z PPR byli autorami koncepcji grani-

cy na Odrze i Nysie Łużyckiej. W niniejszym dodatku zamierzamy

przybliżyć Czytelnikom zarówno wkład narodowców w powstanie

myśli zachodniej i odzyskanie przez Polskę Wrocławia i Szczecina, jak

i ukazujemy mało znane epizody ich walki w obronie polskości Wilna

i Lwowa.

Myśl zachodnia Ruchu Narodowego

w czasie II wojny światowej

Myśl zachodnia stanowiła jeden z głównych elementów ideologii polskiego Ruchu

Narodowego. Już u jego zarania Jan Ludwik Popławski, czołowy teoretyk polskiego

nacjonalizmu, pisał o potrzebie reorientacji polskich aspiracji terytorialnych w kierunku

zachodnim.

W 1887 r. na łamach „Głosu” Jan Ludwik Po-

pławski pisał: „czas już po tylu wiekach błą-

kania się po manowcach wrócić na starą

drogę, którą ku morzu trzebiły krzepkie dłonie wojów

piastowskich”. Jego wezwanie w praktyce na konfe-

rencji wersalskiej realizował Roman Dmowski, wyko-

rzystując swój kunszt dyplomatyczny do uzyskania

dla Polski jak najkorzystniej granicy zachodniej.

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA l NOWE PAŃSTWO 1/2010

DODATEK SPECJALNY

Tomasz Kenar, IPN Szczecin

DODATEK SPECJALNY IPN

Mapka zachodniej granicy Polski, wydawnictwo NSZ z 1944 r.

Rachuby na przegraną Niemców w 1940 r. okazały

się błędne, jednakże w obliczu klęski kolejnych państw

zachodnich, głównie Francji, redakcja „Szańca” nie tyl-

ko nie zrezygnowała z głoszenia haseł zachodnich, ale

uległy one wręcz radykalizacji i uszczegółowieniu.

W numerze z 29 sierpnia 1940 r., w artykule „Oczy na

Zachód”, pisano: „Jako minimum rewindykacji ustala-

my ziemie, leżące na wschód od Nissy Łużyckiej i Od-

ry, przy czym dla celów obronnych granica musi obej-

mować obie te rzeki, a nawet pas ochronny na ich le-

wym, zachodnim brzegu”. Egzempliikacja tego stano-

wiska miała charakter zarówno historyczny, jak i stra-

tegiczny, i gospodarczy. W tym samym artykule prze-

widywano także wysiedlenia Niemców z ziem postu-

lowanych, zastrzegając, że akcję taką państwo polskie

przeprowadzi w sposób humanitarny i cywilizowany.

Zarówno o priorytetowym, jak i emocjonalnym sto-

sunku do idei zachodniej niech świadczy wezwanie

na łamach „Szańca”, iż „treść jej musi stać się codzien-

nym pacierzem każdego Polaka i Polki oraz każdego

dziecka polskiego”.

W okresie międzywojennym narodowcy nie zrezygnowali z haseł za-

chodnich. Szczególnie młodym endekom nie wystarczała już „granica

Dmowskiego”. Ich marzeniem była granica „Chrobrego”. Tuż przed wy-

buchem II wojny światowej na łamach pism narodowych pojawiały się

postulaty objęcia polskimi granicami Prus Wschodnich, całego Górne-

go i Dolnego Śląska oraz wydłużenia polskiej linii brzegowej nad Bałty-

kiem po Kołobrzeg, a nawet Szczecin.

Szczecin, Gdańsk, Królewiec

Zagadnienie polskich granic zachodnich ujmowa-

no także w szerszym kontekście jako warunek trwałe-

go pokoju w Europie. Enuncjacje tego typu odnajduje-

my w recenzji książki Antoniego Błońskiego (pseudo-

nim) „Wracamy nad Odrę – historyczne, geograiczne

i etnograiczne podstawy zachodnich granic Polski”,

wydanej w Londynie. Publikację tę określono jako

„projekt radykalnej kuracji i przeprowadzenie dowo-

du, że tylko użycie potężnej dawki środka leczniczego

»Magna Polonia Restituta« oraz zabieg chirurgiczny

dokonany »Szczerbcem Chrobrego« nad Odrą i Bałty-

kiem – mogą raz na zawsze uwolnić Europę od raka

germańskiego (Cancer Teutonicus)”. W artykule poja-

wiła się też krytyka Rządu emigracyjnego za niedo-

strzeganie doniosłości kwestii zachodniej. Z kolei na

łamach „Szańca” z września 1943 r. nieznany publicy-

sta pisał: „Idziemy do Odry, na Zachód, by stworzyć

z innymi narodami północy, środka i południa Europy

blok, skierowany przeciwko Niemcom, a zmuszający

jednocześnie Rosję do powstrzymania atawistycznych

zapędów zaborczych przeciwko tym częściom Euro-

py”. W cytowanym powyżej artykule wyraźne jest tak-

że nawiązanie do koncepcji geopolitycznej „Macierzy-

stych Ziem Polskich” autorstwa wybitnego polskiego

historyka Zygmunta Wojciechowskiego. Mowa jest

więc w nim o tym, że Polska, przesuwając swoje grani-

ce ku wschodowi, zaniedbywała etnicznie polskie zie-

mie, które ulegały systematycznej germanizacji. Jed-

nocześnie żywioł polski nie był w stanie spolonizować

zastanej na wschodzie tam ludności.

Upowszechnianiu idei zachodniej służyło także wy-

dawanie książek o tej tematyce. W 1941 r. nakładem

„Biblioteki Szańca” ukazała się książka Lecha Karola

Neymana „Szaniec Bolesławów”. Tym właśnie mia-

nem autor określił linię dwóch rzek: Odry i Nysy

Łużyckiej. Książka ta służyć miała „duchowemu

Marsz nad Odrę i Nysę Łużycką

Wybuch II wojny światowej i klęska Rzeczypospolitej w kampanii

wrześniowej 1939 r. nie stępiły zachodnich aspiracji terytorialnych pol-

skich narodowców. Wychodząc z założenia, że III Rzesza prędzej czy póź-

niej poniesie klęskę, postulat granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej ustano-

wiono jednym z głównych celów wojennych. Dotyczyło to wszystkich

odłamów Ruchu Narodowego.

Najwcześniej zagadnienie polskiej

granicy zachodniej podjęło pismo „Sza-

niec”, organ konspiracyjnego Obozu

Narodowo-Radykalnego. W kontekście

walk w Skandynawii, suponując rychłą

klęskę Niemiec, w numerze „Szańca”

z 23 kwietnia 1940 r. pisano: „Przed na-

dejściem armii zwycięskich z Zachodu

sami musimy zająć to wszystko, co od-

wiecznie jest polskiem: Prusy Wschod-

nie, Gdańsk, Linię Odry, cały Śląsk, aby

przypadkiem nie stały się te ziemie mę-

czeńskie przedmiotem targów i szache-

rek dyplomatycznych, aby znów nie

skrępowano nam rąk, które wymierzać

będą zasłużoną karę i przywracać spra-

wiedliwy ład”. Grupa „Szańca” odrzuca-

ła liczenie na łaskę aliantów, wzywając

do samodzielnej akcji zbrojnej, mającej

na celu zajęcie ziem postulowanych.

Szaniec Bolesławów, Lech Karol Neyman, „Szaniec Bolesławów”, 1942 r.

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA l NOWE PAŃSTWO 1/2010

DODATEK SPECJALNY IPN

przygotowaniu Polaków do odebrania ziem wzdłuż

Odry i Nysy Łużyckiej”. Aby przyszła zachodnia grani-

ca była w pełni bezpieczna, Neyman postulował włą-

czenie do Polski ziem położonych na zachód od Odry.

Po polskiej stronie miały więc znaleźć się wyspy Rugia

i Uznam oraz miasta: Stralsund, Prenzlau, Eberswalde,

Frankfurt nad Odrą. Swoje postulaty graniczne zawarł

Neyman także w dwóch innych publikacjach: „Polska

po wojnie” (1941) oraz „Likwidacja niemczyzny na zie-

miach zachodnich” (1943). Kontynuował tę tematykę

Leszek Prorok w wydanej w 1944 r. pracy „Dziedzictwo

Piastów”.

Potrzebę oparcia polskiej granicy zachodniej na Od-

rze i Nysie podnosiło także Stronnictwo Narodowe,

choć początkowo nie były to postulaty tak daleko idą-

ce, jak w przypadku Grupy „Szańca”. W listopadzie

1940 r. na łamach „Walki” (nr 32) – organu SN – pisa-

no: „Odra, to ta linia, do której musimy dążyć na za-

chodzie, pamiętając z historii, że kto panuje nad uj-

ściem Odry, ten także panuje nad jej dorzeczem w gór-

nym biegu i nad jej źródłem, czyli nad całym Ślą-

skiem”. W drugiej połowie 1941 r. w kolejnych nume-

rach „Walki” ukazywały się artykuły z cyklu „O co wal-

czymy?”. Poruszano w nich m.in. kwestie granic za-

chodnich i północnych Polski, zapowiadając przyłącze-

nie do Polski Gdańska, Warmii, Prus Wschodnich

z Królewcem, Pomorza Zachodniego z Kołobrzegiem

i Szczecinem oraz Górnego i Dolnego Śląska z Wrocła-

wiem i Opolem. Postulowano także oderwanie od

Niemiec Łużyc z Budziszynem i „włączenia jako odręb-

nej, autonomicznej jednostki administracyjnej albo

do Polski, albo do Czech”. O przyszłości państwowej te-

go słowiańskiego kraju zadecydować mieli jego miesz-

kańcy poprzez referendum. Inną ciekawostką była

ogłoszona w grudniu 1941 r. na łamach „Walki” kon-

cepcja terytorialnego rozbioru Niemiec, w którym

oprócz Polski, miałyby wziąć udział także: Czechy,

Francja, Belgia, Holandia i Dania.

Ofiara na fundusz NSZ, 1943 r.

której pisano: „Ludność tego obszaru [Pomorza Zachodniego i Śląska

– T.K.] jest obecnie w gruncie rzeczy ludnością dwujęzyczną, podatną

do ulegania wpływom aktualnie panującej państwowości”.

Problematykę ziem zachodnich podjęła również wywodząca się

z nurtu narodowego organizacja „Ojczyzna”. Już wiosną 1940 r. jej twór-

cy uznali przesunięcie granicy zachodniej Polski do linii Odry i Nysy

Łużyckiej za główny cel polskiego udziału w wojnie. Pod kierunkiem

prof. Zygmunta Wojciechowskiego podjęto prace studialne nad zagad-

nieniami demograicznymi, geograicznymi, gospodarczymi, społecz-

nymi, jakim miało stawić czoło państwo polskie w chwili obejmowania

tych terenów. Przygotowywano uzasadnienie polskich celów granicz-

nych na zachodzie na powojenną konferencję pokojową. Przystąpiono

także do akcji informacyjno-propagandowej wśród społeczeństwa pol-

skiego. 21 czerwca 1941 r. powołano w Warszawie Studium Zachodnie

pod patronatem Głównego Delegata Rządu dla ziem wcielonych.

Wśród współpracowników Studium byli m.in.: Maria Kiełczewska,

Leon Całka, Antoni Wrzosek, Andrzej Grodek, Karol Marian Pospieszal-

ski, Tadeusz Lehr-Spławiński, Jan Jacek Nikisch, Kirył Sosnowski. Plo-

nem ich prac był m.in. opublikowany w latach 1942–1943 trzytomowy

cykl pt. „Ziemie Powracające. Ob-

raz geograiczno-gospodarczy”.

Czytając dziś te publikacje moż-

na uznać, że mamy do czynienia

z grupą fantastów. Wprawdzie nie

dane im było zdobywać „Szańca

Bolesławów”, ale to właśnie dzięki

nim w świadomości polskiej zro-

dziła się wiara, że ponownie, jak

przed tysiącem lat, można wbić

polskie słupy graniczne nad Odrą.

Ponurym chichotem historii było

natomiast, że owoce ich wielolet-

niego trudu zostały wykorzystane

przez komunistów, którzy wykorzy-

stali hasło Odry i Nysy do uwiary-

godnienia się jako „polscy patrio-

ci”. Wypaczyli przy tym cały sens

myśli zachodniej, wmawiając Pola-

kom, że granica na Odrze i Nysie

stanowi ekwiwalent za utratę kre-

sów wschodnich.

Wrocław i Budziszyn

Orędownikiem granicy na Odrze i Nysie był także

Karol Stojanowski, związany z jeszcze inną formacją

endeckiego podziemia – Narodowo-Ludową Organiza-

cją Wojskową. Jego rozważania zawarte zostały w bro-

szurach „Przyszła Polska – Państwem Narodowym”

(1940) i „Państwo Zachodniosłowiańskie” (1942). Stoja-

nowski kładł nacisk na korzyści gospodarcze, jakie

przyniosłoby Polsce rozszerzenie jej terytorium na za-

chodzie. Oto w Polska miał wejść w posiadanie dwóch

wielkich arterii rzecznych – Wisły i Odry – oraz uzy-

skać „prawdziwy” dostęp do morza z portami w Gdań-

sku i Szczecinie. Poruszał on także kwestie związane

z ludnością niemiecką zamieszkująca tamte ziemie.

Z jednej strony przewidywał on, że Niemcy sami

opuszczą te tereny po ich zajęciu przez polską admini-

strację, z drugiej zaś suponował, że „duży odsetek dzi-

siejszych Niemców szybko i łatwo zwróci się ku pol-

skości”. Warto zwrócić uwagę, że w podobnym duchu

oceniali ten problem publicyści „Walki”, na łamach

Dziedzictwo Piastow, Leszek Prorok,

„Dziedzictwo Piastów”, 1944 r.

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA l NOWE PAŃSTWO 1/2010

III

DODATEK SPECJALNY IPN

T wórcy programu powroTu p olski

nad o drę i n ysę (1939–1945)

Stanisław Piasecki (1900–1941) ps. „Stanisław

Mostowski”. Brał udział w obronie Lwowa w 1918 r.

Jako ochotnik walczył przeciwko bolszewikom

w III powstaniu śląskim. Studiował architekturę

na Uniwersytecie Jana Kazimierza oraz prawo na

Uniwersytecie Poznańskim. Był członkiem Mło-

dzieży Wszechpolskiej, a od 1926 r. w Obozu

Wielkiej Polski. W 1935 r. założył tygodnik lite-

racko-artystyczny „Prosto z Mostu”, stanowiący

przeciwwagę dla lewicowo-liberalnych „Wiado-

mości Literackich”. W czasie kampanii 1939 r.

zmobilizowany do WP walczył z Sowietami pod

Łuckiem. W konspiracji był kierownikiem Centralnego Wydziału propa-

gandy SN, był współtwórcą i redaktorem tygodnika „Walki”. Aresztowany

3 grudnia 1940 r. Rozstrzelany w Palmirach.

tach 1944–1945 komendant Okręgu Krakowskiego

i Pomorskiego NSZ. Organizator cywilnych struktur

konspiracji antykomunistycznej Obozu Narodowego

na Śląsku i w Wielkopolsce. Aresztowany 15 lutego

1947 r. przez funkcjonariuszy UB. Sądzony w dniach

od 11 lutego do 2 marca 1948 r. w Warszawie. Skazany

na karę śmierci i stracony.

Leszek Prorok (1919–1984)

ps. „Modrzew”, pisarz i drama-

turg. W latach 30. jako uczeń

warszawskiego gimnazjum

Wojciecha Górskiego należał

do grup szkolnych ONR i reda-

gował nielegalne pismo „Praca

i Walka”. Debiutował w 1939 r.

utworem „Dzień nad Motła-

wą”. W czasie wojny działacz

Związku Jaszczurczego i tajne-

go ONR. Od 1942 r. żołnierz NSZ. Wybitny publicysta

i autor wielu prac programowych. Podczas wojny współ-

pracował z pismem „Szaniec”, był autorem broszury

„Dziedzictwo Piastów” (1944). Walczył w powstaniu

warszawskim. W 1945 r. współorganizator konspiracyj-

nej poznańskiej Armii Polskiej (krypt. NSZ). W 1945 r.

aresztowany w Poznaniu przez UB i skazany na osiem

lat więzienia (po amnestii wyrok zmniejszono do trzech

lat). Ponownie aresztowany w marcu 1949 r., spędził

w więzieniu 17 miesięcy. Po zwolnieniu ukończył pra-

wo na Uniwersytecie Adama Mickiewicza. Był autorem

powieści, nowel i sztuk teatralnych. W jego twórczości

dominowała tematyka polskości ziem zachodnich,

szczególnie dzieje Gdańska. Pod koniec życia związany

z Solidarnością i opozycja demokratyczną.

Karol Stojanowski (1895–1947), ps. „Karol”, „Bła-

żej” i in., profesor. W młodości walczył jako ochotnik

w Legionach Polskich, następnie należał do POW.

Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej odznaczony

Krzyżem i Medalem Niepodległości. Szybko jednak

rozczarował się Piłsudskim. Po demobilizacji wybrał

karierę naukową, pracował jako docent na Uniwer-

sytetecie Poznańskim, należał do czołowych antro-

pologów polskich 20-lecia. Działał w harcerstwie –

pełnił m.in. funkcję komendanta poznańskiej Cho-

rągwi Harcerzy. Po przewrocie majowym w 1926 r.

związał się z Obozem Wielkiej Polski. W 1935 r. zo-

stał wybrany do Zarządu Okręgowego SN w Poznaniu, w którym kierował

Wydziałem Propagandy i Wychowania Politycznego. W latach 1935–1939

był członkiem Komitetu Głównego SN w Warszawie. W października 1939 r.

założył Narodowo-Ludową Organizację Wojskową. Od 1940 r. wydawał pod-

ziemne pismo „Państwo Narodowe” i był jednym z głównych ideologów

podziemia narodowego. Jako jeden z pierwszych ogłosił postulat powrotu

Polski nad Odrę i Nysę Łużycką oraz potrzebę powołania konfederacji

państw Europy Środkowej – „Państwo Zachodniosłowiańskie”, która miała

zabezpieczać Polskę przed ekspansją Niemiec i Sowietów. Wykładał na Wy-

dziale Humanistycznym tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich w Warsza-

wie. Należał do współtwórców NSZ i wchodził w skład ich politycznego za-

plecza Prezydium Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej. Po wkroczeniu

Armii Czerwonej podjął w lutym 1945 r. próbę legalizacji SN jako stronnic-

twa opozycyjnego. Należał do zawiązanego w lipcu 1945 r. Komitetu Legali-

zacyjnego SN. Próba zakończyła się iaskiem.

Zygmunt Wojciechowski

(1900–1955). Uczestnik wojny

polsko-bolszewickiej, absolwent

Uniwersytetu Jana Kazimierza

we Lwowie, W 1929 r. otrzymał

tytuł profesora nadzwyczajne-

go, a w 1936 r. – profesora zwy-

czajnego. Jego dorobek nauko-

wy, wliczając lata okupacji,

obejmuje ok. 50 pozycji. Ide-

owo związany z Narodową De-

mokracją, bliski współpracow-

nik Romana Dmowskiego, po 1933 r. współtworzył

Związek Młodych Narodowców. Był jednym z jego ide-

ologów, odpowiedzialny za ewolucję ugrupowania

w kierunku obozu sanacyjnego. W okresie okupacji nie-

mieckiej związał się z konspiracyjną organizacją „Ojczy-

zna” i Delegaturą Rządu na Kraj. W czerwcu 1941 r. ob-

jął kierownictwo Studium Zachodniego, instytucji po-

wołanej przez „Ojczyznę” w celu uzasadnienia powrotu

Polski na ziemie piastowskie oraz studiowania polityki

okupanta na ziemiach wcielonych do Rzeszy. Był założy-

cielem i pierwszym dyrektorem (1944–1955) Instytutu

Zachodniego w Poznaniu.

Lech Karol Neyman (1908–1948) ps. „Butrym”, „Do-

marad”. Studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu

Poznańskiego, który ukończył w 1935 r. Działacz

Młodzieży Wszechpolskiej i członek korporacji He-

lionia. Od 1934 r. związany z ONR, należał do tajnej

struktury kierowniczej Organizacja Polska. Jako oi-

cer rezerwy uczestnik kampanii 1939 r., wielokrotnie

ranny, został inwalidą. W konspiracji członek Związ-

ku Jaszczurczego i Narodowych Sił Zbrojnych. Szef

Wydziału Zachodniego w Służbie Cywilnej Narodu.

Publikował w prasie podziemnej NSZ, był też auto-

rem pierwszych obszernych prac o ziemiach zachodnich: „Szaniec Bolesła-

wów” (1941) i „Likwidacja niemczyzny na ziemich zachodnich” (1943). W la-

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA l NOWE PAŃSTWO 1/2010

DODATEK SPECJALNY IPN

Mirosław Orłowski, Poznań

W obronie Kresów Wschodnich

„W Polsce, prócz zdrajców nie ma Polaków, dla których problem odzyskania tych ziem nie byłby rów-

noznaczny ze sprawą bytu niepodległego Polski. Miłość do Lwowa i Wilna nie wygasła w sercach pol-

skich i nigdy w nich nie wygaśnie. Wierzmy, że przyjdzie chwila, w której miłość ta objawi się w tak

wspaniałym porywie, że zada raz na zawsze kres wszelkim próbom odrywania tych ziem od Polski, że

zdruzgocze w pył wszelkie sztuczne linie Curzona, wypisując własną krwią prawdziwą linię graniczną

na wschodzie”.

„Biuletyn Wewnętrzny Kresowiaków” – na jego łamach omawiano

problematykę polskiej społeczności zamieszkującej Kresy Wschodnie,

stosunki polsko-sowieckie, polsko-ukraińskie

Kresów, który w czasie okupacji kierował Wydziałem Wychowania i Propa-

gandy Okręgu Stołecznego SN i był redaktorem „Warszawskiego Głosu Na-

rodowego”. Oprócz Domańskiego w pracach KZW wyróżniali się: Zbigniew

Nowosad (po wojnie i więzieniu znany aktor), Jan Kornecki (przedwojenny

poseł na sejm z Wołynia, prezes Zarządu Okręgu Stołecznego SN), Jerzy

Ruebenbauer (członek Komendy Głównej NOW, redaktor powstańczej

„Walki”), Kazimierz Próchnik (członek Okręgu Stołecznego SN, współpra-

cownik Delegatury Rządu, redaktor pism konspiracyjnych: „Warszawskiego

Głosu Narodowego” i powojennego „Biuletynu Wewnętrznego Kresowia-

ków”), Józef Zieliński (profesor gimnazjalny ze Stanisławowa), Stanisław

Zieliński (adwokat związany z Wileńszczyzną), ks. Władysław Matus. Wszy-

scy wymienieni byli aktywnymi działaczami SN i w większości byli związa-

ni rodzinnie z polskimi Kresami.

Plany KZW zakładały polityczne współdziałanie z innymi organami i in-

stytucjami społecznymi przy rozwiązywaniu zagadnień dotyczących ziem

wschodnich. Realizacja zamierzeń Komitetu miała zostać wprowadzona

w życie stopniowo, według następującego planu: w pierwszym rzędzie peł-

na restytucja polskości na Kresach, wyniszczonych izycznie i materialnie

przez okupantów i mniejszości narodowe nastawione wrogo do Polski. Na-

stępnie wzmocnienie elementu polskiego na tych terenach, dające poczu-

cie przewagi ilościowej nad innymi, niepolskimi grupami narodowymi.

Ostatnią fazą miała być dalsza ekspansja polityczna i kulturalna narodu

polskiego na wschód, opierająca się na ideach pozyskania dla katolickiej

kultury łacińskiej plemion słowiańszczyzny wschodniej. Przewidywano

też, w ramach pełniejszego zaktywizowania pracy Komitetu, powołanie Ko-

mitetów ziemskich (lokalnych): Komitet Ziem Południowo-Wschodnich

(dla Ziemi Czerwieńskiej, Pokucia i Podola); Komitet Wołyński (dla Woły-

nia); Komitet Poleski (dla Polesia) i Komitet Ziem Północno-Wschodnich

(dla Nowogródczyzny i Wileńszczyzny). W praktyce szerszą działalność prze-

jawiały tylko Komitet Wołyński z jego przewodniczącym Nowotyńskim

i Komitet Ziem Południowo-Wschodnich z Józefem Zielińskim.

Te ambitne plany zostały zweryikowane przez zmieniającą się gwałtow-

nie sytuację na froncie wschodnim. W styczniu 1944 r. wojska sowieckie,

napierając na cofającą się armię niemiecką, przekroczyły przedwojenną

wschodnią granicę Polski. Tym samym praktyczna działalność KZW musia-

ła zostać zawężona do propagandowych opracowań na temat Kresów

Wschodnich, kierowanych do poszczególnych jednostek organów Państwa

Podziemnego (Komisji Wschodniej Delegatury Rządu, Biura Wschodniego

Departamentu Spraw Wewnętrznych) oraz pomocy materialnej uchodź-

com z Kresów, którzy po doświadczeniach akcji pacyikacyjnych przez ukra-

ińskich nacjonalistów masowo uciekali z Wołynia i Polesia, głównie do

Lwowa. Właśnie Lwów dla wielu Polaków był niezachwianym symbolem

polskości tych ziem.

Niewątpliwą ostoją w zmieniającej się sytuacji kresowiaków był wyda-

wany we Lwowie podziemny tygodnik „Słowo Polskie”, organ prasowego

wa obrony przedwojennej wschodniej gra-

nicy państwa była tematem często porusza-

nym. Kwestia polskiego charakteru Wilna i Lwowa by-

ła w ówczesnym społeczeństwie rzeczą bezsporną. Jed-

nakże zmieniająca się sytuacja na froncie wschodnim

musiała budzić wśród członków Stronnictwa Narodo-

wego żywe obawy przed zbliżającą się Armią Czerwo-

ną. Nie mniejszy niepokój wzbudzały relacje polskich

Kresowiaków, uciekających przed pogromami doko-

nywanymi przez Ukraińców przy milczącej zgodzie

okupujących te tereny Niemców.

Komitet Ziem Wschodnich

Próbą przeciwstawienia się tej sytuacji było powsta-

nie w 1943 r. Komitetu Ziem Wschodnich, organizacji

powołanej przy Wydziale Propagandy Zarządu Głów-

nego SN. Grupowała ona w swoich szeregach działaczy

związanych z polskimi Kresami. Na czele Komitetu

stanął Zygmunt Domański, przedwojenny dzienni-

karz, specjalizujący się w problematyce polskich

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA l NOWE PAŃSTWO 1/2010

W działalności podziemia narodowego spra-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: