Terapia prowokatywna.pdf

Książka „Terapia prowokatywna”, której autorami są Frank Farrelly i Jeff Brandsma przedstawia

nowatorską metodę w psychoterapii. Określana jest między innymi jako najzabawniejszy

podręcznik wszech czasów, co uważam za całkiem trafny opis. Terapia prowokatywna, jak również

jej twórca Frank Farrelly, wzbudza wiele kontrowersji. Oczywiście od razu nasuwa się pytanie:

dlaczego? Myślę, iż najlepszą odpowiedzią będzie przedstawienie fragmentu z sesji terapeutycznej,

którą autor opisuje w swojej książce.

Pierwsze spotkanie z klientką miało miejsce w deszczowy marcowy dzień. Terapeuta spytał ją, czy

uważa, że jest szmatą. Potwierdziła. Wtedy on wytarł swoje zabłocone buty w jej sukienkę. Po

czym powiedział: „Dobra, szmato…przynajmniej się do czegoś przydajesz.” Na drugiej sesji lekko

kopnął pacjentkę. Na trzeciej sesji zrobił to samo, jednak tym razem oddała mu kopniaka. Celowo

wybrałam jeden z bardziej szokujących przykładów, aby ukazać jak dalece w pracy z pacjentem

można się posunąć, według autora. Tak, więc terapia prowokatywna posługuje się takim metodami

jak: drwina, ironia, absurd i humor. Zdaniem Farrelly'ego, trafną etykietą terapeuty

prowokatywnego jest "Adwokat Diabła". Ponieważ terapeuta potwierdza najgorsze myśli i obawy

pacjenta o sobie samym i o tym, jak postrzegają go inni, ukazuje przyszłość pacjenta w

najczarniejszych barwach, zachęca do wytrwania w odbiegających od normy, patologicznych

wzorcach zachowań, podając ku temu różnego rodzaju powody, które choć często są idiotyczne i

absurdalne to jednak wypowiadane z przekonaniem i uzasadniane „naukowymi” dowodami. W ten

sposób chce sprowokować pacjenta do bardziej racjonalnego i adekwatnego spostrzegania własnej

osoby, do sprzeciwu wobec perspektywy, że nic już nie da się zrobić i podjęcia aktywnego

działania w celu zmiany zachowania. Celem terapeuty prowokatywnego jest wywoływanie u

pacjenta bezpośrednich emocjonalnych reakcji, zarówno pozytywnych jak i negatywnych, a

następnie integrowanie ich z konsekwencjami społecznymi i międzyludzkimi. Ważne jest, jak

twierdzi autor, dostarczanie pacjentowi informacji zwrotnej w sposób bezpośredni i

natychmiastowy. Terapeuta prowokatywny nie ukrywa swoich uczuć i reakcji w stosunku do

klienta. Świadomie posługuje się humorem i przesadą.

W swej książce Frank Farrelly przedstawia szereg założeń terapii prowokatywnej. Treść pierwszego

z nich brzmi następująco: ludzie zmieniają się i rozwijają w odpowiedzi na wyzwanie. Zatem

terapeuta powinien postawić klientowi wyzwanie, które będzie wystarczające do tego, aby nastąpiły

pożądane zmiany i jednocześnie, nie może być ono przytłaczające, ażeby dana osoba była w stanie

sobie z nim poradzić. Jeżeli terapeuta postawi wyzwanie spełniające powyższe kryteria, to

następnie nie powinien tolerować uników ze strony klienta, przez co będzie on zmuszony zmierzyć

się z wyzwaniem. Wedle terapii prowokatywnej pomocny będzie konkretny rodzaj auto-złości,

dzięki której postęp w terapii może być naprawdę gwałtowny. Mianowicie chodzi tu o złość na

samego siebie typu „już tak dalej nie mogę, muszę coś zmienić”, która w efekcie doprowadzi do

decyzji o wprowadzeniu zmiany.

Zgodnie z kolejnym założeniem, klient zmieni się, jeżeli dokona takiego wyboru. Tym samym w

terapii prowokatywnej klient ponosi odpowiedzialność za swoje zachowanie, które może zmienić,

jeżeli zechce. Zatem kiedy klient się nie zmienia? Kiedy nie chce się zmienić. Autor zarzuca

terapeutom, iż zbytnio hołdują psychologicznym determinizmom, przez co klienci mogą się

usprawiedliwiać, dochodząc do wniosku, że to nie ich wina, że nie da się nic zrobić, że nie mają

wpływu na to, co się z nimi dzieje. Sprzeciwia się również kładzeniu nacisku na potrzeby i prawa

klienta, gdyż uważa, iż nazbyt często klienci myślą najpierw przede wszystkim o swoich prawach, a

dopiero na szarym końcu o obowiązkach wobec siebie i innych. Autor stwierdza również, iż

niezależnie od wyniku debaty „determinizm kontra wolna wola” terapeuta prowokatywny powinien

żądać od ludzi odpowiedzialności za ich zachowania. Ponieważ jeżeli chcemy, aby klient zmienił

się, prędzej czy później każdy terapeuta, niezależnie od teorii wedle której pracuje, musi przekazać

klientowi komunikat mówiący o tym, iż pora, aby ten zaczął działać w celu dokonania zmian. Jeżeli

następnie pacjent nie będzie działał, to zacznie się zastanawiać, dlaczego, będzie chciał znaleźć

jakieś „ponieważ”. W sytuacji, gdy brak działania będzie wyjaśniał poprzez akcentowanie „nie

mogę”, wtedy terapeuta prowokatywny powinien z humorem zgadzać się z wszelkimi

pesymistycznymi przesłaniami psychologicznego determinizmu, którymi to klient tłumaczy swoją

niemoc, aby sprowokować go do przyznania, że nie działa, bo nie chce.

Następne założenie mówi, iż klienci mają o wiele większy potencjał osiągania przystosowawczych,

produktywnych i prospołecznych modeli życia, niż zakładają to oni sami i większość klinicystów.

Jest tak dlatego, ponieważ terapeuci nie lubią przyznawać się do porażki, zatem gdy terapia nie

przynosi skutku stwierdzają, iż to ciężki przypadek, ze ten człowiek się nie zmieni. A takie

prognostyczne twierdzenia działają jak samospełniające się przepowiednie. Należy zatem pamiętać,

że terapeuci nie są nieomylni i, jak mówi autor, czasem student jest w stanie sprowokować w

kliencie znaczące zmiany, choć nie mógł tego dokonać uznany terapeuta z długoletnim stażem

pracy.

Psychologiczna kruchość pacjentów jest wielką przesadą, przeceniają ją i oni sami, i inni. To

kolejne założenie terapii prowokatywnej, wedle którego klinicyści często przesadzają ze zbytnią

ostrożnością w postępowaniu w stosunku do klienta, na przykład starając się nie poruszać

niektórych tematów lub nie przekazywać komunikatów, na które, jak uważają, klient nie jest

gotowy. Natomiast zgodnie z terapią prowokatywną należy więcej wymagać od klientów, którzy

zresztą często przypinają sobie etykietki "materiał kruchy - obchodzić się ostrożnie". Terapeuta

prowokatywny nie ulega takim etykietkom, parodiując tradycyjne postawy, przesadnie koncentruje

się na tym, co złe w pacjencie, aby sprowokować klienta do przyznania, co w nim jest dobrego.

W kolejnym założeniu autor stwierdza, że dysfunkcjonalne, nieproduktywne, antyspołeczne

postawy i zachowania klienta można radykalnie zmienić, niezależnie od poziomu ich natężenia i

przewlekłości. Farrelly przypomina tutaj, iż pacjenci odzwierciedlają oczekiwania, jakie wobec

nich ma personel, dlatego ważne, aby zawsze zakładać, iż każde patologiczne zachowania pacjenta

można zmienić.

W następnym założeniu autor zwraca uwagę na to, iż dorosłe i bieżące doświadczenia w

kształtowaniu wartości, postaw i zachowań klienta są co najmniej równie ważne (jeżeli nie

ważniejsze) jak doświadczenia z dzieciństwa lub przeszłości. Wcześniejsze teorie psychologiczne

zakładały, iż w kształtowaniu się osobowości dziecka główna rolę odgrywają rodzice. Tymczasem,

zwłaszcza w obecnej rzeczywistości, równie wielki wpływ na wychowanie dziecka ma środowisko

społeczne. Tak więc rówieśnicy, mass-media, normy i wartości społeczne, a także indywidualne

wybory jednostki w dużym stopniu determinują osobowość człowieka. Determinanty te wpływają

na nas również w życiu dorosłym. Poza tym przeszłe doświadczenia owszem są ważne, ale nie są

decydujące. Ponieważ człowiek uczy się całe życie, wciąż doświadcza nowych sytuacji, dzięki

którym może wzbogacać lub zmieniać dotychczasowy repertuar zachowań. Dodatkowo ludzie

dorośli mogą przetwarzać większą ilość informacji, wiedza zdobyta w wyniku różnych sytuacji

życiowych może im pomagać w wyciąganiu trafniejszych wniosków, maja także potencjał

spostrzegać otaczający świat mniej egocentrycznie.

Następne założenie wyrażone jest w słowach: zachowanie klienta w stosunku do terapeuty jest

względnie dokładnym odbiciem zwyczajowych wzorców relacji społecznych i interpersonalnych.

Zwłaszcza w terapiach grupowych jest to ważne założenie. Zatem pacjent podczas sesji będzie

reagował podobnie jak w życiu codziennym, ukazując przy tym swoje dysfunkcjonalne

zachowania, co może pomóc terapeucie w prowadzeniu leczenia, a także w wyborze tych

autodestrukcyjnych strategii prezentowanych przez klienta, na których należy się przede wszystkim

skupić. Poza tym terapeuta prowokatywny pomaga w tworzeniu społecznego mikrokosmosu

poprzez takie sposoby jak: prezentowanie klientowi, jak oceniają go ważne dla niego osoby, także

przez odgrywanie scenek społecznych, ukazujących negatywne społeczne konsekwencje zachowań

i postaw klienta, jak również przez odnoszenie się do informacji zwrotnej, jaka otrzymuje pacjent.

Kolejne założenie zawarte jest w trzech krótkich zdaniach: "Ludzie mają sens. Człowiek kieruje się

doskonałą logiką. Człowieka da się zrozumieć." Myślę, że nie wymagają one komentarza, może

tylko zaznaczę, iż autor odnosi je do wszystkich ludzi bez wyjątku.

Natomiast następne założenie jest na pewno kontrowersyjne, a brzmi następująco: wyrażanie

terapeutycznej nienawiści i radosnego sadyzmu w stosunku do klientów może nieść klientom

wyraźne korzyści. Autor uważa, ze szczere odrzucenie wyrażone przez terapeutę da lepsze

rezultaty, niż sztuczna, wymuszona akceptacja. Tak więc, zamiast wypowiedzi delikatnych, zamiast

podejmowania stopniowych i ostrożnych prób wpłynięcia na pacjenta, aby ten zmienił swój sposób

odczuwania i zachowania, autor zaleca prowokacje, przekazywanie bolesnej prawdy, komunikaty

jasne, często agresywne, ale też wypowiadane z humorem. Ponieważ zmuszają one do aktywnego

szukania nowych rozwiązań, a w efekcie do zmiany. Uważa również, że kary, które i tak pozostaną

w użyciu, jeśli tylko skuteczne, adekwatne i jasno określone, mogą być użyteczne. Zwraca również

uwagę, iż należy rozróżnić krótkoterminowe „okrucieństwo” i długoterminową dobroć z jednej

strony, a krótkoterminową „dobroć” i długoterminową szkodę z drugiej strony.

Ostatnie założenie mówi o tym, iż istotne komunikaty wędrują między ludźmi niewerbalnie. W

świetle dotychczasowych badań nie ma co tego wątpliwości. Mowa ciała stanowi 55% przekazu i

jak się okazuje, choć często odczytujemy ją w sposób nieświadomy, to jednak oceniając rozmówcę

i jego wypowiedź w większym stopniu polegamy na komunikatach niewerbalnych niż na

wypowiedzi słownej. Dzieje się tak dlatego, iż sygnały niewerbalne również wysyłamy w sposób

nieświadomy (choć oczywiście możemy się uczyć się nad nimi panować, jednakże tylko do

pewnego stopnia), zatem trudno poddać je kontroli i zafałszować. Tak więc odzwierciedlają one

nasze rzeczywiste postawy i emocje. Dlatego terapeuta powinien być dobrym obserwatorem i

zwracać uwagę na mimikę twarzy, intonację i modulację głosu, przerwy w mówieniu, kontakt

wzrokowy, gesty rąk, stukanie stopą, itp. Ważne również, aby wiedział, jakie komunikaty

niewerbalne on sam wysyła klientowi.

Poza dziesięcioma założeniami terapia prowokatywna ma dwie centralne hipotezy. Pierwsza

hipoteza skupia się na stosunku do siebie samego i zakłada ze klient sprowokowany przez terapeutę

(humorystycznie, wrażliwie i w ramach odniesień klienta) będzie skłaniał się do pójścia w

odwrotnym kierunku, niż wskazuje wyrażana przez terapeutę definicja klienta jako osoby.

Natomiast druga hipoteza skupia się na jawnych zachowaniach klienta i mówi o tym, iż klient

prowokacyjnie zachęcony (humorystycznie i wrażliwie) przez terapeutę do kontynuowania swoich

autodestrukcyjnych, odbiegających od normy zachowań, będzie skłaniał się do wejścia we

wspierające siebie i innych zachowania, które są bardziej zgodne z normami społecznymi.

Na pewno każdemu poleciłabym książkę „Terapia, prowokatywna”, ponieważ napisana jest

przystępnym językiem, zawiera wiele humorystycznych fragmentów, momentami zaskakuje, a

także pozwala spojrzeć na otaczającą nas rzeczywistość z innego punktu widzenia. Jednakże trudno

mi dokonać jednoznacznej oceny samej terapii. Wedle mojej opinii, wszystkie założenia terapii

prowokatywnej są wartościowe i mówiąc najogólniej, mają sens. Jednakże moją wątpliwość budził

niekiedy sposób ich zastosowania w praktyce, prezentowany i zalecany przez autora. Bardzo

podoba mi się pierwsze założenie, według którego klientowi należy wyznaczyć cel, którego

osiągnięcie będzie wymagało od niego dokonania istotnych zmian. Takie wyzwanie będzie dla

pacjenta punktem zaczepienia, swoistą alternatywą wobec bieżącej sytuacji. Zgadzam się również z

autorem, iż pomocny tu będzie pewien rodzaj auto-złości typu „już tak dalej nie chce, musze coś

zmienić”. Taka złość na samego siebie będzie motywowała pacjenta do tego, aby podjął działanie,

aby zmierzył się z problem, zamiast tkwić w sytuacji, która go męczy i której ma już dosyć.

Zastanowiło mnie jednak, jak autor posługuje się tym założeniem w pracy z pacjentem. Skoro

terapeuta prowokatywny potwierdza najgorsze myśli pacjenta o sobie samym, skoro zachęca go do

trwania w swych patologicznych zachowaniach, to w którym momencie stawia przed nim

wyzwanie? Rozumiem to w ten sposób, iż pośrednim celem jest dla klienta zmierzenie się z tym, co

mówi o nim terapeuta, a bezpośrednim udowodnienie terapeucie, iż się myli, a więc zmiana

dysfunkcjonalnego zachowania, myślenia i odczuwania.

Pozytywnie oceniam także inne założenia, opisywane przez autora. W pełni zgadzam się ze

stwierdzeniem, iż, pacjent tylko wtedy może się zmienić, jeżeli dokona takiego wyboru. Żadna

terapia i żaden, nawet najlepszy terapeuta, choćby starał się jak tylko mógł, nie jest w stanie pomóc

pacjentowi, jeżeli on sam tego nie będzie chciał. Bardzo ważne, aby pacjent zrozumiał,że jest

odpowiedzialny za swoje zachowanie i że nikt za niego nie będzie dokonywał zmian, tylko on może

to zrobić. Uważam również, za słuszne wymaganie od klinicystów, aby w stosunku do pacjenta,

który zdecydował się podjąć leczenie, oczekiwali pozytywnych zmian, gdyż, jeżeli terapeuta będzie

zakładał, iż w odniesieniu do danego pacjenta niewiele da się zrobić, zadziała to jak samo

spełniająca się przepowiednia i to w dwie strony. Zniechęcony terapeuta nie będzie starał się

wykorzystać wszystkich możliwości, które mogłyby pomóc pacjentowi, łącznie z przydzieleniem

mu innego terapeuty, natomiast pacjent będzie zachowywał się zgodnie z tymi oczekiwaniami, a

więc będzie przekonany, że nic mu nie pomoże.

Warto również zwrócić uwagę na zagadnienie dotyczące psychologicznej kruchości pacjentów,

która według autora jest przesadnie wyolbrzymiana zarówno przez klinicystów jak i samych

pacjentów. Moim zdaniem rzeczywiście należy więcej wymagać od klientów i nie ulegać ich

postawie, która wysyła komunikat typu „jestem chory i delikatny, należy się ze mną obchodzić

bardzo ostrożnie”. Zbytnia ostrożność terapeuty w stosunku do pacjenta będzie hamowała postęp w

terapii. Ponieważ terapeuta bojąc się, iż urazi lub zrani klienta, nie będzie przekazywał mu

komunikatów, które mogą być bolesne. W obawie o jego delikatna psychikę i wątłość emocjonalną,

może unikać tematów trudnych, na które jak uważa, klient nie jest gotowy i nie zadawać pytań, co,

do których pacjent stawia opór. To wszystko stanowi poważne ograniczenia, w efekcie, których

terapeuta nie może korzystać ze wszystkich możliwości, które mogłyby pomóc pacjentowi w

dokonaniu zmiany. Tak naprawdę, jeżeli pacjent ma uświadomić sobie, iż jego zachowania,

utrwalone wzorce reakcji, sposób myślenia i odczuwania są patologiczne, to niejednokrotnie będzie

musiał zmierzyć się z bólem i innym emocjami negatywnymi. Poza tym terapeuta ulegając

przekonaniu, że pacjent jest delikatną i psychologicznie krucha istotą będzie w pewien sposób

utwierdzał w tym klienta, który następnie może to wykorzystać, unikając odpowiedzialności za

swoje leczenie. Bo skoro jest przecież taką krucha, wrażliwą osoba, to nie musi odpowiadać na

pytania, na które nie chce, rozmawiać na tematy trudne i bolesne, w ogóle nie musi zdobywać się na

jakikolwiek wysiłek, bo przecież jest zbyt słaby, to terapeuta powinien, oczywiście w sposób

ostrożny i bezbolesny dokonać w pacjencie zmiany.

Kolejna ważna kwestia, która jak uważam warta jest omówienia, dotyczy akcentowania wagi

przeszłych doświadczeń. Przykre, traumatyczne przeżycia z dzieciństwa lub przeszłości, pacjenci

potrafią wykorzystywać jako wymówkę, aby usprawiedliwić swoją bieżącą sytuację. To kolejna

metoda, którą pacjenci się posługują, aby uniknąć odpowiedzialności za swoje zachowanie.

Uważają ze to nie ich wina, że tak postępują, że reagują w taki sposób, że dokonują takich a nie

innych wyborów, ponieważ to wszystko spowodowane jest tym, co przeżyli w przeszłości.

Tymczasem, jakkolwiek mogli nie mieć wpływu na patologiczne doświadczenia z dzieciństwa, czy

inne przykre doświadczenia z przeszłości, to jak najbardziej mają wpływ na swoją obecną sytuację.

Człowiek uczy się przez całe życie, wciąż doświadcza nowych sytuacji i jeżeli chce, może się

zmieniać, choć wymaga to wysiłku, jednakże od niego zależy czy go podejmie.

Farrelly uważa, iż w pracy z pacjentem uzyskamy lepszy efekt wyrażając w stosunku do niego

szczere odrzucenie, niż wymuszoną akceptację. Zgadzam się, co do tego, iż pacjenci wyczuwają

sztuczność, przez którą terapeuta może być dla nich niewiarygodny. Poza tym terapeuta

prowokatywny działa na dwóch płaszczyznach. Na poziomie werbalnym prowokuje, w sposób

bolesny, a nawet okrutny drwi i wyśmiewa patologiczne odczucia i zachowania pacjenta, które to są

potwierdzeniem jego najgorszych myśli o sobie samym i o tym, jak postrzegają go inni. Natomiast

na poziomie niewerbalnym wyraża w stosunku do pacjenta, akceptację, sympatię i troskę. Myślę, że

takie działanie może być rzeczywiście skuteczne. Pacjenci często obawiają się tego, jak są

postrzegani w oczach innych, natomiast tu mogą zmierzyć się ze swoimi lękami, co więcej widzą,

iż choć ich zachowania są patologiczne, to jednak są akceptowani przez terapeutę. Warto zwrócić

uwagę, iż terapeuta nie wyśmiewa pacjenta, ale jego patologiczne wzorce zachowania.

Farrelly wykorzystuje tez zaobserwowaną podczas sesji tendencje pacjentów do podążania w

odwrotnym kierunku, niż wskazuje im klinicysta, co uważam za bardzo trafne spostrzeżenie. Zatem

kiedy pacjent, będzie słyszał, jak beznadziejnym jest przypadkiem, jak dalece niedostosowane i

patologiczne są jego zachowania i sposób myślenia, odczuwania (co terapeuta celowo wyolbrzymia

i przerysowuje) - będzie sprzeciwiał się wobec takiej oceny, uważając, że „aż tak źle ze mną nie

jest”, następnie będzie chciał udowodnić swoją rację. Także, zachęcany w sposób humorystyczny,

często absurdalny, do trwania w swych odbiegających od normy, dysfunkcjonalnych zachowaniach,

będzie się skłaniał do tego, aby je zmienić, ponieważ sam zacznie dochodzić do wniosku, że

pozostawanie w takiej sytuacji nie ma sensu i jedynie prowadzi do negatywnych konsekwencji.

Na samym początku podałam przykład sesji, ukazujący, jak dalece Farrelly jest w stanie posunąć

się w pracy z pacjentem. Zastanawiam się, czy jest to konieczne, czy na nie można byłoby

prowokować jednakże stawiając pewne granice, jak choćby w używaniu wulgarnych wyzwisk w

stosunku do pacjenta i czy wtedy terapia byłaby równie skuteczna. Trudno mi to ocenić, gdyż tak

naprawdę tylko w praktyce można by było uzyskać odpowiedź na to pytanie. Jednakże osobiście ja

bym takie granice postawiła. Zresztą również w przykładach autora widać, iż sesje mniej

„drastyczne”, także dają efekty, dlaczego więc wobec niektórych pacjentów Farrelly uważa, iż

trzeba posunąć się dużo dalej, aby uzyskać oczekiwany rezultat? Chętnie bym zapytała o to autora.

W książce zabrakło mi jednej rzeczy, a mianowicie dokładniejszych opisów zaburzeń

przedstawianych pacjentów. Tak naprawdę w większości przypadków, czytelnik nie dowiaduje się,

jaka jest diagnoza, otrzymując jedynie informacje na przykład, że jest to chroniczny pacjent. Poza

tym „Terapię prowokatywną” oceniam pozytywnie i zachęcałabym do zapoznania się z jej treścią.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: