Przedwzmacniacze_lampowe_3(1).pdf

S P R Z Ę T

Lampowe odwracacze fazy, część 2

Prezentujemy drug¹ czÍúÊ

artyku³u, w†ktÛrym zawarto

najwaøniejsze informacje

o†najbardziej interesuj¹cych

rozwi¹zaniach lampowych

odwracaczy fazy.

Uk³ady samosymetryzuj¹ce

Uk³ad inwertera ze stopniem o†wzmoc-

nieniu rÛwnym jednoúci ( rys. 11 ) sk³ada siÍ

z dwu wzmacniaczy oporowych, pierwszy

zwyk³y i†drugi ze sprzÍøeniem pojemnoú-

ciowym, objÍtych g³Íbokim ujemnym, na-

piÍciowym sprzÍøeniem zwrotnym w†uk³a-

dzie rÛwnoleg³ym, realizowanym przez re-

zystory R1, R2 i†kondensator C1. StopieÒ

ten, ze wzglÍdu na swoje w³aúciwoúci, na-

zywany jest takøe wtÛrnikiem anodowym

lub øartobliwie ìhuútawk¹î. Jeøeli R1=R2,

to na siatkÍ steruj¹c¹ lampy odwracacza

fazy podawane s¹ U1-U2 z†jednakowym

Zasadnicza rÛønica w†stosunku

do opisanych ga³Ízi

Warunkiem automatycznego rÛwnowaøe-

nia s¹ jednakowe parametry lamp oraz re-

zystancji obci¹øenia i†dostatecznie duøa re-

zystancja we wspÛlnym obwodzie katod

obydwu lamp. Wzmocnienie jest na ogÛ³

dwa razy mniejsze niø zwyk³ego stopnia

wzmacniacza oporowego.

NapiÍcia doprowadzone mog¹ mieÊ doúÊ

duø¹ amplitudÍ. Uk³ad ten wydaje siÍ byÊ

najlepszy ze wzglÍdu na swoje w³aúciwoúci

i†ma zastosowanie szczegÛlnie tam, gdzie

przy duøych mocach stopnia koÒcowego

Rys. 13.

Rys. 11.

wspÛ³czynnikiem po-

dzia³u (przy Rs-R1=R2

wynosi on 1/2 do 1/3).

Dla osi¹gniÍcia lepszej symetrii, R2 po-

winien mieÊ wartoúÊ wiÍksz¹ od R1

o†10..15%. Uk³ad tego typu, w†zwi¹zku z†is-

tnieniem g³Íbokiego ujemnego sprzÍøenia

zwrotnego, wnosi ma³e zniekszta³cenia

w†szerokim zakresie czÍstotliwoúci i†cha-

rakteryzuje siÍ ma³¹ rezystancj¹ wyjúciow¹

w†ga³Ízi ìwtÛrnikowejî. Maksymalna amp-

lituda napiÍcia wyjúciowego moøe byÊ dwu-

krotnie wyøsza niø w†uk³adzie z†dzielonym

obci¹øeniem. Wzmocnienie ku moøe osi¹gaÊ

wartoúÊ nawet do 58 V/V. NapiÍcie dopro-

wadzone nie moøe przekraczaÊ wartoúci jak

dla zwyk³ego stopnia oporowego (ok. 1,5V).

DziÍki obecnoúci kondensatora elektrolitycz-

nego, blokuj¹cego rezystor katodowy, ca³-

kowite wzmocnienie uk³adu jest duøe, jed-

nak uk³ad jest bardziej podatny

na przesterowanie.

Na rys. 12 i† 13 przedstawiono

rÛøne wersje tego inwertera.

Uk³ad parafazowy o†sprzÍøe-

niu katodowym - rys. 14 (ang.

long tailed pair, catohode coup-

led splitter, Schmidt inverter) -

jest po³¹czeniem stopnia z†dzie-

lonym obci¹øeniem (lewa trioda)

ze stopniem o†wspÛlnej siatce

(prawa trioda - siatka uziemiona

dla przebiegÛw zmiennych kon-

densatorem).

Odpowiedni obwÛd RC - rys.

15 - s³uøy do zapewnienia siatce

prawej triody napiÍcia sta³ego pa-

nuj¹cego na siatce triody lewej.

zaleøy nam na rÛwnomiernym wysterowa-

niu lamp wyjúciowych w†szerokim zakresie

czÍstotliwoúci (do samowzbudzania) i†sto-

sunkowo ma³y pr¹d siatkowy w†przypadku

przesterowania. Uk³ad parafazowy, dziÍki

doskona³ej symetrii, stosowany by³ jako

wzmacniacz odchylania w†oscyloskopach.

Widoczne w†pewnych uk³adach rÛønice

w†wartoúci rezystorÛw anodowych (np.

82k

), tak naprawdÍ s³uø¹ popra-

wianiu symetrii, a†nie - jak sugeruj¹ w†wi-

trynach WWW niektÛrzy autorzy - celowe-

mu wprowadzeniu dodatkowych harmonicz-

nych parzystych.

W†uk³adach z†rys. 15 i† 16 siatki triod

maj¹ polaryzacjÍ sta³¹ (ang. fixed bias), a†po-

zosta³e katodow¹ (ang. cathode bias).

W†zaleønoúci od zastosowanego uk³adu

inwertera oraz typu pracuj¹cej w†jego ob-

wodzie lampy, uzyskamy rÛøny charakter

brzmienia koÒcÛwki mocy.

Z†porÛwnania oporu wewnÍtrznego

lamp serii ECC wynika nastÍpuj¹cy wnio-

Rys. 12.

Rys. 14.

Elektronika Praktyczna 11/99

103

i†100k

S P R Z Ę T

densatory separuj¹ce pojemnoúci

22nF..47nF, rezystory up³ywowe 100k

. Takie wartoúci moøna

znaleüÊ w†wielu klasycznych kon-

strukcjach. Przeczy to, jak widaÊ,

ustalonym dla wzmacniaczy Hi-Fi

normom, jednak w†zastosowaniach

ìgitarowychî sprawdza siÍ doskona-

le - zapobiega m.in. zatykaniu siÍ

lamp koÒcowych (ang. muck) oraz

daje wzrost udzia³u obcinania siat-

kowego.

Bardzo istotn¹ rolÍ odgrywa

wystÍpowanie ga³Ízi ujemnego sprzÍøenia

zwrotnego (i†jego g³ÍbokoúÊ), obejmuj¹cego

uzwojenie wtÛrne transformatora wyjúcio-

wego i†zwykle pierwsz¹ triodÍ inwertera.

Rys. 15.

sek: im opÛr wewnÍtr-

zny lampy steruj¹cej

wiÍkszy, tym wiÍksza

tendencja do ìprzybru-

dzonegoî (ang. crunch)

brzmienia i†na odwrÛt,

nawet przy niskim po-

ziomie sygna³u wejúcio-

wego. Dlatego teø

wzmacniacze ìvoxo-po-

dobneî (lampa ECC 83,

12AX7 - inwerter samo-

rÛwnowaø¹cy ze stop-

niem o†wzmocnieniu

rÛwnym jednoúci) rÛø-

ni¹ siÍ od szklisto-czys-

tych wzmacniaczy ìfenderoidalnychî

(lampa ECC 81, 12AT7 - inwerter parafa-

zowy).

Warto wiedzieÊ, øe w†niektÛrych lampo-

wych wzmacniaczach do gitar basowych,

w†uk³adzie inwertera pracuj¹ nawet dwie

lampy o†moøliwie najniøszym oporze wew-

nÍtrznym, czÍsto z†rÛwnolegle ³¹czonymi

systemami w†jednej baÒce - dla dodatkowej

redukcji wspomnianego oporu, lub stosuje

siÍ sterowanie wtÛrnikowe, daj¹ce najlep-

szy rezultat - umoøliwienie pracy lamp mo-

cy w†klasie AB2. Na koÒcowy efekt brzmie-

niowy wp³ywa takøe wartoúÊ pojemnoúci

kondensatorÛw separuj¹cych inwerter od

siatek steruj¹cych lamp mocy, rezystorÛw

up³ywowych i†rezystorÛw blokuj¹cych te

siatki.

Jeøeli zak³adamy celowe przesterowanie

koÒcÛwki mocy, naleøy stosowaÊ jako kon-

Rys. 18.

Rys. 16.

W†przypadku braku pÍtli ujemnego

sprzÍøenia zwrotnego uk³ad Presence re-

alizowany jest w†osobnym obwodzie tuø

przed inwerterem fazy lub w†samym

przedwzmacniaczu. Naleøy pamiÍtaÊ, øe

w†wiÍkszoúci konstrukcji profesjonalnych

dzia³anie potencjometru Presence celowo

wprowadza dodatkowe zniekszta³cenia

sygna³u, ktÛre nadaj¹ ostatecznemu

brzmieniu charakterystyczn¹ drapieønoúÊ,

szczegÛlnie przy grze z†duøym ìprzeste-

remî. Przyk³adowo, ìpodbicieî potencjo-

metrem Presence o†6dB wybranego pasma

czÍstotliwoúci powoduje ok. dwukrotny

wzrost mocy elektrycznej tego pasma, do-

prowadzonej do g³oúnika. Jako inwertery

mog¹ z†powodzeniem pracowaÊ lampy po-

dwÛjne typu trioda/pentoda z†serii PCF

lub dwie pentody, np. EF184, po³¹czone

triodowo. SzczegÛlnie godne polecenia

konstruktorom, takøe aparatury Hi-Fi, s¹

podwÛjne triody E80CC, 12BH7 i†niedo-

ceniane, rosyjskie 6N1P-EB. Cechuj¹ siÍ

bardzo prostoliniowym przebiegiem cha-

rakterystyk siatkowych, doskona³¹ kon-

strukcj¹ mechaniczn¹ i†znacznie wyd³uøo-

nym okresem bezawaryjnoúci.

Interesuj¹c¹ lamp¹, doskonale nadaj¹c¹

siÍ do pracy jako inwerter z†dzielonym ob-

ci¹øeniem, jest podwÛjna trioda 12DW7.

Znajduj¹ce siÍ wewn¹trz dwa systemy rÛø-

ni¹ siÍ w†istotny sposÛb. Jedna trioda jest

bliskim odpowiednikiem ECC83, a†druga -

ECC82.

Tomasz Wojkowski

Jednak w†wielu konstrukcjach profesjonal-

nych rezygnuje siÍ z†niego lub tradycyjnie

na tylnym panelu montuje siÍ potencjometr

redukuj¹cy p³ynnie wzmocnienie. ”w po-

tencjometr nazywany bywa Fatness lub Soul

(Fender), a†w†przypadku gdy jest to prze-

³¹cznik ca³kowicie od³¹czaj¹cy pÍtlÍ, nosi

nazwÍ Bold/Curaceous (Mesa), co jedno-

znacznie okreúla jego wp³yw na brzmienie.

CzÍsto obwÛd ujemnego sprzÍøenia zwrot-

nego wykorzystywany bywa do realizacji

funkcji Presence, tj. selektywnego podbija-

nia o†kilka dB wybranego pasma, leø¹cego

w†przedziale 2..8kHz ( rys. 17 i† 18 ).

G³Ûwn¹ przyczyn¹ rezygnowania z†ujem-

nego sprzÍøenia zwrotnego ( rys. 19 ) jest

pragnienie uzyskania pe³niejszego, bardziej

ìmiÍsistegoî, øywego brzmienia.

Z†powodu istnienia nieuniknionej induk-

cyjnoúci rozproszenia i†szkodliwej pojem-

noúci w³asnej transformatora, pÍtla ujemne-

go sprzÍøenia zwrotne-

go wprowadza do ob-

wodu koÒcÛwki mocy

niekorzystne przesu-

niÍcia fazowe, szcze-

gÛlnie dla najniøszych

czÍstotliwoúci, przy-

czyniaj¹c siÍ do wzros-

tu zniekszta³ceÒ inter-

modulacyjnych. Pogar-

sza to istotnie odpo-

wiedü ca³ej koÒcÛwki

mocy na pobudzanie

impulsami o†duøej am-

plitudzie i†stromych

zboczach, a†wzmac-

niacz staje siÍ subiek-

tywnie ìleniwyî, choÊ

niew¹tpliwie bardziej

stabilny.

Rys. 17.

Rys. 19.

104

Elektronika Praktyczna 11/99

i†blokuj¹ce 5,6..22k

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: