terminy zawite-1.doc

                                                                        Terminy zawite

Termin
Jest to takie postanowienie w oświadczeniu woli, na podstawie którego skutek czynności prawnej ograniczony zostaje w czasie. Charakteryzuje go fakt że nadejście terminu jest zawsze zdarzeniem, które bez względu na jakiekolwiek zachowywanie się stron na pewno nastąpi.
Rozróżnia się terminy początkowe i końcowe. Przy terminie początkowym czynność prawna wywiera skutek dopiero od chwili, gdy termin nadejdzie. Przy terminie końcowym natomiast skutek czynności prawnej rozpoczyna się od razu, ale kończy z nadejściem terminu.
 

Termin zawity czyli prekluzyjny charakteryzuje się znacznym rygoryzmem prawnym, przejawiającym się głównie w tym, że wskutek bezczynności uprawnionego w ciągu określonego ustawą terminu, następuję wygaśniecie przysługującego mu prawa. Fakt ten jest uwzględniany z urzędu przez sąd lub inny organ powołany do rozpoznania danej sprawy. Termin zawity ustanawia się najczęściej dla realizacji celów o ogólnospołecznej doniosłości lub dla silniejszej ochrony dłużników.

W prawie cywilnym można wyróżnić trzy typy terminów zawitych:

- terminy do dochodzenia roszczeń przed organem państwowym, np. terminy dochodzenia roszczeń ( art. 344 § 2 k.c.- samowolne naruszenie posiadania ), terminy dochodzenia stanu cywilnego (np. art. 63 k.r.o (kodeks rodzinny i opiekuńczy) - powództwo męża matki o zaprzeczenie ojcostwa ), terminy o wytaczanie powództw o ukształtowanie lub ustalenie praw majątkowych (np. art. 534 k.c.- uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, za bezskuteczną )

- terminy do dokonywania czynności pozasądowych, np. Terminy do wykonywania praw kształtujących o charakterze majątkowym albo niemajątkowym (art. 88 k.c. - uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby ), terminy do wykonywania zawiadomień (np. art. 563 § 1 k.c. - uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy ), terminy do dochodzenia praw członkowskich,

- terminy wygaśnięcia praw podmiotowych (np. art. 293 k.c. - wygaśnięcie służebności gruntowej).

Ze względu na różnorodność terminów zawitych ich instytucjonalny podział na określone kategorie nie jest możliwy. Pewne znaczenie ma jedynie podział na tzw. prekluzję sądową i pozasądową.

Prekluzja Sądowa- obejmuje terminy dla dochodzenia praw przed sądem lub innym powołanym do tego organem. Przykładowo można wskazać, że do prekluzji sądowej należą terminy do dochodzenia ( lub zaprzeczenia ) stanu cywilnego, np. roczny termin dla żądania unieważnienia uznania dziecka ( art. 80 §1 k.r. i op. ), czy taki sam termin przewidziany dla dochodzenia roszczeń posesoryjnych ( art. 344 §2 k.c)

Prekluzja Pozasądowa- zakreśla granicę czasową dla dokonywania pewnych czynności materialno prawnych.). Jako przykład prekluzji pozasądowej może posłużyć miesięczny termin reklamacyjny dla zawiadomienia sprzedawcy o wadzie fizycznej sprzedanej rzeczy ( art. 563 1 k.c ).

Odróżnienie terminów zawitych  od terminów przedawnienia.

Zgodnie z przyjętą tradycją językową w polskim ustawodawstwie z terminem przedawnienia mamy do czynienia w sytuacji, gdy przepis posługuje się tym określeniem. Mamy powiedziane że coś się „przedawnia”. W pozostałych przypadkach, jeżeli przepis nie zawiera słówka „przedawnienie” mamy do czynienia z terminem zawitym.

Przykład:

·                      „Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia” – termin przedawnienia,

·                      „Służebność gruntowa wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć”` - termin zawity.

(Poza tym przedmiotem przedawnienia mogą być wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe. W związku z tym nie podlegają przedawnieniu, a więc mogą być ograniczone terminami zawitymi:

·                      roszczenia, które nie mają charakteru cywilnoprawnego (np. roszczenia procesowe);

·                      uprawnienia cywilnoprawne inne niż roszczenia (np. uprawnienia kształtujące);

·                      roszczenia wynikające z praw osobistych (np. roszczenie o ochronę czci), a więc mające charakter niemajątkowy.

Cywilnoprawne roszczenie majątkowe
Przedawnieniu ulegają tylko roszczenia majątkowe, które mają do tego charakter cywilnoprawny.

1. Roszczenie
Roszczeniem jest prawo żądania od indywidualnie określonej osoby ściśle określonego zachowania się. Stąd też nie ulegają przedawnieniu uprawnienia, które nie dają się zakwalifikować jako roszczenia, czyli np. uprawnienia kształtujące, prawa podmiotowe bezwzględne jako takie (np. prawo własności) itp.

2. Majątkowy charakter roszczenia
Oprócz tego, uprawnienie musi mieć charakter majątkowy. Majątkowe roszczenia to takie, w przypadku których da się określić wartość ich przedmiotu (np. roszczenie o wydanie konkretnej rzeczy ruchomej, o zapłatę sumy pieniężnej). Stąd też nie ulegają przedawnieniu roszczenia wynikające z naruszenia dobra osobistego albo praw rodzinnych.

3. Cywilnoprawny charakter roszczenia
Kolejną cechą roszczeń podlegających przedawnieniu jest ich charakter cywilnoprawny. Oznacza to, iż nie podlegają przedawnieniu roszczenia, które wynikają z przepisów administracyjnych albo karnych bądź procesowych.

4. Wyjątki
Od naszkicowanej w powyższych punktach zasady, iż przedawniać mogą się tylko cywilnoprawne roszczenia majątkowe, przewiduje się wyjątki. Istnieją bowiem roszczenia będące zarówno majątkowymi i cywilnoprawnymi, które jednak przedawnieniu podlegać nie będą. Są to roszczenia o wydanie rzeczy (tzw. roszczenie windykacyjne) oraz zaprzestanie dalszych naruszeń i przywrócenie stanu poprzedniego (roszczenie negatoryjne), ale tylko pod warunkiem, iż dotyczą nieruchomości, art. 222 KC

art. 222 KC
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

[schowaj]

i art. 223 KC )

art. 223 KC
§ 1. Roszczenia właściciela przewidziane w artykule poprzedzającym nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości.
§ 2. (uchylony).
§ 3. (uchylony).

[schowaj]

Jakie są cechy charakterystyczne terminu zawitego?

Jak już wyżej wspominałam termin zawity powoduje, że po jego upływie określone uprawnienie definitywnie wygasa. W takim przypadku dłużnik nie musi podnosić zarzutu, że coś się przedawniło, po prostu sąd uwzględni upływ terminu zawitego z urzędu. Instytucja ta znajduje zastosowanie tylko, gdy jest to wyraźnie wskazane w przepisie szczególnym (tutaj nie ma przepisów ogólnych dotyczących terminów zawitych tak jak jest to w przypadku przedawnienia). Przepisy zawierające terminy zawite określają długość tych terminów oraz początek ich biegu. Ponadto warto podkreślić, że są one z reguły krótsze niż terminy przedawnienia. Wreszcie normy zawierające terminy zawite mają charakter norm bezwzględnie wiążących (a więc takich, które nie mogą być określone odmiennie przez strony w drodze zawartej umowy).

Odstąpienie od terminu zawitego.

Czasami zdarzają się sytuacje kiedy dotrzymanie terminu zawitego dla dochodzenia jakiegoś uprawnienia może być bardzo utrudnione albo wręcz niemożliwe (np. jakieś wypadki losowe, choroba). W takich sytuacjach powstaje pytanie czy ich bezwzględny charakter nie powinien być łagodzony? Ponieważ przepisy ustawy nic na ten temat nie wspominają należy odnieść się do wypowiedzi doktryny. Zgodnie z poglądami wielu autorów rygorystyczne skutki prekluzji (określenie to również jest używane na oznaczenie terminów zawitych) mogą być łagodzone w dwojaki sposób :

·                      po pierwsze, powołanie się na upływ terminu zawitego można traktować jak nadużycie prawa podmiotowego; nie wolno bowiem czynić użytku z prawa (w tym powoływać się na termin zawity), który byłby sprzeczny z gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego; takie zaś działanie nie jest wykonywaniem tego prawa i nie zasługuje na ochronę,

·                      po drugie, można w drodze analogii stosować niektóre przepisy o przedawnieniu do terminów zawitych; chodzi tu przede wszystkim o możliwość zawieszenia biegu przedawnienia z powodu siły wyższej (w tym przypadku byłoby to zawieszenie biegu terminu zawitego) oraz przepis dopuszczający możliwość przerwania biegu przedawnienia (terminu zawitego) wskutek uznania (przejaw woli określonej osoby stwierdzający iż jest ona przeświadczona o istnieniu lub nie określonego stosunku prawnego np. może to być prośba o odroczenie spełnienia świadczenia).

Np. Uchwała Sądu Najwyższego z 10.03.1992r ( numer 2, poz.30) Sąd podkreśla tu, że wspomniana okoliczność “nie pozostaje w żadnym związku ze szczególnym stosunkiem łączącym strony, a zarazem jest całkowicie niezależna od  woli uprawnionego. Z ogólnych zasad zaś naszego prawa wynika, że skutki zdarzenia, na które zainteresowana osoba nie ma wpływu i któremu przy najbardziej posuniętej staranności nie można zapobiec, nie powinny tej osoby obciążać ujemnymi konsekwencjami”.

Musimy jednak pamiętać, że;                     

·                      Upływ terminu zawitego powoduje bezwzględne wygaśnięcie przysługującego uprawnienia i tylko w wyjątkowych okolicznościach możliwe będzie jego przywrócenie; chodzi tu głównie o zdarzenia losowe, na które nie ma się wpływu; ale ciężar udowodnienia tych okoliczności spoczywa na podmiocie.

·                      Sąd uwzględnia upływ terminów zawitych z urzędu, a nie dopiero gdy ktoś podniesie zarzut, że dane roszczenie wygasło wskutek upływu prekluzji; nie trzeba więc kierować do sądu żadnych pism procesowych z tym związanych; jeżeli przepis wyraźnie nie wskazuje, że mamy do czynienia z terminem przedawnienia to chodzi o termin prekluzyjny.

Podstawa prawna:

·                      Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. (dziennik ustaw) 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).

Przykład na to jakie terminy mogą być przywracane a jakie nie.

Uchwała

z dnia 17 lutego 2009 r.

Sąd Najwyższy

III CZP 117/08

Przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd ustaje w czasie, w którym ma on możliwość jej wniesienia, nie później jednak niż z upływem dwóch miesięcy od dnia zawiadomienia go o ustanowieniu pełnomocnikiem.

OSNC 2009/7-8/91, Biul.SN 2009/2/8, M.Prawn. 2009/13/715

478083

Dz.U.1964.43.296: art. 398(5)

Skład orzekający

Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący)

Sędzia SN Helena Ciepła

Sędzia SN Antoni Górski

Sędzia SN Jacek Gudowski

Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)

Sędzia SN Grzegorz Misiurek

Sędzia SN Lech Walentynowicz

Sentencja

Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 17 lutego 2009 r. przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, po rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego przedstawionego przez Rzecznika Praw Obywatelskich we wniosku z dnia 30 września 2008 r.:

1. "Czy przewidziany art. 169 § 1 k.p.c. termin do wystąpienia z wnioskiem o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej podlega przywróceniu?

2. Czy przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd ustaje w dniu, w którym dowiedział się on o wyznaczeniu go pełnomocnikiem?"

podjął uchwałę:

Przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd ustaje w czasie, w którym ma on możliwość jej wniesienia, nie później jednak niż z upływem dwóch miesięcy od dnia zawiadomienia go o ustanowieniu pełnomocnikiem;

odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.

Uzasadnienie faktyczne

Rzecznik Praw Obywatelskich, działając na podstawie art. 60 § 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) w związku z art. 16 ust. 2 pkt. 4 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.), wystąpił z wnioskiem o rozstrzygnięcie ujawniających się w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozbieżności dotyczących wykładni art. 169 § 1 k.p.c.

Wskazał, że w doktrynie jednolicie prezentowany jest pogląd dopuszczający możliwość przywrócenia tygodniowego terminu do wystąpienia z wnioskiem o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej, podczas gdy w orzecznictwie Sądu Najwyższego zarysowały się w tej kwestii przeciwstawne kierunki interpretacyjne. Zdaniem Rzecznika, istnieją ważne argumenty przemawiające za każdym z tych kierunków, a opowiedzenie się za jednym z nich powinno być zdeterminowane możliwością właściwej realizacji w konkretnych stanach faktycznych tych wartości porządku prawnego, którym ma służyć instytucja przywrócenia terminu w postępowaniu cywilnym. (...)

Istota drugiego zagadnienia dotyczy, zdaniem Rzecznika, określenia początku biegu terminu do wystąpienia z wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, gdy wiadomość o wyznaczeniu danej osoby pełnomocnikiem dotarła do niej po upływie prawem przewidzianego terminu do wniesienia tego środka. W tej kwestii zarysowała się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w odniesieniu do kasacji, rozbieżność stanowisk. Według jednego, tygodniowy termin przewidziany na wystąpienie przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu z wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia kasacji rozpoczyna bieg z chwilą powzięcia przez daną osobę wiadomości o wyznaczeniu jej pełnomocnikiem w sprawie, gdyż już w tym momencie ustaje przyczyna uchybienia terminowi do złożenia kasacji (m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2001 r., IV CZ 163/01, OSNC 2002, nr 5, poz. 70). W opozycji do niego pozostaje ...