GORYCZE (IRYDOIDY)
Grupa organicznych związków chemicznych z grupy terpenów. Dokładnie są to monoterpeny oparte na szkielecie irydanu. Irydoidy zawarte są w wyciągach wielu roślin.
Gorycze- niestosowana współcześnie nazwa nietoksycznych niezawierających atomów azotu, występujących naturalnie organicznych zawiązków chemicznych, które posiadają silnie gorzki smak, Większość związków zaliczanych do gorycz to różnego rodzaju glikozydy.
Występują one przede wszystkim w roślinach z rodziny goryczkowatych, złożonych i wargowych. Z roślin gorycze zawierają głównie: drapacz lekarski, goryczka żółta, bobrek trójlistkowy, centuria pospolita.
W medycynie stosuje się je najczęściej w postaci wyciągów alkoholowych (nalewek i win leczniczych). Przyjmowane w odpowiednich dawkach przed jedzeniem, wzmacniają wydzielanie soków żołądkowych, a poza tym działają uspokajająco i wzmacniająco, toteż chętnie przyjmowane i stosowane są w okresach rekonwalescencji.
Właściwości fizyko- chemiczne:
· Substancje stałe, czasem płynne
· Krystaliczne lub bezpostaciowe
· Wrażliwe na pH
· Nietrwałe- ulegają hydrolizie
Działanie:
- pobudzają wydzielanie soków trawiennych
-przeciwzapalne
-hipotensyjne
-Sedatywne
-diuretyczne
-przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne
Podział:
- irydoidy właściwe
-sekoirydoidy
Do oceny surowców stosowany jest wskaźnik goryczy. Jest, to wartość największego r-nia wyciągu przygotowane z 1g surowca, które jeszcze wykazują gorzki smak w porównaniu z wzorcowym r-rem chlorowodorku chininy.
Irydoidy właściwe (aukubina, loganina, walepotriany)
Valerianae Radix- korzeń kozłka
Roślina macierzysta: kozłek lekarski (Valeriana officinalis)
Rodzina: Valerianaceae- kozłkowate
Zawierają frakcję irydoidową tzw. Walepotriany oraz olejek eteryczny, alkaloidy monoterpenowe, działa silnie sedatywnie oraz spazmolitycznie na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych.
Euphrasiae herba- ziele świetlika
Roślina macierzysta: Euphrasia officinalis- świetlik łąkowy
Rodzina: Scrophulariaceae- trędownikowate
Zawierają frakcję irydoidową oraz garbniki, napary wykazują łagodne działanie ściągające i SA często stosowane w stanach zapalnych spojówek; surowiec wykazuje pewne działanie hipotensyjne.
Millefolli herba- ziele krwawnika
Roślina macierzysta: Achillea millefolium- krwawnik pospolity
Rodzina: Compostitae- złożone
Działa przeciwzapalnie, spazmolitycznie, żółciotwórczo.
Korzeń mniszka- Taraxaci radix
Roś. Macierzysta: Taraxacum officinale- mniszek lekarski
Rodzina: Compositae- złozone
Surowiec goryczkowy o działaniu żółciotwórczym, żółciopędnym, przeciwskurczowym, moczopędnie, obniża poziom cukru we krwi.
Ziele drapacza- Cnici benedicti herba
Roślina macierzysta: Cnicus benedictus- drapacz lekarski
Rodzina: Asteraceae- złożone
Jako surowiec pobudzający łaknienie
Aurantii amarii pericarpium- owocnia pomarańczy gorzkiej
Roślina macierzysta: Citrus aurantium- pomarańcza gorzka
Rodzina: Rutaceae- Rutowate
Jako lek aromatyczno- gorzki i poprawiający smak.
SEKOIRYDOIDY
(genjopikrozyd, foliamentyna, amaropemtyna)
Surowce goryczkowe charakteryzujące się podobnym działaniem farmakologicznym. Podane doustnie drażnią zakończenia nerwów smakowych na grzbiecie języka, i w efekcie na drodze odruchowej dochodzi do wzmożonego wydzielania śliny i soków trawiennych. Pobudza , to przemianę materii. Są stosowane w przewlekłych nieżytach jelit, żołądka oraz jako Remedia tonica w czasie rekonwalescencji pobudzają apetyt i ułatwiają trawienie)
Amara pura- czysto gorzkie
Stosowane jako Remedia tonica, Remedia metaboli ca
Amara aromatica- gorzko- aromatyczne
Surowce goryczkowe z rodziny Compositae, zawierające w swoim składzie przede wszystkim laktony seskwiterpenowe.
Amara Pura- czysto gorzkie
Gentiane radix: korzeń goryczki
Gentiana lutea- goryczka żółta
Rodzina: Gentianaceae- goryczkowate
Menyanthidis folium- liśc bobrka trójlistnego
Roślina macierzysta: Menyanthes Trifoliata- Bobrek trójlistny
Rodzina: Menyanthaceae- bobrkowate
Centaurii herba- ziele centurii, ziele tysiącznika
Roślina macierzysta: Erythraea centarium- Centuria pospolita
Amara aromatica- aromatyczno- gorzkie
Absinthi herba- ziele piołunu
Roślina macierzysta: Artemisia absinthium- bylica piołun
Rodzina: Compositae- złożone
Pobudza łaknienie, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, działa żółciotwórczo
GARBNIKI
Grupa związków pochodzenia roślinnego uzywanych pierwotnie do garbowania skór zwierzęcych. Garbniki chronią garbowane skóry przed rozkładem przez mikroorganizmy, Nadają roślinom cierpki smak, dlatego odstraszaja zwierzęta roślinożerne. Chronią rośliny także przed patogenami.
Są to związki organiczne występujące w niektórych roślinach. Stosuje się je w fitoterapii. Mają bowiem działanie bakteriobójcze, zatrzymujące krwawienie, i przeciwzapalnie. Źródłem garbników są: kora dębu, kłącze pięciornika, liśc szałwii. Garbniki stosowane są też jako odtrutka w przypadku zatruć solami metali ciężkich.
Garbniki to inaczej taniny. Występują naturalnie w skórkach winogron i drewnie dębowym.
Podział garbników:
a) Mineralne
b) Barwniki organiczne
c) Roślinne:
*garbniki pirogalolowe, inaczej galotanoidy (hydrolizujące):
-galatoniny- zawieraja kwas galusowy
-elagotaniny- zawieraja kwas elagowy, występują m. In. W korze dębu
*Garbniki katechinowe (niehydrolizujące, skondensowane)- zawierają katechiny i leukocyjanidyny
Występowanie garbników:
Występują powszechnie w roślinach, zwłaszcza w korzeniach, liści drzew i krzewów):
Garbniki są czynnymi składnikami wielu surowców zielarskich tj.: kora dębu, kłącze pięciornika.
Otrzymuje się je w formie ekstraktów wodnych z części roślin.
Zastosowanie:
W medycynie, ze względu na działanie:
a) Przeciwzapalne- wykorzystuje się je w leczeniu hemoroidów, poidrażnień i ziarnień skory. Stosowane na skórę garbniki działaja ściągająco na powierzchniowe naczynia krwionośne obkuczając je i łagodząc obrzęki. Reagując z białkiem na powierzchni skóry tworzą na niej nierozpuszczalna w wodzie warstwę ochronna, zabezpieczajaca głębiej położone warstwy przed utratą wody, podrażnieniami i ułatwiają ich regenerację. Równocześnie działają lekko znieczulająco i przeciwświądowo.
b) Przeciwbiegunkowe- stosowane jako środki zapierające. Podane doustnie działają ściągająco na błony śluzowe jelit, utrudniając przenikanie wody do ich światła i w ten sposób hamują rozrzedzanie treści jelitowej. Osłabiają też wydzielanie śluzu w jelitach.
c) Bakteriobójcze- stosowane są w stanach zapalnych błoon śluzowych i na razny. Gabniki działają bezpośrednio na drobnoustroje denaturując ich białka.
d) Przeciwkrwotoczne- stosuje się je czasem w leczeniu nadmiernych krwawień z dróg rodnych. Garbniki powodują aglutynację czerwonych krwinek stymulując powstawanie skrzepów. Hamowanie krwawień wspomaga również działanie obkurczające na naczynia krwionośne.
W obróbce materiałów:
a) Służą do wyprawiania skóry zwierzęcej, która po odpowiedniej obróbce z głównym udziałem garbników staje się elastyczne, miękkie, nie ulega procesowi rozkładu
b) Do skór wierzchnich stosowane są również garbniki mineralne przede wszystkim sole chromu i glinu
SUROWCE:
Cynipis quercus folii – galasówka dębianka
Quercus robur L.- Dąb szypułkowy
Fagaceae-bukowate
Opis surowca: Owady galasowniki (Andricus) nakłuwają młode pędy dębów galasowych i składają tam jaja. Wskutek nakłucia i złożenia jaja Wołkow komory larwalnej wytwarza się kulista narośl wielkości orzecha laskowego na spodniej stronie liścia, zwana galasem dębowym lub dębianką (Galla).
Galasy zbiera się, zanim nastąpi całkowity rozwój owadów. Są one typowym surowcem garbnikowym.
Związki czynne:
Zawiera 40-75% garbników hydrolizujących, określanych ogólnie jako galatoniny i powszechnie znanych jako tanina.
Działanie i zastosowanie:
Surowiec ma właściwości silnie ściągające w stanach zapalnych skóry i lekkich zapaleniach w obrębie jamy ustnej i gardła, uszkodzeniach skóry, odmrożeniach, lżejszych oparzeniach jak również w obrębie narządów płciowych i odbytu. Używany jest zewnętrznie w postaci nalewek. Z galasów otrzymuje się taninę, garbnik używany w medycynie (odmrożenia i oparzenia jako środek ściągający) oraz w technice do wyrobu atramentu i ekstraktów garbarskich.
Przeciwwskazania:
Uszkodzenia skóry na dużej powierzchni.
Występowanie:
Roślina jest powszechna prawie w całej Europie oraz poza Skandynawią i południowymi rejonami Grecji i Włoch. W Polsce spotyka się ja na całym niżu.
Galla turcica- Galas turecki
Quercus infectoria- Dąb turecki Oliver
Fagaceae- bukowate
Opis surowca: Patologiczne narośle powstałe na liściach dębu tureckiego. Powstają wskutek bujania tkanki merystema tycznej pęka po złożeniu w nim jajeczek przez owady Adleria Galla- tiactrorie (Andricus infectoria...
kizimizi78