Anna Włodarska gr.2
Uczelnie wyższe, uniwersytety.
Pierwsze znane obecnie szkoły, przypominające swym charakterem uniwersytety powstały w czasach starożytnych na obszarze Bliskiego Wschodu, Indii, Chin oraz Grecji. Należała do nich m. in. Akademia Platońska (działająca w latach 387-529 p.n.e.), chińskie szkoły Shang-Xiangi, Taixue i Guozijan oraz uczelnia Nalanada działająca w latach ok. 500 p.n.e. – 1193 na obszarze Indii.
We wczesnych średniowieczu Kalifaty Arabskie oraz Cesarstwo Bizantyjskie były najwyżej cywilizacyjnie rozwiniętymi obszarami świata, a Bagdad z Konstantynopolem stały się stolicami ówczesnej nauki. Częściowo sytuacja ta wynika z faktu, iż Bizancjum oraz świat arabski zachowały zdobycze nauki starożytnych Greków, Rzymian i innych ludów. W Bagdadzie powstał tzw. „Dom Mądrości” – olbrzymia biblioteka i szkoła filozoficzna, gdzie od 859r działał Uniwersytet Al-Karawijn a w Kairze Uniwersytet Al-Azhar. Na uczelniach wykładano m. in. teologię, filozofię, logikę i medycynę.
W tym czasie w Europie Zachodniej nauka była w upadku. Karol Wielki usiłował stymulować jej rozwój tworząc szkołę pałacową w Akwizgranie, w której uczyli duchowni. Za jego przykładem szli inni władcy europejscy. Kościół Rzymskokatolicki tworzył szkoły klasztorne m. in. w Auxerre. Karol Wielki zreformował system szkolnictwa europejskiego podwyższając poziom nauczania w szkołach klasztornych i tworząc szkoły katedralne, zarządził by do nauki w tych szkołach swobodnie dopuszczali świeckich (dotychczas naukę mogli pobierać tylko ludzie przygotowujący się do stanu duchownego). Ustalony program obejmował siedem sztuk wyzwolonych w stopniu niższym (gramatyka, retoryka, dialektyka) i wyższym (arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka). W 970 roku Gerbert z Aurillac sprowadził do Europy cyfry arabskie. Mimo tych reform i osiągnięć poziom nauki w Europie był do XI-XII w. bardzo niski, niższy od poziomu nauki greckiej w III w. p.n.e.
Ożywienie intelektualne na "Zachodzie" nastąpiło dopiero na przełomie XI i XII wieku wraz z rozwojem miast i gospodarki, ogólnym podniesieniem się poziomu cywilizacyjnego i przyswojeniem zdobyczy nauki arabskiej oraz greckiej. Już wcześniej polem tych kontaktów były szkoły bizantyjskie w południowych Włoszech, m.in. w Salernie, gdzie studiowano pisma uczonych arabskich i greckich. Do Europy trafiły arabskie przekłady dzieł Arystotelesa. Ze "Wschodu" na "Zachód" przedostawała się ogromna ilość informacji naukowych, co zapoczątkowało ferment intelektualny, dzięki któremu nauka została wyrwana ze stagnacji. Ośrodkiem tego ruchu stały się szkoły w Bolonii, Paryżu i Oksfordzie, które z czasem przekształciły się w pierwsze zachodnie uniwersytety. Jednym z pierwszych uniwersytetów w ogóle był Uniwersytet Konstantynopolski (dziś Stambuł), ufundowany w 849 (lub w 842 ?) r. przez Bardasa, regenta cesarza bizantyjskiego Michała III, zwany także Uniwersytetem Magnaury. Na uczelni tej wykładano m.in.: medycynę, filozofię, prawo, ekonomię, geografię, retorykę i astronomię. Następnymi były bułgarskie uczelnie w Presławiu i Ochrydzie – tzw. "szkoły piśmiennicze", powstałe w IX w. za panowania cara Symeona I. W szkołach tych wykładano m.in. literaturę, nauki przyrodnicze, geografię i inne przedmioty. Najstarszy uniwersytet w kręgu cywilizacji łacińskiej powstał w Salerno pod koniec X w. na terenie pobizantyjskich posiadłości na południu Półwyspu Apenińskiego. Często jednak za najstarszy uniwersytet uważa się tradycyjnie Uniwersytet Boloński utworzony w 1088 r. we Włoszech. Wynika to z faktu, iż była to pierwsza uczelnia, która nazywała się oficjalnie uniwersytetem, choć pod względem organizacyjnym nie różniła się od swoich poprzedniczek. Pierwsze uniwersytety były wytworem ówczesnej kultury miejskiej. Początkowo określano je mianem studium generale. Ich struktura organizacyjno-ustrojowa wzorowana była na instytucjach cechowych. Olbrzymi wpływ na kształt uczelni miał Kościół; językami wykładowymi były: greka, łacina, arabski i język staro-cerkiewno-słowiański. Rozkwit uniwersytetów i towarzyszących im ośrodków miejskich datuje się na XIII-XV wiek. Zapoczątkowana w XVII wieku rewolucja naukowa dała bodziec do rozwoju nowożytnych uniwersytetów, które od średniowiecznych odróżniało wprowadzenie języków narodowych jako wykładowych, a także skierowanie nacisku na osobistą pracę naukową profesorów i swobodę prowadzonych przez nich badań naukowych.
Na początku XIX w. istniały w Europie trzy zasadnicze typy uniwersytetów: angielski, francuski i niemiecki. Najstarszą tradycję średniowieczną reprezentowały dwa wielkie uniwersytety angielskie: Oxford i Cambridge. Ich organizacja zewnętrzna była luźna, składały się z samodzielnych, bogatych kolegiów rządzących się oddzielnie. Kształcili się w nich prawie wyłącznie synowie panującej szlachty ziemiańskiej, przychodzili tam w młodym wieku bez określonego przygotowania. W uniwersytetach nie szukali wiedzy fachowej, nie istniały też tam studia specjalne. Prawników, lekarzy czy teologów kształciły szkoły zawodowe przy korporacjach prawniczych, szpitalach i kościołach. W uniwersytetach szukano tylko wykształcenia ogólnego, które zaspokajały studia klasyczne oraz prawidłowego wychowania do czego przystosowana była atmosfera wewnętrzna kolegiów. Pozostawała ona pod wpływem odwiecznej tradycji, pielęgnującej stary obyczaj studencki i dyscyplinę klasztorną. Naukę wąsko zakreśloną, prowadzono trybem szkolnym, za to większość czasu i energii pochłaniało życie zbiorowe, przede wszystkim sport, w którym upatrywano najlepszy środek wychowawczy – trenowano nie te rodzaje sportu w których jednostka może się wybić ponad inne, ale te które wyrabiają poczucie solidarności, współdziałanie z otoczeniem i lojalność wobec przeciwnika; ten kierunek okazał się znakomitą propedeutyką dla życia publicznego, wychowywał bowiem energicznych i wytrwałych działaczy, karnie podporządkowujących się przywódcy i szanujących przeciwnika.
Uniwersytety stanowiły twierdzę tradycji i konserwatyzmu ale nie zasklepiały się bezwzględnie dopuszczając w niewielkiej ilości młodzież nieszlachecką i umiarkowaną ideologię demokratyzmu.
przeciwny był typ francuski , stworzony w 1808r przez Napoleona. Rewolucja zniosła uniwersytety jako szkoły ściśle związane z ustrojem feudalnym, ale specjalne instytuty założone w Paryżu nie wystarczyły dla potrzeb administracji państwowej. Napoleon powołał sieć izolowanych szkół wyższych zwanych fakultetami. W każdym mieście stanowiącym ośrodek zarządu prowincjonalnego i siedzibę trybunału sądowego otworzył jeden fakultet (prawa, medycyny bądź nauk ścisłych lub humanistycznych). Nie należały do ich zadań badania naukowe, nie posiadały do ich realizacji ani środków ani ludzi, miały tylko dostarczyć społeczeństwu fachowców: prawników, lekarzy i nauczycieli dla liceów. Grona profesorskie były nieliczne, nie istniała w nich żadna atmosfera, nie mogły jej stworzyć nawet fakultety filozoficzne, gdyż nie posiadały one studentów, jedynie egzaminowały zgłaszających się kandydatów. Profesorowie byli urzędnikami państwowymi podległymi zwierzchnikowi w Paryżu, który miał tytuł wielkiego mistrza Uniwersytetu Cesarskiego. Fakultety nie posiadły żadnego samorządu, nawet w Paryżu gdzie znajdowało się kilka takich placówek. Nie było możliwości kontaktowania się między nimi. Fakultety nie odegrały żadnej roli w rozwoju nauki ani w życiu duchownych francuskich studentów. Siedliskiem nauki był tylko Paryż gdzie badania i twórczość miały podstawę w takich instytucjach jak College de France, lub zakłady specjalne z dwoma oddziałami: nauk humanistycznych i ścisłych, kształcące profesorów dla szkolnictwa wyższego.
Ani Oxford ani fakultety francuskie nie wywołały naśladownictwa w innych krajach europejskich. Zapanował i utrzymywał się w nich typ pośredni, oparty na własnej bezpośredniej tradycji a przekształcony częściowo według najnowszych prób przedsięwziętych w Niemczech, stąd też nazywany typem niemieckim. Był on naturalnym następstwem ewolucji i doświadczeń uniwersytetów w XVIII w. przodownictwo na tym polu objęły Prusy, które rozgromione przez Napoleona szukały ratunku w odrodzeniu duchowym i kulturalnym. Za najwłaściwszą drogę odzyskiwania dla Prus hegemonii w Niemczech uznano założenie wielkiego uniwersytety w Berlinie. Organizację jego objął Wilhelm Humboldt. Urządził go jako zakład państwowy, ale wyposażony znacznym samorządem obsadzając katedry wybitnymi uczonymi i stawiając im za cel służbę państwu przede wszystkim przez pielęgnowanie twórczości naukowej drogą swobodnej pracy i samodzielnych badań.
Nie zwalniając uniwersytetów z obowiązku kształcenia lekarzy, prawników, teologów, nauczycieli, wszędzie jednak podkreślano ich charakter jako wszechstronnych ognisk nauki i kultury a nie szkół fachowych. Pod wpływem filozofii idealistycznej oraz prądu neohumanistycznego utylitaryzm musiał ustąpić celom ogólnym.
Kierunek życiu uniwersyteckiemu nadały wybitne postaci profesorskie filozofów, filologów, historyków, matematyków czy prawników. Zadaniem profesorów było samodzielne opanowanie danej dziedziny wiedzy i prowadzenie ścisłych badań naukowych, źródłowych oraz wdrażanie do nich młodzieży. Gwarantowano im wolność nauki to znaczy swobodę wygłaszania swych opinii i uzasadniania rezultatów swoich badań; zaprzestano krępować wykłady przepisami, podręcznikami i kontrolą. Wpływ władz kościelnych poza wykładami teologicznymi został od uniwersytetów całkowicie usunięty. Również państwo powściągnęło swoją ingerencję pozostawiając uniwersytetom swobodę wewnętrzną w ramach ogólnych statutów; samorząd ten w pewnych uniwersytetach szerzy w innych ciaśniejszy obejmował w obrębie wydziałów wybór dziekana i inicjatywę lub nawet całkowitą swobodę w powoływaniu nowych profesorów, w obrębie całej instytucji wspólną reprezentację i kierownictwo spraw ogólnych przez obieralnego rektora i senat akademicki.
Wprowadzenie egzaminów dojrzałości, zwiększenie i przedłużenie nauki w gimnazjach ułatwiło uniwersytetom wzniesienie się na wyższy poziom – odtąd młodzież była lepiej wyedukowana. Można było dopuścić do tzw. wolności studiów, czyli pozostawić studentom dobór i kolejność wykładów bez narzucania ścisłego kanonu, o ile nie zmuszał do tego charakter pewnych gałęzi wiedzy. Liczono się oczywiście z wymaganiami stawianymi przez państwo w kształceniu jego obywateli, jak i z konieczności egzaminowania, jednak większy nacisk kładziony był na samą naukę niż na egzaminy. Gdy uczelnie francuskie były raczej urzędami egzaminacyjnymi, uniwersytety chętnie odstępowały czynność tę osobnym komisjom państwowym, sobie pozostawiając nadawanie stopni naukowych. Każdy postęp nauki, każde wytworzenie się nowej gałęzi wiedzy odróżniające się od istniejących dziedzin znajdowało odbicie w powstawaniu nowych katedr. Wydział filozoficzny, który w dawnych wiekach był tylko szkołą średnią i służył za wstęp do innych studiów, obecnie jako główna siedziba nauk ogólnych i teoretycznych zdobywa sobie naczelne stanowiska w uniwersytetach, skupiając największą ilość gałęzi nauk i katedr i posuwając specjalizację do dalekich granic.
Dzięki rozwojowi badań naukowych, swobodzie myśli i zdania, uniwersytety szybko zyskiwały popularność wśród opinii publicznej. Narody widziały w nich szanse na dalszy rozwój swojego wykształcenia a ich katedry stały się celem pragnień najwybitniejszych uczonych.
Rozrost uniwersytetów w XIX w. oddalił je od klasycznego wizerunku z początku wieku. Nie były już one ogniskami jednolitego poglądu na świat; ta rola stała się już nieaktualna odkąd z jednej strony kierunki filozoficzne straciły swój ogólnie kształtujący wpływ, z drugiej strony postęp specjalizacji różnych gałęzi nauk zrobił uniwersytety wielkimi skupiskami różnych warsztatów pracy naukowej.
Najstarsze uniwersytety:
1. Uniwersytet Jagielloński (historyczne nazwy: łac. Studium Generale, Akademia Krakowska, Szkoła Główna Koronna, Szkoła Główna Krakowska, Uniwersytet Krakowski) (łac. Universitas Jagellonica Cracoviensis) – najstarsza polska uczelnia wyższa, jeden z najstarszych uniwersytetów na świecie, mieszczący się w Krakowie. Uniwersytet w Krakowie, który funkcjonował wówczas pod nazwą Studium Generale, powstał staraniem króla Kazimierza III Wielkiego 12 maja 1364. Był zatem drugim uniwersytetem, po uniwersytecie praskim, który powstał w tej części Europy. Wzorowany był na Uniwersytecie Bolońskim. Faktycznie swoją działalność rozpoczął dopiero w 1367, prowadząc wykłady na trzech wydziałach: sztuk wyzwolonych (1 katedra), medycyny (2 katedry) i prawa (8 katedr, w tym 5 prawa rzymskiego). Papież nie zgodził się na powołanie najbardziej prestiżowego wydziału teologii. Ustrój wewnętrzny oparty był na samorządzie studentów niezależnym od czynników kościelnych. Po raz pierwszy w historii studenci prawa po wykładach mieli odbywać swego rodzaju praktyki w sądach. Krakowskie studium generale ukończyło tylko 6 osób na wydziale atrium. Niestety rychła śmierć króla w 1370 oraz brak zainteresowania u Ludwika Węgierskiego doprowadziła do zaniechania jego działalności. Z dorobku naukowego zachowały się kodeksy z 1367 oraz z 1369.
W 1400 roku wznowił swoje nauczanie dzięki osobistym zabiegom królowej Jadwigi Andegaweńskiej na dworze papieskim w Awinionie. W swoim testamencie królowa zapisała krakowskiej uczelni swój majątek osobisty. Klejnoty królowej umożliwiły odnowienie uniwersytetu w pełnym kształcie, z czterema wydziałami typowymi dla średniowiecznych uniwersytetów. Spośród nich najważniejszy był wydział teologiczny, który dla każdego profesora był ukoronowaniem kariery naukowej. Uniwersytet Jagielloński był pierwszym uniwersytetem w Europie posiadającym samodzielne katedry matematyki i astronomii. W XV i na początku XVI wieku Akademia Krakowska przeżywała okres rozkwitu. Studiowali na niej także studenci zagraniczni. Znana była krakowska szkoła matematyczna i astrologiczna. W Krakowie studiował Mikołaj Kopernik, a także wielu późniejszych profesorów zachodnioeuropejskich. Kraków był też ważnym ośrodkiem naukowym nauk alchemicznych, których uczyli profesorowie medycyny.
2. Uniwersytet Wrocławski (UWr) – państwowa szkoła wyższa założona w 1702 roku we Wrocławiu. Został założony przez złotą bullę cesarza Leopolda ustanawiającego jezuicką Akademię Leopoldyńską we Wrocławiu ze wszystkimi przywilejami uniwersytetów europejskich.
3. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza (UAM) – państwowy uniwersytet z siedzibą w Poznaniu. Powstał w 1919 roku - początkowo jako Wszechnica Piastowska, w 1920 r. przemianowana na Uniwersytet Poznański. Podczas II wojny światowej, w latach 1940-1944 Uniwersytet Poznański działał w Warszawie jako tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich. 24 grudnia 1955 roku Uniwersytet otrzymał patrona i nową nazwę: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Proces kształcenia na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (UAM) odbywa się na czternastu wydziałach, obejmując swym zasięgiem najważniejsze dziedziny nauki: humanistyczne, społeczne, ścisłe, przyrodnicze, a także te związane ze sztuką. Studia prowadzone są w trybach: stacjonarnym i niestacjonarnym, na trzech poziomach: I-ego, II-ego i III-ego stopnia. Strategia Rozwoju UAM na lata 2009-2019 zakłada, że w przypadku studiów pierwszego stopnia UAM dążyć będzie do jak największego otwarcia na wszystkich, którzy chcą studiować, postrzegając studia jako klucz do osobistego rozwoju i do sukcesu zawodowego. Natomiast w przypadku studiów drugiego i trzeciego stopnia Uniwersytet im. Adama Mickiewicza będzie podnosić wymagania stawiane kandydatom na studia.
4. Uniwersytet Warszawski – polska uczelnia państwowa, założona w 1816 roku w Warszawie. Powstał z inicjatywy Stanisława Kostki – Potockiego i Stanisława Staszica poprzez połączenie Szkoły Prawa i Nauk Administracyjnych oraz Szkoły Lekarskiej. Składał się z pięciu wydziałów: prawa i nauk administracyjnych, nauk lekarskich, filozoficznego, teologicznego i sztuk pięknych. Po 1830 r. Mikołaj I przemianowuje uczelnię na Uniwersytet Królewsko – Aleksandrowski. Po upadku powstania listopadowego był nazywany Akademią Medyko – Chirurgiczną (ograniczoną do wydziału lekarskiego i farmaceutycznego). Swoją obecną nazwę przyjął w roku 1956.
5. Uniwersytet Harvarda (Harvard University) powstał w 8 września 1636 jako Harvard College w Newtown (wówczas w Kolonii Zatoki Massachusetts, obecnie Cambridge) koło Bostonu jako pierwszy uniwersytet na terenie kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej.
Nazwę otrzymał od nazwiska duchownego purytańskiego, wielebnego Johna Harvarda, który był pierwszym darczyńcą uczelni, wówczas będącej college'em. Harvard łożył na utrzymanie szkoły, od momentu jej powstania do swojej śmierci. W testamencie zapisał jej swoją bibliotekę i połowę majątku.
Bibliografia:
1) Bartnicka Kalina, Szybik Irena, Zarys historii wychowania. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001
2) Kot Stanisław, Historia wychowania, tom II
3) Źródła internetowe:
www.bryk.pl
www.sciaga.pl
annwlo2