2 Spostrzeganie_i_swiadomosc.doc

Spostrzeganie i świadomość

1.      Nie ma snu bez snów

2.      Marzenia senne – mniej romantycznie

3.      Jak w hipnozie

Hock, R. R. (2003). 40 prac badawczych, które zmieniły oblicze psychologii (s. 68-91). Gdańsk: GWP.

Ad. 1 Sen – marzenia senne

Eugenie Aserinsky sformułował teorię, że okresy aktywności ruchowej gałek ocznych mogą mieć związek z marzeniami sennymi. Wraz ze swym współpracownikiem Nathanielem Kleitmanem monitorowali sen badanych. W okresach, którym towarzyszyły szybkie ruchy gałek ocznych (rapid eye movement) dokonywali przebudzeń badanych. Odkryli fazę snu REM.

Sen dzieli się na dwie fazy (fazy snu):

•         Sen o wolnych ruchach gałek ocznych (skrót: NREM – non-rapid eye movement); inne nazwy sen głęboki, sen wolnofalowy.

•         Sen o szybkich ruchach gałek ocznych) skrót: REM – rapid eye movement); inne nazwy: sen płytki, sen paradoksalny.

Odkrycie to stało się podstawą ogromnej liczby dalszych badań ze snem i marzeniami sennymi. W miarę doskonalenia metod badawczych i urządzeń do rejestrowania stanów fizjologicznych możliwe stało się uściślenie wyników Aserinsky`ego i rozwiązanie wielu zagadek związanych ze snem. Dziś wiemy, że codziennie po zaśnięciu w naszym śnie występują 4 fazy.

•         zasypianie (uczucie opadania, kołysania, czy wznoszenia się) około 10 – 15 minut •         Faza I – najlżejszy (płytki) sen (mięśnie rozluźniają się, oczy ustawiają się lekko w górę, świadomość zawęża się, osoba obudzona stwierdzi, że w ogóle nie spała) •         – sen głęboki, oddech staje się regularny i rzadszy. Spada ciśnienie tętnicze, ustają ruchy gałek ocznych, napięcie mięśni zanika, spada temperatura ciała, organizm regeneruje się. Trudno obudzić śpiącego, a jeśli się uda jest rozkojarzony, senny. Trwa nawet około godziny. •         Faza II – sen coraz głębszy, stopniowe wyłączanie się świadomości •         Faza III •         Faza IV

•         Faza REM – sen paradoksalny: przyśpiesza oddech i bicie serca, gałki oczne zaczynają się gwałtownie poruszać we wszystkie strony, występuje po około 90 minutach od zaśnięcia.

cykl I - Faza I, II, III, IV; cykl II - Faza IV, III, II, I     Faza REM.

W ciągu nocy: 5 – 6 cykli NREM i REM, przy czym okresy NREM się skracają, a REM wydłużają, nad ranem mamy więcej marzeń sennych.

Badania Aserinsky`ego kontynuował Wiliam Dement.

PROBLEM: Czy senne marzenia stanowią konieczną i istotną część naszej egzystencji? Czy możliwe jest funkcjonowanie jednostki, gdyby jej marzenia senne zostały całkowicie lub częściowo stłumione. PRZEBIEG: Testowano 8 mężczyzn pozbawiając ich śnienia (budzono badanych za każdym razem, gdy wkraczali w sen REM).

WNIOSKI: Marzenia senne są nam potrzebne. Kiedy jesteśmy ich pozbawieni powstaje nasilający nacisk na to, aby śnić. Liczba prób rozpoczęcia marzeń sennych zwiększa się po ich pozbawieniu, zwiększa się też czas spędzony na marzeniach (badani „nadrabiali” utracony czas marzeń sennych).

To ważne odkrycie jest dziś znane jako efekt odbicia REM (jeżeli z jakiegoś powodu nie mamy marzeń sennych jednej nocy, to mamy ich więcej następnej nocy). Przypadkowe odkrycie – jednym ze sposobów, w jaki ludzie mogą pozbawić się snu REM jest stosowanie alkoholu lub innych substancji, takich jak amfetamina i barbiturany. Chociaż te środki zwiększają skłonność do zasypiania, to wytłumiają sen REM i powodują, że przez większą część nocy pozostajemy w głębszych fazach snu NREM.

Ad. 2 Marzenia senne – mniej romantycznie…

Rozpoznanie przyczyn, dla których śnimy i funkcje, jakie spełniają marzenia senne zajmuje wielu naukowców. Historię badań marzeń sennych zdominowało przekonanie, że sny ujawniają coś na nasz temat, że są wytworem naszego wewnętrznego, psychicznego doświadczania świata.

Teoria psychoanalityczna - Zygmunt Freud uważał, że sny są wyrazem nieświadomych pragnień dotyczących tego, co jest nieosiągalne w świadomym życiu. Wyróżnił dwie zasadnicze części snu:

·  jawną, manifestowaną część snu (to, co po przebudzeniu jesteśmy w stanie zapamiętać i opowiedzieć)

·  ukrytą, letalną, która stanowi rzeczywiste znaczenie marzenia sennego.

Zgodnie z tą teorią prawdziwe znaczenie większości marzeń sennych kryje się pod powierzchnią naszych snów.

Allan Hobson i Robert McCarley stwierdzili, że sny to nic więcej niż próby interpretowania przypadkowych impulsów elektrycznych wytwarzanych automatycznie przez nasz mózg podczas snu REM. Ich zdaniem dziwność i zniekształcenie często kojarzone ze snami są wynikiem fizjologii pracy mózgu i umysłu w czasie snu.

Postawili hipotezę aktywacji i syntezy. Stwierdzili, że główna przyczyna pojawienia się marzeń sennych ma charakter nie psychologiczny, lecz fizjologiczny.

Ad. 3 Jak w hipnozie

Hipnoza jest postrzegana jako tajemniczy i silnie oddziałujący proces kontrolowania umysłu człowieka. W psychologii odegrała istotną rolę w leczeniu zaburzeń psychicznych, była podstawowym elementem psychoanalitycznych technik Freuda.

Ernest Hilgard – hipnoza jest odmiennym stanem świadomości.

Nicholas Spanos – zachowanie osób poddanych hipnozie jest dobrowolne, a jego celem jest osiągnięcie pożądanych skutków. Jest wynikiem silnie umotywowanych, ukierunkowanych na cel zachowań społecznych a nie odmiennym i wyjątkowym stanem świadomości. Badania Spanosa zmieniły oblicze psychologii, gdyż dostarczyły nowych wyjaśnień takich aspektów ludzkiej świadomości i ludzkiego zachowania, których nikt nie podważył przez prawie 200 lat.

PROBLEM: Czy zachowanie pod wpływem hipnozy jest skutkiem odmiennych stanów świadomości czy też motywacji badanych do zachowań spójnych z ich oczekiwaniami?

PRZEBIEG:

A.     Studentów podzielono na dwie grupy. W obydwu wygłoszono referat na temat hipnozy. Jedną z grup poinformowano, iż w czasie hipnozy samoistnie występuje sztywność rąk. Obie grupy poddano hipnozie. W grupie, w której podano informację o sztywnieniu kończyn u niektórych osób zaobserwowano ten objaw, zaś w grupie drugiej nie.

B.     Badanych poproszono o wyobrażenie sobie scen, w których zachowują się w określony sposób. Następnie wprowadzono ich w stan hipnozy i również poproszono o wyobrażenie sobie tych samych sytuacji. Ci, którzy wcześniej otrzymali informację, iż obrazy doświadczane w stanie hipnozy są bardziej wyraziste i prawdziwe określali swoje doznania jako bardziej intensywne niż badani, którzy takich informacji nie otrzymali.

C.     Hilgard: Badano efekt analgezji (zmniejszanie wrażliwości na ból) w stanie hipnozy. Metoda „komora zimna” (zanurzenie ręki w wodzie o temperaturze ok. 0 stopni Celsjusza).  Większość osób wyjmowała rękę z wody po minucie lub dwóch. Badani, którzy przeszli szkolenie w zakresie analgezji zarówno w hipnozie, jak i w stanie czuwania sygnalizowali znacznie mniejszy ból w odpowiedzi na zimno podczas prób hipnotycznych. Podczas hipnozy człowiek może oddzielić ból od świadomości. Spanos odrzucił te wyjaśnienia. Jego zdaniem zmniejszenie spostrzeganego bólu podczas hipnozy wynika z motywacji i oczekiwań badanych.

WNIOSKI: Spanos wykazał, iż hipnoza nie istnieje. Zachowania hipnotyczne są wynikiem silnie umotywowanych, ukierunkowanych na cel zachowań społecznych, a nie odmiennym i wyjątkowym stanem świadomości.

Uczeni zajmujący się hipnozą są podzieleni. Jedni popierają, inni podważają stanowisko Spanosa i dostar-czają argumenty na poparcie odkryć Hilgarda. Nie zmienia to faktu, że hipnoza jest skuteczną metodą pomagania ludziom, zmienia życie na lepsze.

2