dla-kogo-robi-sie-horrory,44.pdf

filmowa psychoterapia

„Rec” (2008) pokazuje zło pochodzenia

metafizycznego. Bardzo zaraźliwe

DLA KOGO ROBI SIĘ

HORRORY? Horrory na stałe goszczą w repertuarze kin.

nie tak dawno całkiem pomysłowo straszył

nas Hiszpański „rec”, zaraz potem nadeszli

amerykańscy „nieznajomi”, w paŹdzierniku poBryzga

krwią „piła V”, a na listopad już się szykuje amery-

kańska wersja „rec”. kto ogląda Horrory i dlaczego

– zastanawiają się Katarzyna Miller i Manana Chyb

M.Ch. Popyt na horrory nie zanika, chyba najchęt-

niej oglądają je młodzi ludzie. Choć żadna z nas nie

należy do wielbicieli gatunku, trzeba się zastanowić,

co sprawia, że inni tak te ilmy lubią?

K.M. Najogólniej można to zjawisko hasłowo

nazwać oswajaniem lęku. Trzeba by tu sięgnąć

do wyuczonej, wtórnej psychopatii spowodowanej

męczeniem, straszeniem, przemocą zaznawaną

w dzieciństwie. Czasami może to być po prostu

wychowanie bardzo nierówne, polegające na

huśtawce emocjonalnej, na stosowaniu na zmianę

nadopiekuńczości i przemocy. Dzieci zalewane są

wówczas taką ilością lęku, że nie są w stanie tego

wytrzymać. Muszą coś z tym robić. Te wszystkie

dręczone pieski, kotki, żaby, pająki są właśnie spo-

sobem radzenia sobie z nadmiarem lęku i bólu.

Jeśli ktoś wije się pod moimi razami, to zaczynam

odczuwać ulgę, że to nie ja się wiję.

Tak jakbym się wyzwalał z własnego bólu, zadając

go innym.

Oczywiście tak naprawdę nie wyzwalam się, ale

mam wrażenie wyzwalania się. Patrzę na czyjeś

cierpienie i cieszę się, że to nie ja je czuję.

Ale mówisz teraz o przypadkach ekstremalnych…

No, nie powiedziałabym, że aż tak. Nie zawsze

chodzi o ukręcenie głowy kotu. Częściej kończy

się na wykpiwaniu, ośmieszaniu słabszych kolegów,

tak jak wykpiwano, ośmieszano ciebie. Nie chodzi

o taką prostą zależność, że na horrory chodzą ci sami

ludzie. Ale zasada jest podobna. Często bywało tak,

że rodzice ich straszyli, uważając, że na tym właśnie

powinno polegać wychowanie: dziecko się słucha

tylko wtedy, kiedy się boi. Mamy do czynienia

z ludźmi, którzy się kiedyś nauczyli bać. To był ich

chleb powszedni. Nawet jeśli żyją teraz normalnie,

nie powielają tych samych wzorów, to mają w sobie

naddatek tamtych przeżyć, z którymi nie wiedzą, co

zrobić. Oni moim zdaniem chodzą na horrory. Mam

przykłady i wśród znajomych, i wśród pacjentów.

Jeśli on teraz pójdzie sobie na horror, to dostanie coś,

co dobrze zna, poza tym ma to na własne życzenie,

wie, że sam sobie zafundował to widmo wyłaniające

się z mgły. Czyli nie jest oiarą.

Wychodzi do bezpiecznego świata i mu się potwier-

dza, że ma te przejścia już za sobą.

Poza tym jest taki mechanizm, że ludzie faszerowani

zbyt dużą ilością lęku nie pamiętają wczesnego dzie-

ciństwa. Tacy ludzie nie mają czasem świadomości,

skąd mają lęki, dlaczego się boją. Na ilmie przy-

najmniej to wiedzą: tego potwora, tego ducha, tego

seryjnego mordercy się boją, tej muzyki. Zaczynają

mieć wtedy władzę nad swoimi nierozpoznanymi

uczuciami. To określenie: jak u siebie w domu, jest

tu niesłychanie ważne.

Ale są też grzeczne nastolatki z bezpiecznych, kocha-

jących domów, które spotykają się na horrorowych

seansach domowych.

A, to jest zdrowy odruch niedokształconej socjalnie

młodzieży. Nie ma prawdziwego życia bez zgrozy.

W pewnym momencie uświadamiamy sobie, że

istnieją różne wymiary życia. Ci młodzi ludzie są

wychowywani z kolei przez rodziców uważających,

że przed dzieckiem należy ukrywać nieprzyjemne

rzeczy albo chronić je pod kloszem. Jeśli dziecko

mądre i wrażliwe wychyli się spod tego klosza, musi

zacząć włazić w niebezpieczne kąty. Młodzi są głodni

akcji, przygody, fabuły. Są targani własnymi prze-

mianami, hormonami, poszukiwaniem tożsamości.

Mają w sobie głód ekstremalnych przeżyć, które

mogą zostać zaspokojone przez horror.

Horrory mają podłoże różnego typu. Często pokazują

zło metaizyczne, jak choćby wspomniany „Rec”. Zło

przenosi się tam jak zaraza, zabija, a jednocześnie

unieśmiertelnia swoje oiary, czyniąc z nich półtrupy

żywiące się ludzkim ciałem. Strach jest tym więk-

szy, że bohaterowie nie mają przed złem ucieczki.

Są zamknięci z tym Złem w środku.

Zauważ, że to, co dzieje się na zewnątrz, też jest

złem. Oklejają ich, robią z tej kamienicy separatkę

i tylko komunikują przez megafon: proszę zachować

98 poradnik psychologiczny październik/listopad 2008

filmowa psychoterapia

spokój. A ci w środku wrzeszczą, latają jak oszalali

i nie potraią podjąć wspólnych działań. Tacy jak

ten młody doktor, spokojny, niosący pomoc innym,

są w mniejszości. No, ale gdyby było inaczej, to nie

byłoby horroru.

Za świetny pomysł na prawdziwie przerażający

horror uważam „Koszmar z ulicy Wiązów”. Każdy

z nas miewa senne koszmary. Wystarczy sobie

wyobrazić, że taki koszmar się zmaterializuje

i staje prawdziwym dla nas zagrożeniem. Nigdy

nie chciałam tego obejrzeć w całości. Wystarczył

mi fragment…

Bo niektórzy z nas nie chcą tego lęku rozkręcać

w sobie, dalej się nim zajmować, karmić wyobraźni

obrazami krwawej masy, nadgniłych ciał i innych

glutów.

nas w napisach początkowych powiadamia. A żeby

jeszcze bardziej nas wytrącić z poczucia bezpieczeń-

stwa, przytacza nam się przerażające statystyki

śmiertelnych oiar przemocy w Ameryce. Na ekranie

młoda para w letnim zamożnym domku jest przez

całą noc bez powodu straszona przez przestępców,

którzy w końcu swoje przerażone oiary mordują.

Ten typ ilmów odwołuje się z kolei do typowych

mieszczańskich lęków. Ja mam samochód, to mi go

ukradną, mam dom, to mi się włamią i zniszczą,

oni są wściekli, źli, bo oni nie mają, co jest zresztą

prawdą. Ci, którzy nie mają, na ogół nie lubią tych,

którzy mają. Frajdą jest coś im zepsuć.

Trzeba przypomnieć jeszcze o jednym: nasza cy-

wilizacja zredukowała nam codzienny poziom re-

alnych zagrożeń. Może człowiek nie potrai bez tego

żyć? Jeśli nie ma prawdziwych zagrożeń – stwarza

sobie sztuczne?

Może jest tak, jak mówił Lem, że człowiek w swojej isto-

cie się nie zmienia, lubi być nieszczęśliwy, bać się, mieć

pretensje. Jeśli jest prawdziwe zagrożenie, to wielu ludzi

staje na wysokości zadania, budzi się, zaczyna sięgać

po rezerwy. Uruchamia się integracja, pomaganie

sobie, tworzy się poczucie wspólnoty, ustawia się

hierarchię ważności. Wstrząsające są dokumentacje

ze szpitali psychiatrycznych, w których spisani na

straty katatonicy nagle na wieść o nadchodzących

Niemcach wybudzali się i całkiem przytomnie brali

nogi za pas. Strach potrai też uleczyć.

Horrory nie są przecież wynalazkiem współczesności.

Ludziska byli straszeni zawsze: a to piekłem, a to

wymyślnymi torturami, i straszyli swoje dzieci

przerażającymi bajkami. Takich opowieści było

zawsze bez liku. Przecież w każdym człowieku jest

lęk pierwotny, lęk egzystencjalny. Horrory do takich

lęków się odwołują.

Lęk przed śmiercią, przed ciemnością, przed niezna-

nym, owszem. Nawet jeśli żyjemy w bardzo kocha-

jącej rodzinie, docierają do nas wieści ze świata.

Liv Tyler w „Nieznajomych”: odwołanie

do lęków mieszczańskich

nawet jeśli jest tak, że horrory służą

częściowo oswajaniu lęku, to w gruncie

rzeczy ten lęk podtrzymują

Uczymy się choćby, jak wyglądała pełna horroru

historia. Tak, to jest ten lęk, który znany jest wszyst-

kim i z którym musimy się uporać. Ale jeśli mamy

oparcie w dobrej strukturze rodzinnej i dobrej

strukturze wewnętrznej własnej, to prócz obaw

związanych z konkretnymi problemami potraimy

sobie poradzić z nachodzącymi nas lękami. Raczej

nie pójdziemy się straszyć na ilm, bo po co nam

to? Nie chcemy mieć tego więcej. Raczej wolimy to

w sobie wyciszyć, pogadać z kimś i się uspokoić.

O ile mogę zrozumieć tę chęć igrania z własnym

strachem, o tyle kompletnie poza granicami mojej

wyobraźni leży potrzeba napawania się scenami

krwawych tortur, przedłużających się wymyślnych

męczarni. Jacy ludzie mają ochotę to oglądać?

Ludzie głęboko zaburzeni, u których mechanizm

opisany przeze mnie na początku doprowadził do

zwyrodnienia. Oni też mają swoją subkulturę. To

wszystko dotyka takiej nędzy ludzkiej, dna bólu,

poniżenia, bezradności. Świadomości, że człowiekiem

można tak potrząsać, jak się chce, że on się daje tak

potrząsać, że jest tak mało ludzi, którzy głośno mówią

nie. Powiem ci, że jeszcze bardziej przerażające jest

dla mnie to, że ktoś chce się bawić ludzkim lękiem.

Chodzi o reżyserów specjalizujących się w robieniu

horrorów. Twórca, jak wiadomo, czerpie z siebie, ten

lęk musi być w nim. A jeśli się tym zajmuje, to on

nigdy nie zniknie. Nawet jeśli jest tak, że horrory

służą częściowo oswajaniu lęku, to w gruncie rzeczy

ten lęk podtrzymują.

Bohaterowie „Reca”, telewizyjni realizatorzy, chcą

pokazać ludziom wszystko, co najgorsze, mając

przekonanie, że są lepsi od plebsu, którego niskie in-

stynkty zaspokajają. I sami stają się takiej postawy

oiarami. Tak jakby twórcy ilmu samokrytycznie

wskazywali na siebie: oto, co może spotkać nas

samych, jeśli dalej tak będziemy chcieli wszystko

kręcić ku uciesze gawiedzi.

Ja nie chcę. Nie lubię się bać

Trudno nie docenić niektórych horrorów, np. „Lśnie-

nia” Kubricka. Piękno tego ilmu robi wrażenie.

To jest po prostu dzieło mistrza, które już przeszło do

klasyki sztuki ilmowej. Tam również występuje wą-

tek uwięzienia. Hotel na pustkowiu, a w nim dziecko

i kobieta coraz bardziej zagrożeni postępującym

obłędem męża i ojca. Facet zmaga się z impotencją

twórczą, dopada go demon niespełnionych ambicji…

Ale jest to jedna z interpretacji, przy tego typu

dziełach można je mnożyć. Wracając do bieżącego

repertuaru, na drugim biegunie stoją takie ilmy

jak „Nieznajomi”, gdzie wytłumaczenie wszystkich

strachów jest jak najbardziej racjonalne. Scenariusz

oparto na autentycznym wydarzeniu, o czym się

100 poradnik psychologiczny październik/listopad 2008

101

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: