Dawno, dawno temu... kiedy nie było kmputerów i innych pomocy naukowych :PP w paleolicie dolina Nilu była czymś zupełnie innym niż dziś jest. System rzeczny prawdopodobnie pokrywał znacznie większy obszar, a klimat musiałbyć o wiele bardziej wilgotny, toteż do samej Delty ciągnęły się przebogate rozlewiska i bagna. Klimat zaczął się zmieniać w końcu paleolitu, a koryto Nilu znalazło się tam, gdzie jest obecnie. Stopniowa, ale narastająca przemiana sąsiadujących ziem w pustynie spowodowała koncentrację życia i wszelkiej ludzkiej działalności wzdłuż żyznych brzegów rzeki. W neolicie, którego początki datuje się na około 10 tysięcy lat przed Chrystusem, istniały już dwie wyraźnie zróżnicowane grupy etniczne, wywodzące się z dwóch odrębnych regionów: grupę pochodzenia afrykańskiego o środkowoafrykańskim rodowdzie oraz grupę śródziemnomorską, którego korzenie wyrastały w samym sercu Azji. Do dwóch wymienionych należałoby dodać jeszcze trzecią, która miałaby jakoby poprzez Libię przywędrować w dolinę Nilu z legendarnej Atlantydy. W ten oto sposób powstały dwa ośrodki cywilizacyjne, jeden na północy kraju, w Delcie, ze stolicą o nazwie Merimda, oraz drugi, na południu skupiający się wokół miasta Tasa. To, że w owych odległych czasach ludność Egiptu dzieliła się na dwie nie do końca zintegrowane społeczności, pozostawiło pewien ślad w administracyjnym podziale kraju na tzw. "hesep", czyli prowincje, przez Greków określane "nomi". Górny Egipt miał ich 22, Dolny - 20. Owe zamierzchłe, baśniowe prapoczątki egipskiej cywilizacji sami Egipcjanie nazywają "czasem Boga", wtedy bowiem właśnie bóg Ozyrys miał zasiąść na egipskim tronie. Owo ziemskie panowanie boga zostało opisane w dokumencie znanym jako Teksty piramid. Zgodnie z legendą, Ozyrys zjednoczył wówczas, choć nie na długo, obie części kraju. Jednak dopiero od ok. 3200 r. p.n.e. można mówić o historii Egiptu w całym słowa tego znaczeniu.
Związki między Górnym a Dolnym Egiptem
Historia zaczyna się od Namera, którego identyfikuje się niekiedy z mitycznym królem Menesem, zjednoczycielem obu królestw. To on zapoczątkował pierwszą z 31 dynastii, jakie zasiadały na egipskim tronie do 332 r. p.n.e., kiedy to Egipt zostal podbity przez Aleksandra Wielkiego. W Egipcie istniały trzy korony: Biała Korona Północy, Czerwona Korona Południa i Korona Podwójna, składająca się zelementów obu koron i symbolizująca pojednanie. Analogicznie gryf symbolizował Górny Egipt, zaś kobra - Dolny.
Początki Starego Państwa sięgają ok. 2700 r. p.n.e. Wielu naukowców uważa, że właśnie wtedy cywilizacja egipska przeżywała szczytowy okres swojego rozwoju. Niekeidy mówi się również o Królestwie Memfickim, albowiem stolicę kraju przeniesiono wtedy z Abydos do Memfis. Był to czas tworzenia się podstaw prawa cywilnego i religijnego, pisma oraz sztuki. Pierwszym wybitnym władcą tego okresu był faraon Zoser z początków III dynastii. To on zbudował piramidę w Sakkara. Zoser ustanowił urząd premiera, który kierował całą administracją, bardzo już wówczas rozbudowaną i skomplikowaną. Przedsięwziął on wiele wypraw wojennych, w tym do Nubii poniżej pierwszej katarakty oraz na Synaj. IV dynastię zapoczątkował Snefru - twórca nowego typu piramid o idealnie gładkiej powierzchni. Pomimo wybitnych osiągnięć w dziedzinie architektury władca ten ustępuje trzem swoim następcom: Cheopsowi, Chefrenowi i Mykerinosowi - budowniczym słynnego kompleksu w Gizie. Wiadomo o nich bardzo mało tyle, że Cheops zorganizował kilka wypraw wojennych na Synaj. V dynastia wywodzi sięz miasta Heliopolis i dlatego nazywana jest Dynastią Helioplitańską. O trzech pierwszych faraonach powiada się, że zostali poczęci przez żonę kapłana boga Re z samym bogiem. Od tej pory każdy faraon nosił tytuł "Syna Re". Z tego okresu pochodzą słynne "Teksty Piramid". Przetrwały też świadectwa o wielu nowych wyprawach wojennych do Azji i Libii> Najwybitniejszą postacią ostatniej dynastii Starego Państwa był Pepi II, który wstąpił na tron jako sześciolatek i pozostał na nim przez 94 (!!!) lata. Było to najdłuższe panowanie jednego władcy w historii Egiptu. Pod koniec VI dynastii władza centralna ulega osłabieniu. Państwo praktycznie rozpada się na wiele dzielnic. Czasy te określa się mianem Pierwszego Okresu Przejściowego: 2180 r. p.n.e. ( VII dynastia ) - 2130 r. p.n.e. ( XI dynastia ).
O Średnim Państwie można mówić wraz z końcem XI dynastii - ok. 2060 r. p.n.e., kiedy to faraon Montuhotep I odzyskał z pomocą egipskie "klasy średniej" kontrolę nad Dolnym Egiptem. Za panowania Montuhotepa II i Montuhotepa III rozwija się handel, otwiera się nowy szlak handlowy poprzez Morze Czerwone, wzrasta ekspansja w kierunku Nubii. Początki panowania XII dynastii przypadają na ok. rok 2000 p.n.e., a stała się ona jedną z najznkomitszych i najbardziej znaczących w historii Egiptu. Pierwszym królem z tej dynastii był Amenemhat I, który ustanowił kult Amona, od tej pory głównego bóstwa kraju. Władca ten okazał się bardzo zdolnym administratorem i pod jego panowaniem Egipt przeżywał wielki rozkwit. Rozszerzył on granice swego państwa do samego serca Nubii, aż po Korosko, pokonał również Libijczyków. Po nim na tron wstąpił jego syn Sesostris I, który zawojował kopalnie złota w Wadi Allaki. W celu zapewnienia ciągłości dynastycznej Sesostris I jeszcze za życia wyznaczył swojego następcę najstarszego syna, co się stało odtąd ściśle przestrzeganym zwyczajem. O następnych faraonach wiadomo bardzo mało, jedyna wiadomości zostały zawarte w źródłach fenickich. Wspominają one o nawodnieniu dużego obszaru wokół Fejjrum i o tym, że faraon Amenehmat IIII zbudował wspaniałą rezydencję, tak wielką i otak skomplikowanym układzie architektonicznym, że Grecy nazywali ją "Labiryntem". Jego następca Sesostris III był jednym z czołowych egipskich władców. W wyniku czterech kampamnii wojennych podbił on Nubię, doszedł aż do Palestyny i zbudował ogromną ilość fortów wzdłuż granicy z Sudanem. W tym okresie daje się również zauważyć znaczny rozwój kultury, czego dowodzą takie zabytki, jak "Księga dwojga żywotów" oraz "Nauki Amenemhata". Wraz z XII dynastią kończy się Państwo Średnie. Następuje po nim tzw. Drugi Okres Przejściowy, który wciąż pozostaje niejasny i kryje w sobie wiele tajemnic. Dochodzi wówczas do inwazji ludów semickich, podążających ze Wschodu w kierunku Delty. Kapłan Manethon z Sebennytos, który napisał po grecku pierwszy podręcznik historii Egiptu zatytułowany "Ajgyptiaka", nazywa ich "Hyksosami", co jest zniekształconym słowem "Hekachasut", oznaczającym "wodzów obcych krain". Hyksosowie wtargnęli na żyzne równiny Delty, ufortyfikowali miasto Awaris i uczynili z niego swoją stolicę. Nie należy dziwić się zwycięstwu Hyksosów nad Egipcjanami. Sprzyjały mu zarówno przewaga militarna napastników, jak też osłabienie władzy centralnej w Egipcie. Przybysze wprowadzili narzędzia żelazne, konie i rydwany bojowe, nieznane przedtem obrońcom. Później wszakże już zadomowieni hyksoscy książęta zjednoczyli wokół siebie inne dynastie Gónego Egiptu i przepędzili armię okupacyjną. Rekonkwista zakończyła się sukcesem ok. 1622 r. p.n.e. za sprawą Ahmosa, założyciela XVIII dynastii, który ściagał wroga aż do Południowej Palestyny i który ponownie zjednoczył Egipt pod swoimi rządami.
Nowe Państwo, którego początki datuje się na ok. 1580 r. p.n.e., charakteryzuje się niespotykanym triumfem egipskiej armii w całym ówczesnym cywilizowanym świecie, jak rozkwitem kultury i sztuki. Teby wciąż pozostawały stolicą, a kapłani boga Amona osiągnęli niewyobrażalne dotąd wpływy. Bezpośredni następcy Ahmosa - Tutmozis I i Tutmozis II poświęcili się głównie wyprawom wojennym i podbojom. Natomiast królowa Hatszepsut mniej interesowała się wojną. Ogłosiła się regentką po odsunięciu od tronu swego bratanka Tutmozisa III i panowała niepodzielnie przez 22 lata, przywdziewając przy okazji wszelkich uroczystości państwowych męskie szaty oraz brodę. Jej panowanie, bardzo spokojne dzięki wstrzymaniu wszelkich działań wojennych, sprzyjało wzmożonej aktywności w dziedzinie artystycznej, zwłaszcza w architekturze, czego wyrazem stała się budwa mistrzowskiej pod względem formalnym nekropolii w Deir el-Bahari. Po śmierci swojej ciotki Tutmozis III ponownie objął tron, a jej imię jako uzurpatorki rozkazał wymazać ze wszystkich monumentów oraz inskrypcji. 34 lata panowania Tutmozisa III to w dziejach Egiptu okres sławy i chwały. Dzięki 17 wyprawom do Azji władca ten ostatecznie rozgromił Mitannów. Znane są jego zwycięstwa pod Megiddo, Karchemiszem i Kadeszem. Pod koniec swego panowania Tutmozis III dotarł do czwartej katarakty, dzięki czemu granice Egiptu rozciągały się od Napaty w Nubii ( obecnie Gebel Barkal ) do Eufratu. W 1372 r. p.n.e. na tron wstąpił Amenhotep IV. Przeszedł on do historii jako król-poeta oraz jako heretyk czy też schizmatyk. Chcąc ukrócić wszechwładzę kapłanów boga Amona, którzy tworzyli państwo w państwie, zastąpił kult Amona kultem Atona - słonecznego dysku. Nowa wiara odrzucała wszelkie stworzone przez człowieka wizerunki boga, toteż świątynie zamknięto, a stan kapłański rozproszono. Władca opuścił również Teby i założył nową stolicę o nazwie Achetaton, co oznacza "horyzont Atona". Dzisiaj jest to Tell el-Amarna. Jego ostatnim posunięciem była zmiana imienia z Amenhotepa ( "radość Amona" ) na Echnatona ( "to cieszy Atona" ). Niestety, reforma religijna nie przeżyła swego twórcy. Koronę odziedziczył bardzo młody Tutenaton. Nowy faraon pod wpływem siostry i zarazem żony Echnatona, pięknej Nefretete, której imięoznacza "nadchodząca piękność", wkrótce powrócił do Teb, przywrócił kult Amona i zmienił swoje imię na Tutenchamon. Ów władca zmarł w tajemniczych okolicznościach mając zaledwie 18 lat, przeszedł głównie do historii głównie z racji fascynującej przygody związanej z odkryciem jego grobowca przez Howarda Cartera w 1922 r. W następnych latach Egipt po raz kolejny popada w stan anarchii, przez co wkrótce do władzy dochodzi wojsko. Władcy, wywodzący się z armii to: Horemheb, Ramzes I, Seti I i Ramzes II, zwany Wielkim, który zaangażował wszystkie siły w pokonanie Hetytów. Ekspansja na Wschód zakończyła się dopiero po bitwie pod Kadeszem, wielkim starciu o niejasnym przebiegu, które nie wyłoniło zwycięzców. W ciągu 77 lat panowania Ramzes II lubował się w budowie licznych, świadczących o jego potędze, obiektów. Za jego czasów powstały m.in. kompleksy w Abu Simbel, Karnaku i Luksorze. Po śmierci Ramzesa tron objął jesgo syn Mineptah. Wewnętrzna anarchia w połączeniu z naporem ludów indoeuropejskich u schyłku drugiego tysiąclecia przed Chrystusem na Libię, Azję i cały basen śródziemnomorski zniszczyła dotychczasową równowagę sił. Od roku 1085 p.n.e. mówimy o Trzecim Okresie Przejściowym, który zbiega się ze schyłkiem XXI dynastii, rządzącej ze swej stolicy Tanis. Następna dynastia dzieliła władzę najpierw z królem Libii, a potem Etiopii. Stolicę przeniesiono do Nepatatu w Sudanie. Wkrótce zaczął się okres panowania perskiego. W 524 r. p.n.e. za XXVII dynastii Persowie pod wodzą Kambizesa po raz pierwszy podbili Egipt. W 332 r. p.n.e. Egipcjanie wezwali na pomoc Aleksandra Wielkiego. Obwołano go "Wyzwolicielem". Uznany przez wyrocznię w Luksorze za "Syna Boga Ra" zbudował miasto - Aleksandrię, gdzie zresztą został pochowany w 323 r. p.n.e. Miasto wkrótce stało się kulturalną stolicą całego starożytnego świata. Śmierć Aleksandra oznacza początek dynastii Lagidów, zwanych także Ptolemeuszami, oraz silną hellenizację kraju. W ciągu dwóch ostatnich stuleci przed Chrystusem Egipt słabł coraz bardziej, wkrótce staje się kolonią rzymską, a po śmierci Teodozjusza w 595 r. p.n.e. częścią Cesarstwa Bizantyjskiego :((((.
Kultura starożytnego Egiptu
FaraonEgipt był zawsze monarchią absolutną. Króla, zwanego faraonem, uważano za żyjącego na ziemi boga, który po ziemskiej śmierci powraca do swego świata, aby połączyć się z innymi bóstwami. Nosił on tytuł "Dziecka Słońca" i na przestrzeni całych dziejów Egiptu skupiał w swoim ręku władzę religijną, polityczną i wosjkową. Wspomagał go, używając dzisiejszych określeń, premier, który kierował całokształtem władzy wykonawczej. Samo słowo "faraon" jest greckim zniekształceniem egipskiego wyrazu, oznaczającego "pałac królewski". Dopiero w Nowym Państwie, mniej więcej od 1580 r. p.n.e., słowo "faraon" stało się określeniem samej osoby władcy.Stosunki społeczne oraz podział administracyjnyLudnośc Egiptu dzieliła się na klasy, z których największym poważaniem cieszył się stan kapłański, związany z kultem świątyń. Bogate i bardzo wpływowe kapłaństwo było zwolnione od podatków i utrzymało się na koszt swojej świątyni. Pozostałe klasy to: stan szlachecki, rekrutujący się spośród wyższych urzędników w hierarchii religijnej, administracji państwowej, w zarządach poszczególnych prowincji, spośród skrybów i cywilnej służby administracji królewskiej; oraz jako lud taki, składający się przede wszystkim z chłopów i rzemieślników. Egipt dzielił się na 2 części: Dolny - składający się z 20 prowincji, tzw. "nomów" i Górny - z 22 nomów.RolnictwoOd niepamiętnych czasów Egipt był krajem rolniczym. Dojrzewały tu owoce, rośliny strączkowe, len, a przede wszystkim zboża, zwłaszcza pszenica i proso, które eksportowano w ogromnych ilościach. Importowano zaś drewno, gdyż w Eipcie nie było tego surowca zbyt dużo z Libanu. NA postawie malowideł z różnych okresów, ukazujących pracę w polu, wynika, że narzędzia stosowane w tamtych czasach niewiele odbiegają od tych stosowanych dzisiaj.Rzemiosło i handelEgipcjanie mieli znaczne osiągnięcia w handlu, a także w rzemiośle, i to artystycznym. Ogromna ilość przedmiotów znalezionych w grobowcach jest dowodem na to, że byli oni prawdziwymi mistrami w obróbce złota, srebra, miedzi oraz odznaczali się rzadkim kunsztem w szlifowaniu kamieni szlachetnych. Zwłaszcza w tej ostatniej dziedzinie osiągnęli nieprawdopodobny wręcz stopień doskonałości. Specjalizowali się przede wszystkim w sztuce jubilerskiej ( pierścionki, bransolety, wisiorki, kolczyki ), która to sztuka kilkakrotnie za IV, XII, XVIII i XX dynastii znalazła sięw swym apogeum. Oprócz tego Egipcjanie wytwarzali z pozornie prostych surowców wspaniałe i niepowtarzalne tkaniny, tworzyli ceramikę, szkło, wyroby emaliowane. Nie znali pieniędzy. Z Nubijczykami wymieniali produkty rolnicze i przemysłowe, takie jak: pszenica, cebula, brón, klejnoty, na: drewno, skóry, złoto i kość słoniową. Przyprawy i pachnidła pochodziły z Arabii, a od Fenicjan importowali statki statki z drewna cedrowego. OD XVIII dynastii Egipcjanie ustanowili trwałe stosunki handlowe z państwami w dorzeczu Eufratu oraz z wyspami wschodniej części Morza Śródziemnego ( Cypr zaopatrywał Egipcjan w miedź ).NaukaZgodnie z naukami kapłanów, człowiek uzyskał wiedzę z rąk boga Thota. Jako wynalazca pisma, Thot napisał wszystkie swoje dzieła z inspiracji Najwyższego Boga. Starożytni Egipcjanie byli bardzo zaawansowani w astronomii. Już od najdawniejszych czasów dzięki obserwacji ruchów ciał niebieskich obliczyli rok astronomiczny, który dzielił się na 3 pory roku, po 4 miesiące każda, odpowiadające warunkom klimatyczno-rolniczym kraju. Były to: pora wylewów, pora siewu oraz pora żniw. Do 360 dni dodawano 5 dni dodatkowych, zwanych "epagomeni", które traktowano jako najważniejsze święta w roku. Co się tyczy medycyny, to była ona ściśle związana z magią. Do naszych dni dotrwało wiele różnorodnych tekstów medycznych z dziedziny ginekologii, chirurgii i farmakologii, zawierające recepty i opsiy wielu środków leczniczych. Egipscy lekarze znali się na terapeutycznych właściwościach wileu ziół. Z drugiej strony wykazywali się słabą znajomością anatomii, co jest tym bardziej zdumiewające, że powszechnie praktykowano mumifikacje zwłok. Powodów takiego stanu rzeczy należy szukać w wierzeniach religijnych, które traktowały ciało jako coś świętego.
Mit O wygubieniu ludzkości
Opowieść o boskim bogu, który stworzył sam siebie, który stworzył niebo i ziemię, tchnienie życia, ogień i wodę, bogów i ludzi, dzikie zwierzęta i trzodę, gady, ptaki i ryby, który jest władcą ludzi i bogów, jedyną postacią, dla której 100 i 20 lat sąjednym rokiem, którego rozliczne imiona są nieznane nawet bogom. Oto bogini Izyda żyła w postaci kobiety, która posiadała znajomość magicznych słów. Jej serce odwróciło się ze wstrętem od milionów ludzi i zwróciło do bogów, lecz ceniła bardziej miliony duchów. Czyż nie jest to możliwe by być jak Re w niebie i nad ziemią; zostać Panią Ziemi i potężną boginią przy pomocy znajomości imienia świętego boga? Tak myślała ona w swym sercu. Oto Re wstępuje codziennie na czele swych żeglarzy zasiada na podwójnym tronie dwóch horyzontów. Teraz boski zestarzał się, ciekło mu z ust, a jego wydzielina spadała na ziemię i ciekła ślina. Izyda ugniotła ją w ręku wraz z ziemią i ulepiła Świętego Węża z zatrutymi zębami, tak że nikt nie mógł uciec żywy od niego. Umieściła go na ścieżce, którą miał przechodzić wielki bóg, zgodnie ze swym życzeniem, wokół Dwóch Krajów. Wielki Bóg podniósł się w kaplicy w Wielkim Domu - oby żył w szczęściu i zdrowiu - wśród swych towarzyszy i udał się w drogę zgodnie ze swym codziennym zwyczajem. Święty Wąż zanurzył swe zęby w nim. Żywy ogień rozlał się po ciele boga, a gady zniszczyły mieszkańca cedrów. Potężny bóg otworzył swe usta i krzyk Jego Majestatu - oby żył w szczęściu i zdrowiu - dał się słyszeć w niebie, Towarzysze boga powiedzieli:- Co się stało?A bogowie zapytali Re:- Co to jest?Bóg nie znalazł odpowiedzi na to pytanie, ponieważ szczęki jego zamknęły się, wargi drżały, a trucizna owładnęła wszystkimi jego członkami tak, jak Hapy zalewa cały kraj podczas wylewu. Wielki bóg zdecydował w swym sercu i zakrzyknął do bogów, którzy byli w jego świcie, mówiąc:- Zbliżcie siędo mnie, wy, którzy wyszliście ze mnie, wy, którzy powstaliście ze mnie, wy, którzy powstaliście ze mnie, ponieważ chcę wam powiedzieć co się stało. Zostałem ukąszony przez jakąś śmiertelną rzecz, o której nie wie moje serce o której nie widziały moje oczy ani nie zrobiły moje ręce. Nie wiem co to mogło być, to co mnie ugryzło. Nigdy przedtem nie czułem podobnego bólu, a żaden ból nie może być gorszy niż ten. Ja jestem władcą i synem władcy. Jestem boskim objawieniem. Zostałem stworzony przez boga. Jestem Wielkim i synem Wielkiego, a ojciec mój nadał mi moje imię. Imiona moje sąrozliczne, kształty moje są wielkorakie, a istnienie moje jest w każdym bogu. Jestem wzywany jako Thot i jako Horus z Hekenu. Mój ojciec i matka moja powiedzieli moje imię i ukryli je w mym ciele, gdy zostałem urodzony, tak że nikt z tych, którzy użyją przeciwko mnie magicznych słów, nie może zaczarować mnie, aby nade mną panować. Wyszedłem z kaplicy aby popatrzeć na to, czego dokonałem i szedłem swoją drogą poprzez Podwójny Kraj, który stworzyłem, gdy zostałem ukąszony nie wiem przez co. Czy może był to ogień? Czy może była to woda? Serce moje jest pełne płonącego ognia, moje kończyny drżą, a w członkach moich czuję rwący ból. NIech podejdą do mnie moje dzieci - bogowie, którzy znają słowa mocy, a których usta są zręczne w wymawianiu ich, których moc sięga do nieba. I zbliżyły się do niego jego dzieci i każdy bóg wykrzykiwał lamenty. Przybyła Izyda ze słowami mocy, a w ustach jej był powiew życia. Słowa, które złożyła razem, niszczą choroby i ożywiają tych, których gardła zatrzymały się, i powiedziała:- Co się stało, boski ojcze? Co to jest? Czy wąż wsączył w ciebie swój jad? Czy cokolwiek, co stworzyłeś, podniosło swą głowę przeciwko tobie? Zaprawdę, zostanie to zwyciężone właściwymi zaklęciami, ja odpędzę to przed twą światłością. Święty bóg otworzył swe usta i rzekł:- Szedłem drogą, przechadzając się po Egipcie, ponieważ chciałem przypatrzyć siętemu co stworzyłem, gdy zostałem ukąszony przez węża. Czy może to być ogien czy też woda? Jestem zimniejszy niż woda i gorętszy niż ogień. Pocą się wszystkie moje członki, drży moje ciało, okomoje opuszcza mnie i mogę spojrzeć na niebo. Woda cieknie z mej twarzy jak w czasie wylewu. Wtedy Izyda powiedziała do Re:- O mój boski ojcze, powiedz mi swoje imię, ponieważ ten, kto powie swoje imię będzie żył.Odrzekł Re:- Jestem stwórcą nieba i ziemi. Zrobiłem góry i to wszystko, co na nich istnieje. ZJestem stwórcą wód. Dokonałem stworzenia Mehet Uret, stworzyłem Kaemmutefa i radość kochania. Jestem stworzycielem niebios. Sprawiłem, że kryją siędwa bóstwa horyzontu. Ja dałem im ich dusze bogów. Jestem Bytem, który otwiera swe oczy i staje się światłość. Jestem Bytem, który zamyka swe oczy i staje się ciemność. Jestem tym, który rozkazuje i wody Nilu płyną. Jestem tym, którego imienia nie znają bogowie. Jestem twórcą godzin i stworzycielem dni. Ja otwieram uroczystości. Ja powoduję wylew. Jestem stworzycielem płomienia życia, dzięki któremu powstają wytwory warsztatów. Jestem Chepri - rano, Re - w południu, Atum - wieczorem.Trucizna jednak nie została zawrócona ze swej drogi, a ból wielkiego boga nie odszedł. Na to odparła IZyda:- Wśród słów, które poweidziałeś do mnie nie było twego imienia. Odkryj mi swoje imię, a trucizna opuści cię, ponieważ ten, kto odkryje swe imiębędzie żył. W tym czasie jad palił jak wybuchający płomień, a gorąco było większe niż od jasno palącego się ognia. Majestat Re odpowiedział:- Pozwolę Izydzie przeszukać mnie, a imię moje przejdzie z mego ciała do jej. I boski ukrył się przed bogami, a tron w barce Milionów Lat był pusty. A gdy nadszedł czas, aby wyszło serce boga, Izyda powiedziała do Horusa, swego syna:- Wielki bóg, związany przysięgą, oddał swoje oczy.Tak Tak spowodowano, że wielki bóg wykrzyknął swe imię. Wtedy Izyda, Wielka Władczyni słow mocy, powiedziała:- Odejdź jadzie, wyjdź z Re. Spraw, żeby Oko Horusa wyszło z boga i zajaśniało poza jego ustami. Ja robię, ja sprawiam, że trucizna spada na ziemię, ponieważ jad został zwyciężony. Zaprawdę, imię wielkiego boga zostało mu zabrane. Re będzie żył, a trucizna zginie; jeśli będzie żyć trucizna, zginie Re.
Tekst legendy znajduje się na Papirusie Turyńskim
Mit O Izydzie - bogini skorpionów
Jestem Izyda, która uciekła z domu prządek, w którym mieścił mnie brat mój Set. Thot, Wielki Bóg, Zwierzchnik Prawdy w niebie i na ziemi, powiedział do mnie:- Chodź o boska Izydo. Dobrze jest słuchać jeden żyje, a iny nim rządzi. Ukryj się z synkiem, aby powrócił do nas gdy wszystkie jego członki i moc rozwiną się. Spraw aby posadzono go na tronie i aby nadano mu urząd władcy Obydwu Królestw.Gdy nastał wieczór wyszłam. Szła za mną siódemka skorpionów aby mi usługiwać. Były ze mną tefen i Befen; Mestef i Mestetef - za moją lektyką; Petet, Czetet, Matet - oczyszczały mi drogę. Bardzo, bardzo surowo nakazałam im, a słowa moje wpadły do ich uszu:- Nie pozwalajcie Czarnego ( Ozyrysa ), nie rozmawiajcie z Czerwonym ( Setem ), nie czyńcie różnicy pomiędzy bogaczem a biedakiem, lecz zwróćcie wasze oblicza na drogę. Strzeżcie się wskazać drogę temu, który mnie szuka ( Setowi ) aż dojdziemy do "Domu Krokodyli" w "Mieście Dwóch Sióstr", na początku Delty i bagien Buto. Zbliżyłam się do domów zamężnych kobiet. Zobaczyła mnie z daleka pewna dam i zaniepokojona mymi towarzyszami zatrzasnęła drzwi przede mną. A one naradziły się i zebrały jad swój w żądle Tefena. Natomiast uboga dziewczyna z Delty otworzyła mi drzwi swego biednego domu; wtedy Tefen wcisnął się pod skrzydła drzwi nieszczęsnego domu damy i ukłuł jej syna. Było to jak wybuch pożaru w domu damy i nie było wody aby go ugasić, lub jakby ulewa spadła z nieba na dom damy w niewłaściwej porze. Zasmuciło się jej serce, że nie otworzyła drzwi przede mną i że nie wiedziała, czy jej syn będzie żył. Przebiegła z płaczem przez swe miasto, lecz nikt nie wyszedł na jej lamenty.Wtedy serce moje zasmuciło się losem jej małego synka i zapragnęłam ożywić niewinnego. Zawołałam do niej:- Przyjdź do mnie, zbliż się do mnie, oto usta moje mają tajemnicę przywracania życia. Jestem "córką", znaną w swym mieście, która zaklęciem swym unicestwiam gady; wiedzy tej nauczył mnie mój ojciec, bowiem jestem jego rodzoną, ukochaną córką. Izyda położyła swe ręce na dziecku, aby ożywić duszącego się:- Ustąp jadzie Tefena, wyjdź na ziemię, nie wędruj, nie przenikaj. Wyjdź trucizno Befena, spłyń na ziemię. JA jestem boska Izyda, Pani Czarów, Doskonała Zaklinaczka robiąca czary, której słucha każdy kąsający wąż. Zgiń jadzie Mesteta. Nie spiesz się trucizno Mestetefa. Nie zbliżaj się jadzie Peteta i Czeteta. Nie przenikaj trucizno Mateta. Przepadnijcie - kąsające paszcze!Tak powiedziała boska Izyda, wielka czarami, pierwsza wśród bogów. Geb dał jej swą moc, a jad boi się tej mocy.- Odwróc się, ustąp, zawróć jadzie! Nie wznoś się do góry! - tak mówiła ukochana przez Re - jajo gęsi Semen, która wyszła z sykomory. - Oto takie są moje słowa, które wymówiłam gdy zapadał zmierzch. Powiedziałam do nich, ja sama: "nie niszczcie imienia naszego w powiatach, nie poznawajcie Czarnego, nie rozmawiajcie z Czerwonym, nie patrzcie na szlachetne niewiasty w ich domach, niech twarze wasze zwrócą się na drogę abyśmy doszli do kryjówki w Chemnis".Żyj dziecko! Zgiń jadzie! Żyj Re! Zgiń trucizno! Niech będzie zdrowy horus dla matki swej Izydy. Niech wyzdrowieje chory. Zagasł ogień i niebo uspokoiło się na zaklęcia boskiej Izydy. Przyszła dama i przyniosła mi swe mienie. Napełniła nim dom dziewczyny, która otworzyła mi drzwi, podczas gdy dama była chora i błąkała się nocą, bo zamknęła drzwi przede mną i dlatego syn jej zachorował. Przyniosła swe mienie, aby wynagrodzić to, że nie otworzyła mi drzwi domu.- Żyj dziecko! Zgiń trucizno! Żyj Horusie dla matki swej Izydy! Niech wyzdrowieje każdy chory. Chleb jęczmienny zniszczy każdą truciznę, ona odwróci się, najlepszy ząbek czosnku unicestwi ogień w członkach.
Tekst legendy znajduje się na kamiennej płycie znanej jako Stela Metternicha
A
Aker - bóstwo związane przede wszystkim z ziemią i światem podziemnym. W sztuce wyobrażany jako podwójny sfinks lub lew, był groźnym mieszkańcem zaświatów, strażnikiem bram i pomocnikiem słońca w walce z Apopem. Nie należał nigdy do grona wielkich bogów, a mimo swojej roli w zaświatach nie posiadał żadnej świątyni ani miejsca kultu.Amon - Ukryty lub Niewidzialny, bóg, którego imię po raz pierwszy występuje w Tekstach Piramid. Tam - razem ze swym żeńskim odpowiednikiem Amaunet - wzmiankowany jest wśród bogów Wielkiej Ósemki z Hermopolis. Drugi raz w tym samym źródle wspomniany jest "Geb, który jest na tronie Amona". W trzecim zaś miejscu w sposób niejasny Amon wiązany jest z Minem i Ha - bogiem pustyni Zachodniej. Grecy identyfikowali Amona z greckim bogiem Zeusem.Anat - bogini syro-palestyńska, podobnie jak Astarte czczona w Egipcie od czasów Nowego Państwa. Jako córka Re i wojowniczka posiadała świątynię w Tanis - ramessydzkiej stolicy we wschodniej Delcie.Anedżti - lokalne bóstwo miasta Busiris w Delcie, identyfikowane z Ozyrysem, który jak się wydaje - przejął od niego elementy mitu oraz atrybuty.Anti - pierwotne bóstwo XII nomu górnoegipskiego, przedstawione w postaci sokoła stojącego na podstawie o kształcie półksiężyca. Czasami, jak w Micie o walce Horusa z Setem, gdzie Anti występuje jako przewoźnik, zamiast na takiej podstawie stoi w łodzi. W Tekstach Piramid nosi tytuł Pana Wschodu, jest więc bóstwem starym i niegdyś dosyć ważnym, z czasem sprowadzonym do roli lokalnej świętości.Anubis - bóg zmarłych, przedstawiany w postaci czarnego zwierzęcia podobnego do psa lub szakala. Opiekun cmentarzy i mumifikacji, jeden z sędziów w Państwie Umarłych. Naczelne bóstwo nomu kynopolitańskiego, gdzie jego żeńskim odpowiednikiem była bogini Input. W pobliskiej miejscowości Szaruna odkryto cmentarzysko psów, niwątpliwie świętych zwierząt Anubisa. W świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari Anubisowi była poświęcona specjalna kaplica. Czcono go również w rejonie Memfis, Abydos i Dendera. W źródłach greckich bywa identyfikowany z Kronosem.Apis - święty byk, symbol płodności, czcony w Egipcie przynajmniej od początku I dynastii aż do czasów chrześcijańskich. Ośrodkiem jego kultury był Memfis. Z biegiem stuleci osobowość Apisa została wzbogacona. Stał się żyjącą postacią Ptaha, głownego bóstwa Memfis. Łączony z wierzeniami w życie pozagrobowe, czcony był razem z Ozyrysem i miejscowym bogiem nekropolii Sokarisem. Związany był z kultem księżyca - Byka Nieba, z kultem słońca - boga Atuma i z ideą władzy królewskiej, uosobionej w Horusie. Przy świątyni Ptaha w Memfis znajdowała się rezydencja i miejsce kultu żywego byka Apisa. Istniała tam też wyrocznia wróżąca z zachowaniem się zwierzęcia, a bieg Apisa był celebrowany jak ceremonia przynosząca płodność i dobrobyt. Pogrzeb Apisa i intronizacja należały do wielkich wydarzeń religijnych. Mumie byków w kolosalnych sarkofagach składano w Serapeum, wielkich podziemnych katakumbach na memfickiej nekropolii w Sakkara. Ten święty okręg miał ogromne znaczenie religijne, zwłaszcza w Okresie Ptolemejskim i na początku Rzymskiego, gdy Apis został włączony do kultu nowego w Egipcie boga - Serapisa, łączącego cechy Ozyrysa i Zeusa.Apop - demon mieszkający w głębinach praoceanu, mający postać węża "o złym wyglądzie" i "złym charakterze". Odwieczny i przysięgły wróg słońca i porządku rzeczy, jest uosobieniem nicości i ciemności, lecz jednocześnie ma również cechy pozytywne - bierze udział w karaniu potępionych przez Sąd Ozyrysa - czyli stanowi część wymiaru sprawiedliwości. Posiada właściwości regenerujące - niektóre przedstawienia Apopa ukazują go owiniętego obrończo wokół ciała Ozyrysa. Zazwyczaj przedstawiany jest jako olbrzymi spętany wąż, lub w którego ciało wbite są noże. Według Greków Apop był bratem Heliosa.Astarte - bogini kananejska. Jej kult rozwijał się w Egipcie od czasów XVIII dynastii, szczególnie w Memfis i w leżącym koło niego porcie Peru-nefer, gdzie mieszkali w tych czasach liczni Syryjczycy i Palestyńczycy. W Egipcie - uważana za boginię-wojowniczkę, córkę Re - razem z Anat była opiekunką zaprzęgów rydwanów. Wspólnie ze swym małżonkiem Baalem miała świątynię w Memfis.Atum - bóg stwórca, najstarszy z heliopolitańskiej Wielkiej Dziewiątki, którego imie znczyło Całkowity, Komplenty. Był jednością z której wywodziła się wielość. Wedle Księgi Umarłych przeżyje on także koniec świata, będąc początkiem i końcem wszechrzeczy. Od czasów zredagowania Tekstów Piramid został zidentyfikowany z Re, stał się uosobieniem słońca zachodzącego. Odgrywał ogormną rolę w wierzeniach w życie pozagrobowe w okresie Starego Państwa - jeden z paragrafów Tekstów Piramid stwierdza, że Re-Atum nie oddał zmarłego króla Ozyrysowi. Mimo, że w czasach późniejszych solarną koncepcję tego bóstwa kwestionowały konkurencyjne wierzenia, jeszcze w Okresie Późnym Atum miał własną świątynię w Heliopolis. W świątyniach z czasów Nowego państwa w przestawieniach Boskich Narodzin Króla wizerunek Atuma jest umieszczany w Radzie Bogów. Ukazywany jest także pod drzewem Iszad, na którym bogini Seszat i Thot zapisywali na liściach wydzarzenia historyczne. Wzmianka o zrabowaniu brody Atuma w dniu buntu, występująca w Tekstach Sarkofagów, wiąże się z mitycznym królestwem Atuma. W sztuce występuje jako mężczyzna w podwójnej koronie Egiptu na głowie, czasem jednak przedstawiano go w postaci węża, skarabeusza, małpy lub ichneumona.
B
Baal - bóstwo syryjsko-palestyńskie, wprowadzone do Egiptu w czasach XVIII dynastii i czczone w Memfis. W czasach Ramessydów identyfikowane z Setem.Ba-neb-Dżed - bóstwo o postaci kozła, przez Greków nazywane Mendes i przyrównane do Pana. Prawdopodobnie pierwotnie występował pod postacią barana, z czasem nadano mu postać ludzką, czczony był w dolnoegipskim mieście Mendes. Jednak kult jego nie miał charakteru lokalnego, uważany był za jedno z potężnych prabóstw i jako taki występuje w Micie o walce Horusa z Setem. W Okresie Późnym identyfikowano go z Ozyrysem.Bata - bóg o postaci byka, zcczony w nomie kynopolitańskim obok Anubisa. Papirus d'Orbiney przedstawia oba bóstwa jako braci antagonistyczie nastawionych do siebie. O samym kulcie Baty prawie nic nie wiadomo.Beben - towarzysz Seta, demon ciemości, czasem identyfikowany z samym Setem.Bentiu - bóstwo przedstawiane w postaci małp-pawianów, zamieszkujące pierwszy okręg krainy podziemnej. Pilnowały one bramy i otweirały ją dla Re-Ozyrysa, gdy wstępował on do Krainy Zachodniej w swej barce.Benu - święty ptak w Heliopolis, pierwowzór greckiego Feniksa, od czasów Średniego Państwa wypbrażany jako czapla. Wierzono, że Benu pojawił sięna początku świata i latał nad wodami Nun, z których wyłonił się prawzgórek Benben. Benu gnieździł się na świętej wierzbie w Heliopolis, bądź też w Domu Benben. Jako istota prawieczna powstał sam z siebie tak jak Atum czy Re. Wedle niektórych wzmianek można sądzić, że uważano go za jedną z dusz Re. Rozszerzający się kult Ozyrysa włączył Benu do kręgu postaci boskich związanych z mitem ozyriackim, został duszą Ozyrysa, która wyleciała z jego serca, symbolem odradzania się się zmarłego na tamtym świecie. Benu był także Panem Jubileuszy - co być może dało początek późniejszym legendom o jego pojawianiu się co 500 lat. Grecka legenda o Feniksie, który spala się, aby powstać z popiołów odmłodzony nie znajduje potwierdzenia w mitach greckich, chociaż przypuszcza się, że mogła być zaczerpnięta z wierzeńo czapli unoszącej się w czerwonych promieniach nowo powstałego słońca nad rozlanymi wodami Nun. Od czasów Nowego Państwa Benu przedstawiano nie tylko w postaci ptaka, lecz i w ludzkiej postaci, co dowodzi, że uważano go za osobne bóstwo, a nie część osobowości Re czy Ozyrysa.
C
Chenti - Imenty - bóstwo zmarłych występujące w postaci czarnego psa. Pierwotnie było czczone w Abydos, gdzie w Okresie Archaicznym posiadał własne sanktuarium. Jednak już za czasów Starego Państwa zaczął go wypierać szybko rozpowchniający się kult Ozyrysa.Chepri - bóg-skarabeusz, w kosmogonii heliopolitańskiej zidentyfikowany z Atumem i stanowiący jego w...
prosze