Największe kłamstwa i mistyfikacjeII.pdf

Lesław Żukowski

Największe kłamstwa i mistyfikacje w dziejach kościoła

Pojawienie się okrągłej daty, jaka stał się rok dwutysięczny, na nowo ożywiło wszelkie

spekulacje – czy to przepowiednie jasnowidzów, czy wizje mistyków – sugerujące zbliżający

się „koniec świata”. Ludzie kultury zachodniej żyli w przeświadczeniu, że ta milenijna

gorączka ogarnęła całą planetę. Jednak przekonanie to nieuzasadnione. Przecież większa

część ludzkości nie wyznaje chrześcijaństwa, i dla tych ludzi rok 2000 ery chrześcijańskiej nie

ma większego znaczenia. Buddyści już dawno przeszli do swojego trzeciego milenium,

muzułmanie są dopiero w drugiej połowie drugiego, a judaiści przeżywają szóste

tysiąclecie…

Rok dwutysięczny stworzył jednak dobrą okazję do refleksji nad naturą i dziejami

chrześcijaństwa. Tym bardziej, że pozycja tej religii gwałtownie się zmienia. Odchodzi w

przeszłość bezwzględna dominacja Kościoła, – chociaż nadal są obecne jej historyczne

przeżytki, a duchowieństwo ciągle jeszcze usiłuje zachować swoją niegdysiejszą pozycję.

W przedstawianym Czytelnikowi zbiorze esejów, stanowiącym pewna spójną całość, Autor

prezentuje krytyczne spojrzenie na chrześcijaństwo w rozmaitych aspektach. Próbuje też

wyjaśnić pochodzenie, a więc i powstanie wielu elementów tej religii, a także mechanizmy jej

ekspansji i upadku. Zwłaszcza wiele uwagi poświęca porównaniu chrześcijańskiej idei z

faktyczną praktyką, widoczną w życiu społecznym i w dziejach Kościoła.

Swoistym podsumowaniem, a zarazem punktem odniesienia, jest kronika chrześcijaństwa

zamieszczona na końcu książki. Ma za zadanie ułatwić Czytelnikowi orientację w

prezentowanym temacie.

Monoteizm niejedno ma imię

Monoteizm jest forma religii, znaną od dawna i pojawiającą się nieraz w wielu,

niezależnych od siebie ośrodkach kulturowych. Wydaje się, że wiara w jedynego,

uniwersalnego boga jest naturalnym etapem rozwoju politeistycznego panteonu bóstw,

patronujących różnym, mniej lub bardziej wyodrębnionym dziedzinom życia społecznego.

Tak, na przykład, Meksykanie mieli swojego boga kukurydzy, Grecy – boga kupców i

złodziei, a Hindusi – kilka bóstw płodności. Wyznawcy musieli, więc orientować się, do

którego boga zwracać się w określonej sprawie.

Stopniowo spośród tej mnogości bóstw wyłania się jedno, uważane za najważniejsze, i to

ono przejmuje rolę zwierzchnika nad pozostałymi, Charakterystyczne jest, że zwykle bogiem

„naczelnym” zostawał reprezentant siły: władca piorunów (grecki Zeus), bóg wojny (izraelski

Jahwe) lub pan słońca (egipski Re). Zawsze sukcesywnie przejmował cechy pomniejszych

bogów albo – jak było to w Egipcie – zawierał swoistą koalicję z innym, równie silnym

bóstwem, i – tak to się też zdarzało – występował pod kilkoma albo podwójnym imieniem. W

każdym razie pojawia się boski monarcha i jego podwładni, co podejrzanie przypomina

stosunki panujące miedzy ludźmi. Zwłaszcza, że trend do wyróżniania jednego bóstwa jako

najważniejszego zwykle zbiega się w czasie z różnicowaniem społeczeństwa, kształtowaniem

struktur władzy i powstawaniem politycznych, plemiennych czy państwowych organizacji.

Wygląda na to, że ziemscy władcy chcieli mieć swojego odpowiednika w świecie bogów.

W toku dalszej ewolucji religii najwyższe bóstwo przejmuje coraz więcej kompetencji

swoich podwładnych i stopniowo ogranicza ich wpływy. Z czasem pogłębiona refleksja nad

religia doprowadza wręcz do zanegowania samodzielnie istniejących bogów, którzy okazują

się być zaledwie wcieleniami, emanacjami albo aspektami tego jedynego – prawdziwego.

Spotykamy to, na przykład, w hinduizmie i w niektórych formach buddyzmu. Prosty lud

zwykle długo jeszcze czci liczne bóstwa, duchy, a nawet demony – jeżeli w ogóle wie o

jakichś koncepcjach ich unifikacji. Filozofowie i mędrcy twierdzą, wprost, że politeizm jest

zaledwie formą przybliżenia prawdy na poziomie odpowiednim dla prostaczków. Oni sami,

umysłowa elita, dostrzegają za tymi ludowymi wyobrażeniami jedyne bóstwo. W tej sytuacji

łatwo sobie wyobrazić, co się stanie, gdy proces wzrastania najwyższego bóstwa kosztem

powstałych będzie się rozwijał nadal. Nadejdzie po prostu moment, kiedy zaistnieje

wyłącznie jeden bóg, a poddane mu bóstwa utracą swój dotychczasowy status i staną się

jedynie duchami, demonami, aniołami, diabłami… I tak zrodzi się w końcu monoteizm –

jedynobóstwo. W niektórych, skrajnych przypadkach, jak stało się w buddyzmie, nawet to

jedyne bóstwo będzie negowane, a najwięksi mędrcy dojdą do koncepcji bezosobowego

absolutu. Monoteizm stanie się wtedy jedynie uproszczoną interpretacją kosmicznego

wszechbytu, wiecznego i najbardziej podstawowego dla wszelkich religii.

Warto, zatem dokonać pobieżnego przeglądu monoteistycznych religii w rozmaitych

kulturach, aby zorientować się w skali zjawiska. Pamiętać przy tym należy, że monoteizm w

czystej postaci, kiedy to rzeczywiście wierzy się w jedynego boga i tylko jemu oddawana jest

cześć, praktycznie nie istnieje. Dlatego też przegląd ten dotyczyć będzie raczej różnie

wyrażanych dążeń i chęci uznawania jedynobóstwa, wyrażanych niejednokrotnie jedynie w

oficjalnych deklaracjach wyznawców. W każdej religii spotkamy p[przecież rozmaite anioły i

demony albo otaczanych czcią świętych, pełniących rolę identyczną, jak niegdyś pomniejsi

bogowie z politeistycznych panteonów.

W XIV wieku pne panujący w Egipcie faraon Amenhotep IV, wprowadza kult jednego

boga Atona, którego widomym znakiem jest tarcza słoneczna. Sam faraon – na cześć nowego

bóstwa – przyjmuje imię Echnaton. Jednak opór kapłanów i ludności sprawia, że monoteizm

się nie przyjmuje i natychmiast po przedwczesnej śmierci władcy następuje przywrócenie

dawnej formy religii. W końcu jednak egipscy kapłani stopniowo jednoczą i ujednolicają

różnorakie kulty. Powstają systemy, w których bóstwo uważane za najwyższe, a przez

wtajemniczonych za jedyne, jest czczone pod postacią kilku dawnych bogów uznanych teraz

za jedność. Charakterystycznym przykładem takich tendencji jest trójca: Re (słońce) – Amon

(bezosobowy duch) – Ptah.

X wiek pne – V wiek ne. Na Bliskim Wschodzie pojawia się szereg kultów o tendencjach

monoteistycznych. Semici czczą najwyższego, a z czasem jedynego boga El – jest nim

hebrajski Elohim, arabski Allah. W Iranie powszechnym szacunkiem cieszy się Ahura Mazda

– bóg światła i słońca, który stopniowo wchłania wszystkie inne kulty. Jednak w tym

przypadku nie można tu mówić o monoteizmie sensu stricto , ponieważ równie silny i ważny

jest Aryman – bóstwo mroku, antyteza Ahura Mazdy. Tego rodzaju system, określany

mianem dualizmu, typowy dla Iranu, rozprzestrzenia się też w innych krajach, przybierając

najróżniejsze postacie. Pojawia się, więc kult Mitry, słonecznego bóstwa walczącego z siłami

ciemności reprezentowanymi przez byka, a potem manicheizm ściśle związany z wczesnym

chrześcijaństwem. Dla manichejczyków światłość reprezentuje Chrystus (różny od

historycznego Jezusa), a mrok – Szatan. W Rzymie szeroko rozpowszechniony staje się kult

Zwycięskiego Słońca – w końcu zamieniony i częściowo wchłonięty przez chrześcijaństwo.

IX wiek pne – IV wiek ne. Hindusi tworzą dziesiątki systemów religijnych i

filozoficznych, w niektórych pojawia się idea bóstwa jedynego. W dżinizmie jest to

bezosobowa energia karman przenikająca cały wszechświat. Podobnie jest w pierwotnym

buddyzmie, który jednak stopniowo wyradza się w ludowy politeizm z dziesiątkami bóstw,

duchów i demonów. Ale nawet w tej postaci zachowuje wyraźne inklinacje do uznawania

wszystkich tych fantastycznych istot za emanacje naszego umysłu albo kosmicznego umysłu

jedynego boga. Nawet typowo politeistyczny hinduizm wytwarza trójcę bóstw razem

stanowiących istotę świata: Brahma – Wisznu – Sziwa.

Ostatnie tysiąclecie pne. Izraelici tworzą judaizm – nową wersję monoteizmu łącząc kult

najwyższego boga Semitów, w Izraelu zwanego Elohim, z własnym bóstwem plemiennym,

bogiem wojny o imieniu Jahwe. W praktyce jednak większość z nich dopuszcza istnienie

innych bóstw rozumiejąc, że każdy kraj czy plemię ma odrębną religię, a sukcesy lub klęski

ludzi odzwierciedlają po prostu siłę lokalnych, plemiennych bogów. Czysty monoteizm

zapanuje dopiero w ostatnich wiekach przed erą chrześcijańską.

Ostatnie tysiąclecie pne i pierwsze tysiąclecie ne. Chińczycy czczący dziesiątki bogów

postrzegają je najczęściej jako przejaw bezosobowej kosmicznej energii utożsamianej zwykle

z niebem, czyli bogiem Szangti lub Tien. Ta sama idea przyświeca taoistom i konfucjanistom.

I – III wiek ne. Judaistyczna sekta Jezusa przekształca się w uniwersalna religie

chrześcijańską, co prawda z jednym Bogiem, ale występującym jako trójca: Bóg (stwórca) –

Duch Święty (bezosobowy) – Chrystus (zwykle utożsamiany z Jezusem). Ujawniają się silne

związki ideowe z irańskim dualizmem widoczne zwłaszcza w kosmicznej walce Boga –

światłości i Szatana – mroku.

W VII wieku ne arabski prorok Mahomet (Muhammad) wprowadza ściśle

monoteistyczny kult Allaha traktowany jako rozwiniecie niedoskonałego judaizmu i

chrześcijaństwa, z pominięciem chrześcijańskiej trójcy, ale zachowuje walkę dobrego boga

Allaha i złego Szatana.

Na przestrzeni 2000 lat ne rozwija się w Polinezji manaizm – kult, co prawda

politeistyczny, ale silnie akcentujący bezosobową, kosmiczną energię stanowiącą istotę bytu.

Przegląd ten pozwala nam wysnuć pewien wniosek ogólny: monoteizm nie jest koncepcja

religii pojawiającą się tylko jedyny raz i tylko w jednej kulturze, ale stanowi dość typowy

etap rozwoju religii, występujący w najróżniejszych postaciach i formach zaawansowania w

wielu epokach i częściach świata. Należy natomiast przyznać, że najbardziej świadomie i

konsekwentnie monoteistyczną postać nadali swoim religiom „ludzie Księgi”, jak ich

nazywali muzułmanie, czyli judaiści, chrześcijanie i muzułmanie, wszyscy opierający swą

wiarę na żydowskiej Biblii.

Żydowskie korzenie chrześcijaństwa

Semickie plemiona, a wśród nich koczownicy Izraelici, rozprzestrzeniają się po Bliskim

Wschodzie w trzecim tysiącleciu przed naszą erą. Mówią bardzo zbliżonymi językami i żyją

w patriarchalnych społeczeństwach, w których kobieta niewiele ma do powiedzenia.

Powszechnym zwyczajem jest obrzezanie stanowiące zarówno wyraz ofiary złożonej

bóstwom jak też element wiążący to społeczeństwo. Semitów łączy cześć oddawana ciałom

niebieskim – zwłaszcza księżycowi, gwiazdom i słońcu – oraz kult boga najwyższego,

zwanego El . To od jego imienia pochodzą późniejsze nazwy biblijnego boga Elohim i

muzułmańskiego Allaha. Mimo tej zasadniczej jedności każda grupa wytwarza własne formy

kultu i czci odrębne bóstwa opiekujące się tylko określonym plemieniem. Tok rozumowania

tych ludzi był bardzo prosty i logiczny: bóg najwyższy, El, jest istotą zajmującą się całym

wszechświatem i przez to tak odległą, że nie może troszczyć się o poszczególne plemiona.

Prawdę mówiąc, zwykli ludzie w ogóle nie powinni się do niego zwracać. Unika się, więc

używania jego imienia i, w konsekwencji, El staje się raczej odległą abstrakcją. „Do użytku

codziennego” służą raczej bogowie pomniejsi, specjalizujący się w poszczególnych,

konkretnych dziedzinach, i do nich zalicza się też plemienne bóstwa opiekuńcze. Należy tutaj

uprzytomnić sobie, że kult jednego bóstwa wcale nie wyklucza istnienia innego. Jeżeli więc

jedno plemię pokonuje inne, oznacza to po prostu, że bóstwa tego pierwszego okazały się

mocniejsze od bóstw opiekuńczych drugiego (Księga Powtórzonego Prawa 28,13-14). Ten

sposób myślenia jest doskonale widoczny choćby w formułowaniu przykazań Dekalogu

(Księga Wyjścia 20), gdzie wcale nie zaprzecza się istnieniu innych bóstw, a jedynie zakazuje

ich czczenia. Oczywiście późniejsze, ściśle monoteistyczne interpretacje posuwają się dalej

odmawiając w ogóle prawa istnienia innym bogom, jak to widzimy w rozwiniętym judaizmie,

chrześcijaństwie i islamie. Pięcioksiąg, w postaci, w jakiej go zredagowano do VIII wieku

pne, najwyraźniej połączył dwie – odrębne wcześniej – tradycje: starszą i bardziej

uniwersalną – Elohim , oraz młodszą, silnie związaną z osobą Mojżesza – Jahwe , ponieważ w

różnych częściach stosuje raz jedno raz drugie określenie. Wygląda na to, że kapłani

redagujący oficjalny tekst Pisma Świętego korzystali z gotowych mitów, które tylko zestawili

i ujednolici, ale nie zdołali zatrzeć śladów kompilacji. Prawdopodobnie wynika to z tego, że

obie szkoły były równie silne, i w świadomości redaktorów funkcjonowały oba imiona

tworzonego właśnie jedynego bóstwa. Ślady starszych politeistycznych mitów zdają się

również trwać w niektórych formach użytych w Biblii, kiedy Bóg mówi o sobie „my” (Księga

Rodzaju 3,22), co jednak można też interpretować jako wyraz dostojeństwa.

Izraelici przeszli do dziejów świata jako twórcy najsławniejszego dzieła religijnego

wszechczasów, które jest nie tylko Pismem Świętym judaizmu, ale będzie też punktem

wyjścia dla dwóch innych uniwersalnych wyznań monoteistycznych. To dzieło to, oczywiście

Biblia . Należy tylko od razu zaznaczyć, że przez długi okres historii Izraelitów nie było takiej

książki. Funkcjonowały za to luźne opowieści mieszając religijną mitologię i realna historię.

Izraelici przejęli tradycyjne opowiadania sumeryjskie i babilońskie, a potem egipskie,

przerabiając je dla własnych potrzeb i łącząc ze sobą w nowe całości. Przez wieki były one

przekazywane w wersji ustnej, co tym bardziej sprzyjało ich przetwarzaniu. Dopiero pod

koniec drugiego tysiąclecia przed naszą erą izraelscy kapłani zaczynają je spisywać dla celów

oficjalnego kultu państwowego. Nikt jednak nie myśli jeszcze o stworzeniu jakiegoś

jednolitego zbioru uznawanego za kanon albo to, co różne wyznania określają potem jako

Pismo Święte. Jest to raczej całość religijno – historycznej literatury żydowskiej

przechowywanej w najróżniejszych formach, spisanej i ustnej, w kompilacjach i odrębnych

utworach, przeróbkach dokonywanych przez rozmaitych autorów albo wręcz tłumaczeniach z

innych języków. Językiem tej literatury, podobnie jak używanym wtedy, na co dzień, jest

hebrajski.

Najstarsza część późniejszej Biblii obejmuje Pięcioksiąg , czyli Torę składającą się z

Księgi Rodzaju, Księgi Wyjścia, Księgi Kapłańskiej, Księgi Liczb i Księgi Powtórnego

Prawa. Ostateczna redakcja Pięcioksięgu nastąpi dopiero w IX – VIII wieku pne, mimo że

utwory w niej zawarte są czasem starsze nawet o dwa tysiąclecia i tradycja przypisuje je

Mojżeszowi. Tora będzie jedyna świętą księgą Izraelitów aż do VI – IV wieku pne. Inne

teksty religijne nie mają wtedy charakteru dzieł natchnionych przez niebiosa. Ale właśnie do

czwartego wieku do tego świętego kanonu dodawane są stopniowo księgi prorockie pisane

przez autorów uznanych za proroków bożych. Należą do nich Księga Jozuego, Księga

Sędziów, Księgi Królewskie, Księgi Kronik i inne aż do Księgi Malachiasza. Ta część Biblii

rozrasta się stopniowo w miarę powstawania nowych utworów. Najpóźniej dodane zostaną

Psalmy , utwory poetyckie o różnym charakterze, która mają wyrażać chwałę jedynego Boga.

Te poezje z różnych okresów nie były uznawane za literaturę natchnioną aż do końca ery

przedchrześcijańskiej, choć posługują się nimi rozmaici prorocy łącznie z Jezusem. Dopiero

w I wieku naszej ery ostatecznie stały się niekwestionowaną częścią Biblii.

Tak ogromne dzieło, pisane przez rozmaitych autorów, w najróżniejszych warunkach i

epokach, i obejmujące zarówno utwory stricte religijne jak też historyczne, poetyckie,

dydaktyczne, mistyczne, a nawet erotyczne, stanowi nieustające wyzwanie dla wszystkich,

którzy próbują zmierzyć się z dziejami Izraela i początkami chrześcijaństwa. My też, w miarę

możliwości, sięgniemy do tego źródła i spróbujemy wskazać kolejność pojawiania się

elementów, które wejdą później w skład chrześcijańskiej wizji świata.

Stworzenie świata według danych biblijnych nastąpiło zaledwie kilka tysięcy lat przed

Jezusem. Początkowo Izraelici nie zastanawiali się nad wiekiem Ziemi i Kosmosu. Bogu

zostawiając liczenie, albowiem wszelkie wnikanie w boże tajemnice było grzechem i mogło

skończyć się karą niebios. A biblijne opowieści wyraźnie wskazują, że Bóg łatwo się mści i

nie przebiera w środkach. Dopiero w okresie hellenistycznym zaczynają się próby

dokładniejszego oszacowania, kiedy Bóg stworzył wszystko, co nas otacza. Otrzymano przy

tym dość zbliżone daty: 5508 pne (Bizancjum), 5500 pne (Aleksandria), 5493 pne

(Bizantyjczyk Pandorus). W pierwszym tysiącleciu ery chrześcijańskiej judaiści kalibrują

własna skalę czasową i jako datę stworzenia świata otrzymują rok 3761 pne. Chrześcijaństwo

oficjalnie będzie trzymać się biblijnego wieku świata aż do końca dziewiętnastego stulecia,

mimo postępów historii, paleontologii, geologii czy astronomii. I tak, na przykład, w roku

1654 irlandzki arcybiskup Usher ogłasza, że Bóg stworzył świat 4004 lata przed Chrystusem.

Kto ośmieliłby się temu zaprzeczyć, był traktowany jako heretyk godzien stosu, ponieważ

podważał autorytet Pisma Świętego. Jednak i tutaj widać postęp, bo parę lat później biskup

Lightfoot uściśla tę mało precyzyjną informację wykazując niezbicie, że świat zaczął się o

godzinie 9 rano 2 października w roku 4004 przed Chrystusem.

Biblijny Bóg stworzył świat w ciągu siedmiu dni i, z historycznego punktu widzenia, to

nic nowego, albowiem podobne opowieści w tej części świata znały rozmaite ludy. Najpierw

z chaosu wydobył niebo i ocean, ponad który unosił się Duch Boży, a potem dodał światło,

oddzielił je od ciemności i zobaczył, że jest dobrze. Światłość nazwał dniem a ciemność nocą.

Drugiego dnia rozdzielił wody dolne, czyli ziemskie, od górnych wypełniających niebo.

Wreszcie oddzielił suchy ląd od wód i stworzył wszelkie rośliny. Czwartego dnia pokrył

niebieskie sklepienie gwiazdami i dodał słońce mające świecić za dnia oraz księżyc

pojawiający się nocą, aby odmierzały upływające dni, pory roku i lata. Następnie wody i

powietrze zasiedlił zwierzętami. W ciągu szóstego dnia stworzenia umieścił na lądzie

zwierzęta i człowieka, któremu dał prawo do panowania nad innymi istotami. I tak nastał

dzień siódmy; Bóg przerwał pracę dając w ten sposób przykład, aby świętować szabat, czyli

sobotę. Ten schemat powstawania świata jest uszlachetniona przeróbką kilku

bliskowschodnich mitów. Na przykład, z babilońskim poematem, znanym jako Enuma elisz ,

zbieżna jest kolejność tworzenia poszczególnych elementów oraz motyw odpoczynku bogów

po pracy siódmego dnia. A biorąc pod uwagę fakt, że Babilończycy uczyli się od Sumerów,

można przypuszczać, że te wątki są jeszcze starsze. Nie należy przy tym dziwić się, że

podstawowa osnowa biblijnego mitu jest zapożyczona z Mezopotamii, skoro stamtąd

pochodzi Abraham, praojciec Izraelitów.

Dobrym przykładem zmian dokonanych przez żydowskich kapłanów w dawnych

opowieściach jest Duch Boży unoszący się nad pierwotnymi wodami. Jest to idea wyraźnie

pokrewna takim mitom, jak ten z syryjskiego miasta Ugarit, gdzie opowiadano o Bogu

unoszącym się jak ptak ponad wodami chaosu, który w końcu osiadł na oceanie, jak na jajach,

i wysiedział świat. Przypomnijmy, że Duch Boży stanie się potem Duchem Świętym i w tej

postaci będzie elementem chrześcijańskiej Trójcy Świętej.

Pozornie niewinna opowieść o tym, jak Bóg zlikwidował chaos , rozdzielił mrok i światło i

zobaczył, że światło jest dobre, też ma swoje prastare korzenie w Sumerze i Babilonii. Tam,

bowiem opowiadano (znowu Enuma elisz ) o bogach, którzy chcieli wprowadzić w świecie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: