temat_2.doc

Temat 2: ELEMENTY PSYCHOLOGII OGÓLNEJ

Zagadnienia do realizacji:

1)       Procesy emocjonalno – motywacyjne i ich wpływ na funkcjonowanie człowieka.

2)       Stres – źródła, konsekwencje, radzenie sobie z nim oraz profilaktyka.

3)       Psychologia konfliktów międzyludzkich.

pROCESY EMOCJONALNE I ICH WPŁYW NA FUNKCJONOWANIE CZŁOWIEKA

Istota emocji. Ich rola w życiu człowieka.

                            Emocje odczuwane, od zawsze okazywane, na zawsze związane z naszym istnieniem.

      Emocje, odzwierciedlając stosunek jednostki do rzeczywistości, pełnią ważną funkcję przystosowawczą - umożliwiają wykrywanie w otoczeniu tego, co ma dla człowieka znaczenie. Zarazem wpływają na działanie - na wielkość mobilizowanej energii i kierunek jej wydatkowania.

Emocje określa się m.in. jako:

Intensywną, przypadkową, niezorganizowaną reakcję na bodziec;

·         Stan pobudzenia (zmiany fizjologiczne), zaburzenia równowagi.

·         Subiektywne odczucia doświadczane przez jednostkę.

Wśród czynników stanowiących źródła reakcji emocjonalnych można wyróżnić pierwotne bodźce emocjonalne, wtórne bodźce emocjonalne oraz poznawcze źródła emocji (tzw. zmienne zestawieniowe).

              Pierwotne bodźce emocjonalne mają dla człowieka znaczenie już od pierwszych dni życia; wywołują one reakcje o charakterze bezwarunkowym. Należą do nich bodźce związane ze stanem zaspokojenia potrzeb fizjologicznych organizmu. Ponadto pierwotnym źródłem emocji są wszystkie doznania zmysłowe.

              Do wtórnych bodźców emocjonalnych należą bodźce, których znaczenia człowiek uczy się w toku rozwoju. Są one początkowo neutralne i dopiero w wyniku powiązania z pierwotnymi (bezwarunkowymi) bodźcami (lub bodźcami, które wcześniej nabrały charakteru warunkowych) nabywają zdolność do wywoływania emocji. Takie uczenie się emocji następuje za pośrednictwem procesów warunkowania i generalizacji. Szczególnego rodzaju bodźcami emocjonalnymi o charakterze wtórnym są słowa. Kojarząc się z przykrymi lub przyjemnymi przeżyciami nabierają wartości emocjonalnej. 

              Niektóre emocje są odpowiedzią nie tyle na poszczególne bodźce, lecz na relacje, w jakich powstają one wobec określonych nastawień czy oczekiwań człowieka - poznawcze źródła emocji. Znaczny stopień rozbieżności między napływającymi informacjami a posiadanymi schematami poznawczymi jest na ogół źródłem emocji ujemnych np. złości czy lęku (zjawisko to określa się mianem dysonansu poznawczego).

              Emocje mogą również budzić wydarzenia minione - przykre lub przyjemne wspomnienia. Wyobrażenia człowieka zachodzące w jego umyśle o charakterze odtwórczym stanowią kolejne źródło przeżywanych emocji. Są one tym silniejsze im ważniejszych życiowo i głębokich dotyczyły przeżyć. Przypomnienia, o których jest mowa stanowią ostatnią fazę procesu pamięci, następującą po zapamiętaniu i przechowywaniu.

Ø       W sposób uproszczony proces powstawania emocji można przedstawić następująco:

Obiektywne zdarzenie zewnętrzne;

Subiektywna interpretacja tego zdarzenia;

Reakcja ośrodkowego układu nerwowego (OUN) na interpretację;

Zmiany biochemiczne w organizmie;

Reakcja emocjonalna.

Ø       Wśród emocji wyróżniamy:

-         Nastroje, wzruszenia, afekty, namiętności;

-         Emocje steniczne – asteniczne;

-         Emocje związane z popędami oraz uczucia wyższe.

Rodzaje procesów emocjonalnych wynikają z ich komponentów: treści, znaku oraz poziomu aktywacji. I tak np. w zależności od siły i trwałości (dodatkowy komponent) emocje można podzielić na: nastroje, afekty i namiętności. Nastrój jest przeżyciem niezbyt silnym, a jednocześnie długotrwałym, wywołanym przez wydarzenia, które mają dla człowieka znaczenie dodatnie lub ujemne. Procesy emocjonalne silne, a jednocześnie krótkotrwałe, nazywamy afektami. Wyrażają się one w czynach gwałtownych, doprowadzają do utraty panowania nad sobą. Uczucia długotrwałe i bardzo silne to namiętności. Mogą wywierać one istotny wpływ na całokształt zachowania się człowieka, prowadzą do podporządkowania im całej aktywności.

              Emocje nie są tym samym, co uczucia. Mówiąc najprościej uczucia to emocje wyższe, przeżywane głównie przez człowieka. Wśród uczuć można wyróżnić uczucia społeczno-moralne, poznawcze czy estetyczne.

              Według popularnej klasyfikacji emocje wynikać mogą z następujących stanów:

Zagrożenia - przybierają formę niepokoju, lęku, strachu, a w szczytowym natężeniu przerażenia;

Ograniczenia - rozdrażnienie, złość, gniew, wściekłość;

Pozbawienia - smutek, żałość, cierpienie, rozpacz;

Zaspokojenia - zadowolenie, radość, szczęście, ekstaza.

Ø       Wśród emocji wyróżnia się także emocje:

Dodatnie (inaczej przyjemne lub apetytywne), wywołane przez osoby, przedmioty czy zjawiska, które przyczyniają się do zaspokojenia potrzeb człowieka. Emocje te występują w sytuacjach, gdy jednostka osiąga zamierzony cel, a także w sytuacjach optymalnej równowagi między organizmem a środowiskiem. Człowiek na ogół dąży do przeżywania uczuć pozytywnych, ma tendencję do zbliżania się do bodźców, które te emocje wywołują.

Ujemne (inaczej przykre czy awersyjne) powstają wtedy, gdy procesy regulacyjne ulegają zakłóceniom. Wszystko, co utrudnia lub uniemożliwia zaspokojenie potrzeb jednostki, wzbudza emocje negatywne. Są one wywoływane także przez sytuacje zagrożenia. Nie zawsze powodują wtedy dezorganizację zachowania jednostki, przeciwnie - mogą ułatwić mobilizację organizmu i przeciwdziałać zachowaniom obronnym (np. gniew prowokuje atak, lęk lub ucieczkę). Człowiek nie zawsze potrafi zabezpieczyć się przed przeżywaniem emocji ujemnych.

              Psychologowie odróżniają kilkadziesiąt negatywnych emocji. Ale słów do odróżniania ich jest o wiele więcej (ok.2 tys.). Natomiast o połowę mniej słów opisujących pozytywne emocje. Świadczy to dobitnie, jak zostaliśmy zaprogramowani przez naszych przodków. Na czele listy negatywnych emocji stoi złość i gniew. Są tam też: obraza, nienawiść, strach, zwątpienie, zazdrość, zawiść, poczucie winy (żal i smutek po stracie kogoś bliskiego nie są zwykle zaliczanie do negatywnych emocji). Na to czy dana emocja zostanie zakwalifikowana do emocji negatywnych czy pozytywnych nie zawsze ma wpływ jej treść. Bardziej decyduje o tym jej natężenie. Strach w odpowiedniej „dawce” uruchamia instynkt samozachowawczy, mechanizmy obronne. W zbyt dużym natężeniu może paraliżować i obniżać poziom racjonalnego myślenia. Radość jest emocją pozytywną, jednak zbyt silna - przechodząca w euforię może pozbawić osobę krytycyzmu w stosunku do siebie i innych osób.

Ø       Emocje w życiu człowieka:

·         Pełnią funkcję motywacyjną (niezaspokojona potrzeba wywołująca emocje lub myśli związane. z dążeniem do stanu (miłość, satysfakcja), gdy cel zostanie osiągnięty);

·         Wpływają na myślenie - mogą aktywizować myślenie (emocje steniczne, jak radość, satysfakcja), lub wpływać destrukcyjnie (emocje asteniczne, np. silne wzruszenia i afekty, które zamiast rozwiązywać problem, stwarzają dodatkowe problemy). Wpływając na treść myślenia powodują, że człowiek łatwo wierzy w to, co jest zgodne z jego pragnieniami;

·         Wpływają na zaburzenia psychosomatyczne – zwłaszcza, gdy trwają długo, mają znaczne natężenie i są tłumione i nierozładowane;

·         Generalnie emocje dodatnie w odpowiednim natężeniu polepszają sprawność działania, emocje ujemne pogarszają (silny strach zawsze jest emocją negatywną, minimalna dawka strachu jest pozytywna)

Wpływ emocji na procesy poznawcze i działanie.

              Odpowiedz sobie na kilka pytań: Czy bywasz czasem zły? Jak to wpływa na Twoje samopoczucie, trawienie, wydajność w pracy, sen? Czy jest jakaś pozytywna strona „bycia złym”? Czy rano mówisz do siebie – chciałbym być tak mocno zły, żeby.......? Czy to inni ciebie denerwują?

              Organizm człowieka stanowi nierozerwalną całość psychofizyczną. Zmiany zachodzące w psychice mają swe odzwierciedlenie w funkcjonowaniu sfery cielesnej. Każda emocja ma swój wymiar psychologiczny, dzięki czemu emocje odczuwamy w sposób subiektywny i wymiar fizjologiczny - obiektywna strona emocji. Wszelkim stanom emocjonalnym towarzyszy pobudzenie układu sympatycznego, co powoduje zmianę czynności niemal wszystkich narządów wewnętrznych. Mierząc i rejestrując zmienioną funkcję tych narządów można pośrednio wykryć poziom emocji. W związku z tym można mówić o psychofizjologicznych objawach reakcji emocjonalnej, o subiektywno - obiektywnym charakterze emocji             

Ø       Formy wyrażania emocji:

§         Wzrost napięcia mięśniowego;

§         Intensywność procesów umysłowych (np. „gonitwa” myśli lub „pustka w głowie” w skrajnych postaciach);

§         Pobudzenie osi: przysadka – nadnercze.

              Emocja - gniew i strach ma podobny komponent fizjologiczny. Często określana jest jako emocja gniewo – strachu. Oceniana jest jako niezbędna do przetrwania gatunku ludzkiego. Ale czy potrzebna teraz?

Zastanów się - Kiedy ostatnio czułeś gniew? ( być może odpowiesz – gdy: poczułem się w niebezpieczeństwie, ktoś mnie nie brał na serio, ktoś mnie krytykował, ktoś zwlekał, ktoś mnie okłamał, ktoś nie dotrzymał umowy, ktoś mnie nie słuchał, ktoś próbował mną manipulować....). Czy są wśród nich śmiertelne niebezpieczeństwa? Nie! Ale w codziennym życiu ta emocja jest często uruchamiana.

Gniew bierze się z wewnętrznego przekonania, że mamy do niego prawo; jest informacją, że zostaliśmy zaatakowani, że granice zostały przekroczone. Dobrą pożywką jest osobiste zaangażowanie poprzez utożsamianie się z sytuacją.

Ø       Etapy gniewo – strachu:

Pobudzenie (zdarzenie uruchamiające cały mechanizm);

Wzrost napięcia i samopobudzenie (strach zwiększa gniew, ten pobudza strach itd.). Organizm postawiony jest w stan gotowości bojowej;

Stan kulminacyjny – organizm przygotowany jest do walki albo ucieczki i zdolny do niezwykłych czynów. Działanie kierowane jest głównie impulsami, a nie logicznym rozumowaniem. Nie podejmuj decyzji w takim stanie;

Gdy niebezpieczeństwo mija, następuje odprężenie.

Odpowiedz - Jakie czułeś fizjologiczne objawy swojego gniewu? 

Wewnętrzne zmiany pod wpływem emocji to m.in.:

·         Zmiana przewodnictwa elektrycznego i temperatury skóry;

·         Zwiększone wydzielanie potu;

·         Zmiana ciśnienia tętniczego krwi;

·         Zmiana częstotliwości skurczów serca;

·         Uczucie zimna i gorąca;

·         Wzrost poziomu niektórych hormonów we krwi;

·         Przyśpieszona praca nerek i/lub perystaltyka jelit;

·         Suchość w jamie ustnej;

·         Dławienie w gardle;

·         Utrudnione oddychanie;

·         Rozszerzenie źrenic.

Do zewnętrznych (obserwowalnych) zmian pod wpływem emocji należy m.in:

Zmiana wyrazy twarzy;

Zwiększenie pobudliwości;

Impulsywność działania;

Roztargnienie;

Zaburzenia koncentracji;

Trudności w zapamiętywaniu i odtwarzaniu;

Zaburzenia mowy

Drżączka, tremor;

Nerwowy śmiech;

Zmiana nawyków żywieniowych;

Konfliktowość, agresywność;

Nadwrażliwość na krytykę;

Przygnębienie, apatia, alienacja, depresja;

Niezdolność do podejmowania decyzji.

Kontrola i modyfikowanie niektórych procesów emocjonalnych własnych i innych ludzi. Sytuacje wyzwalające i czynniki zmniejszające agresję.

              Emocje należy opanowywać szybko, zanim się rozprzestrzenią w naszym umyśle i ciele. Sztuką jest umiejętne zarządzanie własnymi emocjami. Nie oznacza ono ani ukrywania emocji, ani ciągłego ich uzewnętrzniania. Im bardziej emocje staramy się ukryć, tym bardziej zwiększa się ich intensywność wewnątrz organizmu i tym bardziej ludzie napierają, by wyjść z nimi na zewnątrz. Ludzie, którzy doznają silnych emocji pozytywnych doświadczają równie silnych emocji negatywnych.

              Emocjami powinno się zarządzać w sposób inteligentny. Umiejętność ta określana jest jako inteligencja emocjonalna. Inteligencja emocjonalna według D. Golemana określa nasze zdolności uczenia się umiejętności praktycznych, które opierają się ma pięciu składnikach: samoświadomości, motywacji, kierowaniu samym sobą, empatii i dobrym układaniu stosunków z innymi osobami. Samoświadomość oznacza świadomość emocjonalną, poprawną samoocenę, wiarę w siebie. Motywacja to dążenie do osiągnięć, zaangażowanie, inicjatywa, optymizm. Samoregulacja polega na samokontroli, spolegliwości, sumienności oraz przystosowawczości. Empatia przejawia się w rozumieniu i doskonaleniu innych, nastawieniu usługowym, wspieraniu różnorodności. Umiejętności społeczne wpływają na porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie, tworzenie więzi, współpracę oraz umiejętności zespołowe.

              Powinniśmy pamiętać o pewnej podstawowej zasadzie - nawiązując kontakt z drugim człowiekiem mamy niewielki wpływ na niego, dlatego baczna uwagę powinniśmy kierować na to na co mamy wpływ – na własne zachowania, słowa, emocje.

Radzenie sobie z emocjami własnymi polega przede wszystkim na:

Przyznaniu się do emocji (inaczej lęk się podwaja, bo człowiek boi się, że inni odkryją, że się boi);

Reinterpretacji sytuacji (w sytuacji nagłej dobry jest humor, dystans, fizyczna praca  „dziecko podrzucamy i śmiejemy się);

Optymizmie myślenia;  

Opracowaniu poznawczym (poznaniu faktów - „głowa może panować nad sercem, jeśli zechce i nauczy się ja to robić);

Działaniu (robieniu wielokrotnie tego, czego się boisz ).

Rozładowywać napięcie w cywilizowany sposób można wykorzystując:

Ręce (rabanie drewna, ugniatanie ciasta, wyrywanie chwastów, gry typu tenis i golf);

Stopy (piłka nożna);

Zęby (guma do żucia);

Głos (krzyk np. na meczu).

Prostą techniką opanowywania emocji własnych jest:

Oddychanie (wolne, głębokie, przeponowe a autosugestią „to mnie uspokaja”, z fazą wdechu i wydechu);

Wizualizacja (przypominaniu przyjemnych zdarzeń z przeszłości lub tworzeniu pozytywnych obrazów z przyszłości);

Literowanie dowolnego nazwiska wspak;

Liczeniu wspak od dowolnego miejsca.

Radzenie sobie z własnym gniewem polega m.in. na:

Przejęciu całkowitej odpowiedzialności za wszystkie nasze myśli, czyny i reakcje (nie można być jednocześnie złym i czuć się odpowiedzialnym – emocje nie mając pożywki, giną);

Nie szukaniu winnych, bo patrzy się do tyłu a nie szuka rozwiązania (a odpowiedzialność patrzy „do przodu” w przyszłość). Patrzenie do tyłu nic nie zmienia i pogarsza samopoczucie a postawa do przodu uruchamia konkretne działanie;

Nie dawaniu się manipulować złością (uczniowie są mistrzami w manipulowaniu - przezwiska);

Nie mówieniu – zdenerwował mnie, lecz „to ja podjąłem decyzję bycia zdenerwowanym”.

Jeżeli sobie nie poradzimy z gniewem – zrobi się nawykiem (bezpiecznik będzie coraz słabszy i albo staniesz się przestępcą albo szybko umrzesz)

Aby kontrolować własną złość:

Daj sobie czas, żeby ochłonąć (zasznuruj usta);

Rozchmurz czoło i odpręż się;

Spoglądaj łagodniej (pozwól by twoje mięśnie wokół oczu odpoczęły);

Oddychaj głęboko;

Mów normalnym głosem (prędkość, głośność, intonacja);

Napnij kilka mięśni a potem je rozluźnij;

Zaakceptuj odmienność;

Koniec z groźbami i żądaniami;

Nagradzaj zamiast karać.

Zastanów się - Kto jest dla ciebie wzorem postępowania, czyż nie osoba opanowana i zrównoważona?

Emocje innych ludzi:

Traktuj łagodnie;

„Modeluj” swoim spokojem;

Zastanów się, co ci da walka;

Kontroluj się;

Słuchaj aktywnie;

...