Kaluzynski Zygmunt - Pamietnik rozbitka.pdf - Zygmunt Kałużyński - Belchatow2

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI

PAMIĘTNIK ROZBITKA

Wydawnictwo „Tower Press”

Gdańsk 2001

WSTĘP

Nie należy brać zbyt serio dramatycznego tytułu tej książki, niemniej sugeruje on jej

intencję: są w niej zapiski z paru lat, w trakcie których nastąpiły zmiany, ocenione na ogół

zgodnie, jako finał likwidacyjny tego stulecia, zanim ono jeszcze dobiegło swojego kresu

chronologicznego czyli okrągłej daty roku 2000; zaś teksty tu się znajdujące pochodzą od

osobnika, któremu udało się z tej klęski swojego wieku ocaleć, mimo że wyszedł

poturbowany. Niektóre z tych notatek były publikowane, ale tylko częściowo, innych nie

udało mi się wydrukować, jeszcze innych nawet nie próbowałem proponować żadnej redakcji

– te ośmieliłem się tutaj załączyć. Otóż gdy ktoś robi podobny tom, stara się zatrzeć jego

pochodzenie, by ukryć zamiar zarobienia po raz drugi na kawałkach już uprzednio

napisanych, a także sprzedanych w gazetach: ja też zazwyczaj postępowałem podobnie,

siekałem, przemieszczałem, zacierałem ślady po minionej aktualności.

Jednak w tym wypadku, ten paskudny proceder przykrawania materiałów zebranych na

kupę, zawsze cokolwiek nieuczciwy, wydał mi się niepotrzebny. Rzecz w tym, że są tu co

prawda poruszone różne sprawy, ale właściwie, robiłem rodzaj pamiętnika, w którym

odnotowuje się osobiste reakcje w miarę wydarzeń. Otóż są czasy, kiedy podobne zapiski

oddają te właśnie czasy. Może się łudzę z niejaką bezczelnością, ale gdyby piszący nie miał

złudzeń, nie wziąłby się do pisania. Sam jednak myślę o tej książce, jakby o powieści, która

narastała, bo nie mogłem się powstrzymać by nie zapisać tego co czuję. W takim wypadku,

wartość podobnej roboty – jeżeli ma ją ona w ogóle! – polega właśnie na tym, że wygląda ona

tak jak powstawała, i zostawia się ją taką, z wszystkimi jej ewentualnymi błędami,

poślizgnięciami, nerwowością a nawet demagogią, ponieważ i one należą do owej chwili, już

minionej. W tym wypadku idzie o zachowanie jej temperatury, jaka ona wtedy była, nie zaś o

oczyszczony i skalkulowany rezultat.

W tym czasie, w naszym kraju nastąpiło przejście od społeczeństwa fałszywie

zjednoczonego do otwarcie rozbitego, zaś jednocześnie, i u nas, i na świecie, zakończyła się

faza typowa dla tego stulecia, zaczęta, jak twierdzą historycy, w okresie I wojny, czyli mniej

więcej w czasie, kiedy przyszedłem na świat. Nabrałem więc chęci, zapewne bezczelnej, żeby

się do tej przemiany odnieść, i stąd te zapiski. Niektóre tyczą polityki, bo oderwać się od niej

nie sposób, i zresztą nie należy, ale politykiem nie jestem, interesują mnie natomiast poglądy.

Lata 85-90, kiedy robiłem te notatki, były okresem gwałtownego wykruszania się idei, oraz

generalnej niepewności myślowej. Niektórzy uważają taką sytuację za korzystną: nic nie

bywa narzucone, każdy może wybrać, co uważa za odpowiadające mu. Zapewne; ale z

drugiej strony, znajdujemy się w chaosie pojęć, których nie możemy sprawdzić. Tak dzieje

się w nauce: dowiadujemy się, że Saturn ma pierścienie, ale sami do tego dojść nie potrafimy

i musimy zawierzyć owej informacji; lecz jeszcze gorzej jest jeśli idzie o historię, czy o

społeczeństwo, bo tam moglibyśmy zdać się na fachowego astronoma, któremu ufamy, tu zaś

nie ma podobnie pewnego autorytetu. Wybiera się więc z reguły to, co dyktuje emocja,

wychowanie, czy osobisty interes. Ale wtedy, zagraża utrata racjonalizmu, pogrążamy się w

nierozpoznanym półmroku, kończy się zaufanie do ustaleń.

Znaleźliśmy się cokolwiek w podobnej atmosferze, bo człowiek bynajmniej nie kieruje się

racjonalizmem. Ja też nie. Toteż nigdy nie poważyłbym się podawać tego, co jest w tej

książce, jako zdecydowaną propozycję: jest w niej tylko to, co mi się wydaje. Stwierdzam to

może w sposób dęty, ale to dlatego, że chciałbym określić dla życzliwych Czytelników, co się

tu znajduje: własna reakcja na wypadki paru lat, która ma tylko i jedynie znaczenie reakcji.

Można ją, co najwyżej, potraktować z dobrą wolą jako dokument, zapewne marginesowy, ale

który stara się być jakimś tam przyczynkiem do czasów. Chciałem tylko zasygnalizować, że

jest tu niejakie usiłowanie rozeznania się. Niekoniecznie pasuje ono do ostatnio panującej

mody, i dlatego piszę ten cokolwiek pretensjonalny wstęp. I tak np. nie przyłączyłbym się do

ustalonej ostatnio triumfalnie i powszechnie opinii o śmierci marksizmu. Przynosi on krytykę

społeczeństwa podzielonego na klasy, oraz ekonomii, której skutkiem jest wyzysk i

wyobcowanie: jego celem jest społeczeństwo wolne od ucisku. Pogląd taki nigdy nie zginie, a

nadużycia policyjne popełnione w jego imieniu mogą mu zaszkodzić tylko okresowo.

Nie jest moim celem mądrzenie się. Zamiarem tej książki jest coś jeszcze innego:

odnotowanie różnych objawów wykruszania się cywilizacji wieku XX, do którego należałem,

oraz niejaka próba podsumowania, która jednak stanowi tylko moje własne widzimisię. Nie

jest to ani naukowe, ani krytyczne, ani ostateczne, lecz osobiste; dlatego ośmieliłem się

mówić o prywatnej powieści na ten temat, i przedstawiłem się jako kawałek wraka po

mijającym okresie. Proszę to traktować jako pamiętnik rozbitka. Jeżeli pozwalam sobie go

zaproponować, to na zasadzie „rękopisu znalezionego w butelce”, przecież i na takie rzeczy

są amatorzy dość wyrozumiali by je czytać.

Książka ta zaczyna się od pożegnania kilku charakterystycznych postaci, które odchodzą

razem ze swoim okresem, którego były współtwórcami, co daje okazję, by odnieść się do

paru głównych postaw w kulturze tego wieku.

Następną część stanowi coś w rodzaju wybranych kartek z dziennika: są to luźne refleksje

o sprawach, które wyłaniały się w ostatnich latach.

W dalszym ciągu tematem jest najnowsza historia, która została poddana ostrej weryfikacji

w polskiej publicystyce minionych sezonów: pozwalam sobie omówić tę nową wizję

przeszłości jako jej uczestnik, czy chociażby świadek.

Kolejny problem, może niespodziewany, to religia: stała się ona tak istotnym uczestnikiem

naszej kultury, że nie mogłem się powstrzymać żeby się nie wmieszać, mimo że jest to temat,

który kosztował mnie najwięcej trudu, przeciwności i kłopotów; to tu właśnie znajdują się

uwagi, których żaden z naszych publikatorów nie chciał przyjąć do wiadomości.

Wreszcie część ostatnia tyczy zjawisk z dziedziny kultury filmowej. Może wydać się

zaskakujące, że załączyłem ją do książki, ale wydało mi się to uzasadnione: film jest typową

sztuką naszego wieku, i zajmowałem się nim jako dziennikarz przez wiele lat, z tego powodu,

że właśnie w kinie odbijały się problemy nowoczesnej kultury. Wydawało się, że sztuka ta,

nieznana w poprzednich stuleciach, będzie miała nieograniczoną przyszłość. Tymczasem

okazało się, że już pod koniec naszego wieku zagrożona jest wygaśnięciem, w tej

przynajmniej postaci, w jakiej podbiła wiek XX. Zastępują ją formy elektroniczne, telewizja,

video, nagrania domowe dostępne każdemu, które zmieniają mentalność odbioru kultury na

czasy nadchodzące. Z tego względu przyjrzenie się bardziej szczegółowe jej agonii daje też

wgląd w charakter przemian zachodzących na progu odchodzącego wieku, których

obserwacja jest cichą, może zbyt arogancką ambicją tej książeczki. Ale nie sposób w ogóle

brać się do pisania, jeśli nie jest się cokolwiek czelnym!

POŻEGNANIE WIEKU XX

Pierwszy rozdział tej książki wygląda raczej paradoksalnie: zawiera on koniec, tam gdzie

powinien być początek, mianowicie składa się z nekrologów z okazji pogrzebowej, ale czy

nie tak powinno być przy temacie finału stulecia? Nie bez powodu bowiem, wraz z nim

odchodzą czołowe postaci, które były współtwórcami jego kultury. Wybrałem tutaj cztery

figury, które wydają mi się najbardziej charakterystyczne dla mijającego okresu, każda w

swojej dziedzinie: Greta Garbo jako symbol godności sztuki kina, Samuel Beckett jako

przedstawiciel literatury awangardowej, wybuchłej w tym stuleciu, Salvador Dali jako

reformator sztuk plastycznych naszych czasów, i wreszcie Simenon jako czołowy

reprezentant piśmiennictwa popularnego, w gatunku jakiego nie było dotychczas w dziejach i

który stał się typowy dla owego wieku: powieść kryminalna. Każde z nich, w swojej branży,

było pionierem; wszyscy razem dają profil, zapewne szkicowy, ale dość całkowity, który

zarysowuje, co było uderzająco nowego w kulturze naszych czasów.

PAMIĘĆ PO KRÓLOWEJ

Greta Garbo zmarła w roku 1990 w wieku lat 85; zaś złożyło się tak, że jeszcze przed jej

odejściem wyszła w cyklu „Artyści” (PIW) książka o niej Alexandra Walkera, która jednak

mnie nie zadowoliła. Walker uchodzi za najwybitniejszego krytyka angielskiego lecz ani nie

stara się określić, jakie było znaczenie Garbo w kulturze, ani nawet nie charakteryzuje jej

filmów, tylko odnotowuje anegdotki: że jej ojciec był czyścicielem ulic w Sztokholmie, że

była uparta w przetargach z wytwórnią, że z partnerami niskiego wzrostu musiała grać

przykucnięta, i że była czy raczej wciąż jest (miała wtedy 82 lata) egoistką unikającą

kontaktów. Walker pisze, że spotkał Gretę, i że ma ona fascynujący czar, ale nic mu nie

powiedziała, co rzeczywiście widać z książki. Ja bym ujął sprawę inaczej, co pozwalam sobie

podać poniżej.

Greta Garbo stanowi indywidualność, jedną z nielicznych w historii kina. Bo w sztuce

filmowej osobowość jest rzadkością – w przeciwieństwie do każdej innej branży kultury. W

kinie nazwiska autentycznie twórcze można policzyć na palcach. Jeśli idzie o reżyserów, będą

to: Eisenstein, Orson Welles, Kurosawa, Bunuel, Fellini i niewielu więcej. Wielkich

indywidualności aktorskich jest jeszcze mniej, co dowodzi, że kino jest przede wszystkim

kolosalną machiną, i nawet wybitne osiągnięcia sztuki filmowej są produktem pracy

kolektywnej, bardziej rezultatem okoliczności niż indywidualności. Co już stawia Gretę w

sytuacji wyjątkowej.

Innym zjawiskiem uderzającym tu jest, iż Garbo stanowi jedną z dwóch postaci w dziejach

kina (drugą jest Chaplin), których działalność wygasła od dawna, lecz których autorytet trwa

Kaluzynski Zygmunt - Pamietnik rozbitka.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: