POJĘCIE PRAWA
Punktem wyjścia jest pytanie:, czym jest prawo? Istnieje wiele radykalnie odmiennych odpowiedzi na to pytanie. Nie chodzi o znaczenie terminu prawa, ale o tzw. Definicję realną prawa. Różne kierunki w teorii prawa upatrują swoje zadanie w tym, aby uchwycić istotę prawa. W filozofii prawa wyróżnić można dwie koncepcje prawa:
1.Uważa się, że prawo jest to zespół norm postępowania;
2.Prawo jest to określony zespół faktów (bądź o charakterystyce psychologicznej
bądź socjologicznej).
Te koncepcje nazywane są koncepcjami realistycznymi. Koncepcje te obejmują dwa podstawowe kierunki: pozytywistyczny i prawnonaturalny. Realizm prawny amerykański, w filozofii prawa, który został sformułowany w 20-tych i 30-tych latach XX wieku w Stanach Zjednoczonych (Pound, Llewellyn, Frank). Wpłynęło na to wiele czynników:
Historyczno-cywilizacyjne, związane z I wojną światową i jej zakończeniem.
Burzliwy rozwój cywilizacyjny sprawił, że wraz z licznymi zjawiskami korzystnymi, pojawiło się wiele niekorzystnych (tzn. dotychczasowe prawo nie wystarczało do rozwiązywania konfliktów). Zaczęto poszukiwać rozwiązania, jakiejś regulacji, – co z jednej strony dało poprawę, a z drugiej miało wydźwięk negatywny. W 1919 roku G.Watson ogłosił manifest, w którym zaproponował, aby socjologia opierała się na zjawiskach, po których wyjaśnieniu można by się było oprzeć. Najistotniejsza jest analiza zachowania traktowanego jako bodziec, przy czym zarówno bodźcem jak i reakcją były określone zachowania ludzi. To pozostawało w zgodzie z ogólną tendencją filozofii nauk. W filozofii miał miejsce triumf neopozytywizmu, miało to wpływ na rzeczywistość poznawalną (wpływ na kształtowanie się tez: interkomunikatywną). Każde twierdzenie można intersubiektywnie spróbować wyjaśnić. Również w prawie interkomunikatywne tezy miały wyjaśnić zjawiska, mierzyć określone zjawiska i formułować prognozy tych zjawisk.
NOWA KONCEPCJA PRAWA
Teza o odróżnieniu praw: prawo w książkach; prawo w działaniu (law in action). Prawo w działaniu, dotyczy rzeczywistego zachowania się sędziów i urzędników państwowych (punktem wyjścia był „zły człowiek” – tzn. prawem nie jest to, co napisano w określonych zbiorach precedensu, ale to, jak zachowują się sędziowie w stosunku do „złego człowieka”).
Realiści prawa amerykańskiego uznali, że to prawo ma pewne znaczenie, ale ważniejsze jest zachowanie sędziego, na które ma wpływ wiele czynników. Koncepcje realistyczne wyrażają się w różnych teoriach i doktrynach:
TEORIE PSYCHOLOGICZNE, uznające, że prawem jest określony fakt. Typową teorią jest koncepcja psychologiczna teorii prawa, sformułowana przez L.Petrażyckiego w początku XX wieku. Uważał on, że postępowaniem i zachowaniem człowieka kierują określone przeżycia emocjonalne. W przypadku tej grupy zachowań mówiono o tzw. emocjach normatywnych (etycznych). Wyróżniono emocje prawne i moralne.
1.emocje prawne, były to tzw. emocje dwustronne o charakterze imperatywno- atrybutywnym.
2.emocje moralne, to rodzaj przeżyć psychicznych, które miały charakter imperatywny.
Oba typy emocji są to zjawiska psychiczne, oba są odczuwalne (odczucie tych emocji jest prawem – określony fakt psychiczny). Koncepcje traktujące prawo jako normę postępowania, to koncepcje z grupy koncepcji pozytywistycznych i prawno naturalnych.
KONCEPCJE POZYTYWISTYCZNE – to koncepcje, w których przyjmuje się, że treść norm wyznaczona jest przez odpowiednie akty stanowienia (przez decyzje organów państwowych). Tylko taki zespół norm postępowania, który wychodzi od państwa, jest prawem, innym prawem jest jedynie prawo pozytywne. Normy postępowania, które na prawo się składają, odróżniają się od innych form postępowania taką cechą, że ich realizacja jest poparta przymusem państwowym.
KONCEPCJE PRAWNONATURALNE – to koncepcje traktujące prawo jako normę zakładając, że obowiązują jakieś normy (np. normy prawa naturalnego, które to są niezależne od działań organów państwowych i treść tychże norm prawnonaturalnych jest wyznaczona zazwyczaj przez oceny absolutne.
POZYTYWISTYCZNA KONCEPCJA PRAWA
Pozytywizm może występować w prawoznawstwie w dwóch znaczeniach:
1.Może oznaczać typ poglądów na prawo, a zwłaszcza pewien sposób pojmowania prawa. To znaczenie obejmowało także sposób nauczania prawa.
2.Kierunek prawoznawstwa – kierunek historyczny II połowy XIX wieku, występujący w skrajnej postaci.
Pozytywizm prawny jako kierunek nigdy nie ukształtował się w postaci doktryny – rozwinął się w wersji anglosaskiej i w wersji kontynentalnej (Rudolf Ihering). Podstawową wspólną cechą dla wszystkich koncepcji było przypisanie zasady bezpieczeństwa prawnego. Zadaniem prawa jest stworzenie bezpieczeństwa prawnego. System prawa powinien być stabilny, sposób powinien opierać się na uporządkowanym systemie wartości. System prawa powinien być wystarczająco jasny (tzn. pozwala na przewidywanie decyzji podejmowanych na podstawie norm tworzących system) oraz możliwie zupełny. Każdy system, który spełniałby te normy, spełniałby bezpieczeństwo prawne. Pogląd dotyczący obowiązków i niezależności jest nazywany niezależnością walidacyjną. Konsekwentne rozumienie może być moralnie słuszne i moralnie odrażające. Niezależnie, ta ocena nie ma wpływu na jego ocenianie. Obowiązywanie norm prawnych nie jest realizowane z normami moralnymi. Samo prawo będzie podlegało ocenie moralnej. Moralna ocena prawa nie jest zadaniem nauk prawnych (tzn. nauki prawne nie powinny się tym zajmować). Prawoznawstwo może oceniać zgodności bądź niezgodności norm prawnych z normami moralnymi. Teza, że nauki prawne powinny być wolne od wartościowania. Pozytywizm prawniczy nawiązywał do pozytywizmu filozoficznego. W programie pozytywizmu filozoficznego występowały rygorystyczne i staranne odróżnienia wypowiedzi, – „co jest?” od tego, „co być powinno?”. Świat empirycznej rzeczywistości jest światem poznawalnym, natomiast świat ocen norm nie da się poznać. Takie stanowisko nazwane jest nonkognitywizmem w zakresie poznania ocen i norm. Nie da się naukowo dowieść, że ten, bądź inny system wartości będzie słuszny.
Kotija