Zelazny Roger - Rzecz o mężczyznach.pdf - Opowiadania - bogaty1

Robert BLY

ŻELAZNY JAN

Rzecz o mężczyznach

Tłumaczył Jacek Tittenbrun

DOM WYDAWNICZY „REBIS POZNAŃ 1993

Projekt serii i opracowanie graficzne Andrzej Florkowski

Redaktor serii Tadeusz Zysk

ISBN 83-85696-54-7/818

Dom Wydawniczy REBIS

ul. Marcelińska 18, 60-801 Poznań

tel. 65-65-91, tel./fax 65-66-07

Łamanie komputerowe i diapozytywy: perfekt s.c, Poznań, ul. Grodziska 11

Druk i oprawa: Zakł. Graf. im. KEN. BydgOKCj, ul. Jagiellońska 1, FAX 21-26-71 Zam.

351/93

Dla Noah, Micah i Sam

WSTĘP

Żyjemy dziś w ważnym i przełomowym momencie; stało się bowiem jasne, że wzory

męskości przekazywane przez kulturę masową utraciły swoją nośność; mężczyzna nie

może już się na nich opierać. Osiągając wiek trzydziestu pięciu lat wie, że wzorce

idealnego mężczyzny, twardego mężczyzny, prawdziwego mężczyzny, jakie wyniósł ze

szkoły średniej, są bezużyteczne w realnym życiu.

Ludowe baśnie i bajki przechodziły niczym woda przez grubą warstwę gleby, z pokolenia

na pokolenie, i możemy ufać zawartym w nich prawdom bardziej niż, powiedzmy, tym

wymyślonym przez Hansa Christiana Andersena. Motywy przekazywane przez dawne

opowieści — klucza wykradanego spod poduszki matki, podnoszonego z ziemi zło tego

pióra z płonącej piersi Żarptaka, Dzikusa spotykanego pod powierzchnią jeziora, śladów

czyjejś krwi w lesie, które okazują się w końcu śladami Boga — przenikają w nas z

wolna, by potem, już zadomowione, rozwijać się w naszym wnętrzu.

Nie gdzie indziej jak w dawnych mitach słyszymy, na przykład, o zeusowej energii, tej

pozytywnej przywódczej energii mężczyzn, która zdaniem kultury masowej nie istnieje.

Król Artur poucza nas o roli, jaką odgrywa męski mentor w życiu młodych mężczyzn; z

opowieści o Żelaznym Janie dowiadujemy się o doniosłości przejścia z królestwa matki

do królestwa ojca. Wszystkie opowieści inicjacyjne przekazują nam, jak ważne jest, by

umieć oderwać się od naszych rodziców i znaleźć „drugiego ojca" czy „drugiego króla".

Istnieje inicjacja męska, inicjacja żeńska i inicjacja człowiecza. W tej książce mówię

wyłącznie o tej pierwszej. Pragnę podkreślić, że celem mojej książki nie jest zwracanie

mężczyzn przeciwko kobietom czy restytucja męskiej dominacji, przez wieki narzędzia

ucisku kobiet i tłumienia kobiecych wartości. Nie rzucam w książce wyzwania ruchowi

feministycznemu. Ruch ten oraz ruch opisywany przeze mnie są ze sobą związane, ale

żyją one odmiennymi rytmami. Frustracja mężczyzn narastała, począwszy od rewolucji

przemysłowej, osiągając dziś taki poziom, którego nie można już ignorować.

Ciemna strona męskiej natury jest wszystkim znana. Na konto mężczyzn trzeba zapisać

szaleńczą eksploatację zasobów przyrody, dyskryminację i poniżanie kobiet,

niepohamowaną namiętność do plemiennych wojen. Dziedzictwo genetyczne ma swój

udział w tych obsesjach, a na równi z nimi kultura i środowisko. Nasze ułomne mitologie

nie znajdują miejsca dla głębi męskich uczuć, lokują mężczyzn raczej w niebiańskich niż

ziemskich rejonach, uczą posłuszeństwa dla niewłaściwych sił, czynią mężczyzn

wiecznymi chłopcami i wikłają tak mężczyzn, jak i kobiety w systemy ekonomicznego

panowania wykluczające zarówno matriarchat, jaki patriarchat.

Książka ta powinna przemawiać przede wszystkim do mężczyzn heteroseksualnych,

choć nie znaczy1 to, że homoseksualiści nie znajdą w niej niczego dla siebie. Termin

„homoseksualista" wszedł w użycie dopiero w XVIII wieku; poprzednio mężczyźni mający

upodobanie do własnej płci byli traktowani po prostu jako część szerszej zbiorowości

mężczyzn.

Mówię w tej książce o Dzikusie, którego należy odróżniać od barbarzyńcy. Barbarzyńca

wyrządza wielkie szkody duszy, przyrodzie i gatunkowi ludzkiemu; można by powiedzieć,

że choć barbarzyńca jest ranny, woli nie badać swoich ran. Dzikus, który zbadał swoje

rany, przypomina raczej kapłana Zen, szamana czy trapera niż barbarzyńcę.

Jak zbudować gniazdo na bezlistnym drzewie, gdzie odlatywać na zimę, jak wykonywać

taniec godowy — cała ta wiedza zmagazynowana jest w zwojach mózgowych ptaka w

postaci instynktów. Istoty ludzkie natomiast, wiedząc jak znacznej elastyczności

wymagać od nich będzie reagowanie na nowe sytuacje, postanowiły przechować tego

rodzaju wiedzę poza systemem instynktów, a mianowicie w opowieściach. Tak więc

opowieści — baśnie, legendy, mity, historie domowego ogniska —- tworzą rezerwuar

nowych sposobów reagowania, do których można sięgnąć w razie wyczerpania

możliwości sposobów tradycyjnych i obiegowych.

Wśród wielkich badaczy owego rezerwuaru z ostatnich stuleci można wymienić George'a

Gródecka, Gurdyewa, Carla Junga, Heinricha Zimmera, Josepha Campbella i Georgesa

Dumezila. Moją pierwszą nauczycielką odcyfrowywania baśni była Marie-Louise von

Franz. Wzoruję się na niej, starając się być tak wierny sensowi męskich opowieści, jak

ona była wierna opowieściom żeńskim w swoich licznych książkach.

Książka czerpie swe inspiracje z dzieła całego zastępu ludzi, z których wielu zajmowało

się tymi zagadnieniami długo przede mną. Na pierwszym miejscu należy tu wymienić

Aleksandra Mitscherlicha, niemieckiego analityka zmarłego w 1981 roku. Zaciągnąłem

poważny dług intelektualny u swoich współpracowników z ostatnich ośmiu lat, wśród

których byli: Michael Meade, James Hillman, Terry Dobson, Robert Moore, John Stokes i

inni. Dziękuję Keithowi Thom-psonowi za jego zainteresowanie problemem; rozdział

pierwszy stanowi zmodyfikowaną wersję wywiadu, jaki przeprowadził ze mną. Dziękuję

także mojemu wydawcy Williamowi Patrickowi za jego zapał i intuicję.

Jestem również wdzięczny wielu ludziom, którzy zawierzyli mi na tyle, by mnie

wysłuchać, i uczynili zaszczyt, opowiadając swoje historie, albo też po prostu wyśpiewali

je, wytańczyli czy wypłakali. Choć w niniejszej książce ujmuję ścieżkę inicjacji jako

złożoną z ośmiu stadiów, inni mogą uznawać za właściwą inną kolejność lub samą treść

tych stadiów. Pokonujemy drogę idąc.

Antonio Machado napisał:

Zważ, podróżniku, bo nie znajdziesz drogi, a jedynie ślady wiatru na morzu.

Robert Bly

Rozdział I

PODUSZKA I KLUCZ

Mówi się wiele o „Amerykaninie", jakby istniała niezmienna osobowość w

dziesięcioleciach czy choćby jednej dekadzie.

Dzisiejsi mężczyźni bardzo się różnią od Saturnoweg o 1 farmera, jaki przybył do Nowej

Anglii w 1630 roku, człowieka o starczej mentalności, chlubiącego się swą introwersją,

gotowego przesiedzieć trzy nabożeństwa w nie ogrzewanym kościele. Na Południu

ukształtował się typ ekspansywnego, matkocentrycznego zawadiaki, a żaden z tych

dwóch typów „Amerykanów" nie przypominał ani zachłannego przedsiębiorcy

kolejowego, jaki pojawił się później na północnym Wschodzie, ani zuchowatych

osadników prących na Zachód, których dewizą było: „Obędę się bez tego".

Nawet ograniczając się do naszych czasów, przyjmowany powszechnie model podlegał

dramatycznym zmianom. Przykładowo, w latach pięćdziesiątych pojawił się pewien

ogólny wzór osobowości, który stał się modelem męskości dla wielu.

Ów mężczyzna lat pięćdziesiątych wstawał do pracy wcześnie, porządnie pracował,

utrzymywał żonę i dzieci i był zwolennikiem dyscypliny. Prezydent Reagan jest jakby

zmumifikowaną personifikacją uporu i wytrwałości cechujących ten typ osobowości.

Mężczyzna tego typu nie miał zbyt wysokiego mniemania o duchowym wnętrzu kobiet,

ale potrafił docenić ich walory cielesne. Jego pogląd na kulturę w ogóle i kulturową rolę

Ameryki był chłopięcy i optymistyczny. Na pierwszy rzut oka przedstawiał on sobą silny,

pozytywny charakter, ale wdzięk osobisty i pozerstwo ukrywały (i ukrywają nadal)

poczucie osamotnienia, deprywacji i bierności. Jeśli nie ma wroga — nie jest on pewny,

czy naprawdę żyje.

Od mężczyzny lat pięćdziesiątych oczekiwano, że będzie lubił piłkę nożną, że będzie

agresywny, że będzie zawsze brał stronę Stanów Zjednoczonych, że nigdy nie zapłacze i

że w każdej sytuacji będzie można na niego liczyć. W tym obrazie mężczyzny brakowało

jednak przestrzeni wrażliwości czy przestrzeni intymności. Osobowość była zbyt

statyczna. Psychice brakowało współczucia, czego wyrazem była uporczywa

kontynuacja wojny wietnamskiej; podobnie jak później brak czegoś, co można by

nazwać" „tęsknotą do ogrodu", w osobowości prezydenta Reagana tłumaczy jego

nieczułość i brutalność wobec bezsilnych ludzi w Salwadorze, ludzi starych w Ameryce

oraz bezrobotnych, uczniów i biednych w ogóle.

Mężczyzna lat pięćdziesiątych miał wyraźne wyobrażenie tego, czym jest mężczyzna i

jakie są jego obowiązki, lecz niepełność i jednostronność tego wyobrażenia były groźne.

W latach sześćdziesiątych pojawił się nowy typ mężczyzny. Marnotrawstwo i przemoc

wojny wietnamskiej sprawiły, że mężczyźni zaczęli kwestionować swoją dotychczasową

wiedzę na temat natury dojrzałego mężczyzny. Jeśli męskość oznacza Wietnam — czy

chcą być męscy w takim sensie? W tym czasie ruch feministyczny skłonił mężczyzn do

przyjrzenia się kobietom naprawdę, zmuszając ich do uświadomienia sobie niepokojów i

cierpień, od których mężczyzna lat pięćdziesiątych usilnie starał się odwracać. Gdy

mężczyźni zaczęli badać dzieje kobiet i kobiecą wrażliwość, niektórzy z nich ujrzeli

kobiecą stronę własnej osobowości. Ta świadomość pogłębiała się i dziś większość

mężczyzn ma ją w takim lub innym stopniu.

Jest w tym procesie coś wspaniałego —- mam na myśli naprawdę doniosłe odkrywanie i

kultywowanie przez mężczyzn własnej „kobiecej" świadomości — a jednak nie potrafię

oprzeć się wrażeniu, że w takiej postawie jest również coś nieprawidłowego. W ciągu

ostatnich dwudziestu lat mężczyzna stał się bardziej wrażliwy i subtelny. Nie stał się

jednak przez to bardziej wolny. Jest on miłym chłopcem, podobającym się nie tylko

swojej matce, ale również młodej kobiecie, z którą żyje.

W latach siedemdziesiątych zacząłem dostrzegać w całym kraju zjawisko „miękkiego

mężczyzny". Nawet dzisiaj, kiedy przyglądam się swojej publiczności, często wydaje mi

się, że połowa młodych mężczyzn należy do tej kategorii. Są to mili, wartościowi ludzie;

podobają mi się — nie chcą szkodzić przyrodzie czy wszczynać wojen, cała ich

egzystencja i styl życia przepojone są łagodnością i umiarkowaniem.

A jednak wielu z tych mężczyzn nie jest szczęśliwych. Łatwo zauważyć, że brak im

energii. Należą oni do kategorii ludzi chroniących życie, w odróżnieniu od dających życie.

Stąd też, prawem kontrastu, mężczyźni ci często wiążą się z silnymi kobietami

promieniującymi energią.

Mamy tu więc dobrze wychowanego młodego mężczyznę, górującego świadomością

ekologiczną nad swoim ojcem, życzliwie nastawionego wobec całego wszechświata, ale

przy tym obdarzonego, niewielką siłą witalną.

Silne, dające życie kobiety, ukształtowane w latach sześćdziesiątych albo dziedziczące

dawniejszego ducha, odegrały ważną rolę w uformowaniu owego chroniącego życie, lecz

nie dającego życia mężczyzny.

Przypominam sobie z lat sześćdziesiątych nalepkę samochodową z napisem: KOBIETY

MÓWIĄ „TAK" MĘŻCZYZNOM, KTÓRZY MÓWIĄ „NIE". Uznajemy odwagę, której

Zelazny Roger - Rzecz o mężczyznach.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: