Wydrzynski Andrzej - Plama Ciemnosci.pdf - Wydrzyński Andrzej - Ariz1967

Andrzej Wydrzyński

Plama ciemności

„KB”

Wymyślić wątek dla farsy i przerobić to na powaŜną powieść. Zanurzyć

wszystko w atmosferze niezwykłej i sennej... Mieszanina groteski i tragedii

zbawiennie wpływa na umysł...

(BAUDELAIRE)

Detektyw oczyszcza cząstkę świata z tego zła, którym jest nie tyle sama

zbrodnia, ten oczywisty fakt, iŜ kogoś zabito, ile towarzysząca jej skaza, rozlana

wokół niej plama krwi i ciemności, i zarazem ów głęboki, odwieczny konflikt,

wcielający się w zbrodniarza od momentu, kiedy przez swój czyn potwierdza on jego

istnienie, ujarzmiając olbrzymie, utajone siły, które chcą naruszyć dotychczasowy ład

społeczny i ukazać jego kruchość.

(BUTOR)

Urok gry

„Istnieje tylko jeden prawdziwy urok Ŝycia: urok gry. Ale co począć, kiedy jest

nam wszystko jedno: przegrać czy wygrać?”

SierŜant K. dwukrotnie przeczytał to zdanie w ksiąŜce francuskiego poety.

Przeglądał ją w chybotliwym płomyku świecy, rozjaśniającym zaledwie skrawek

nocy. A noc była gęsta od deszczu i ciemności, nieprzenikniona. Za oknem, o które z

furią biła ulewa, nie było Ŝadnych świateł. Wichura gięła ku ziemi drzewa. Poprzez

szum ulewy sierŜant słyszał trzeszczenie pni i pękanie konarów. Słyszał takŜe, jaik

wokół ocalałego skrawka ziemi, wokół wzgórza, na którym przed stu laty wzniesiono

ten dworek, wzbierają coraz gwałtowniej wody huczącej rzeki.

Czy tej nocy - pomyślał sierŜant - znowu ktoś umrze tutaj, obok mnie, za jedną

ze zmurszałych ścian? Był w rozterce i nie miał pewności, czy sam jeszcze

kiedykolwiek zobaczy światło dnia, czy zdąŜy przeczytać leŜącą przed nim ksiąŜkę,

właśnie tę, z której odczytał, Ŝe prawdziwym urokiem Ŝycia jest urok gry.

Czy takŜe przegranej gry? Chyba tak - pomyślał sierŜant K. - jeŜeli tylko grało

się uczciwie, nie znaczonymi kartami. Chyba tak, na pewno tak. JeŜeli gra się

uczciwie. Deszcz padał, wciąŜ padał, padał nieustannie od kilkunastu dni i nocy.

Opuchła od wilgoci ziemia nie przyjmowała juŜ - wody, pęczniała, była jak gąbka

nasycona mułem, błotem i ciemnością.

Czy tam równieŜ tak pada?

Tam... Tak myślał o miejscu, gdzie mieszkała młoda dziewczyna. Był od niej

dwukrotnie starszy i nigdy nie powiedział jej, Ŝe kocha. I chyba juŜ nie powie. Milczał

o swojej miłości nie dlatego, Ŝe był starszy od tej dziewczyny, ale z tej przyczyny, Ŝe

nie wierzył juŜ w siłę miłości, która sprawiłaby, Ŝe ta młoda dziewczyna będzie go

kochać.

W jednej z ksiąŜek, które w tym pokoju otaczały go ze wszystkich stron,

przeczytał takŜe o swojej miłości. Pomyślał, nieco przeraŜony, Ŝe człowiek nie ma w

sobie juŜ nic własnego i Ŝe to, co przeŜywa, przeŜył juŜ ktoś inny, i Ŝe wszystko,

cokolwiek moŜe się stać z człowiekiem, jest napisane, a więc juŜ się stało, kiedyś i

gdzieś, dawno lub niedawno, z kimś innym lub z kimś podobnym do niego i do

dziewczyny, którą kochał tak nierozumnie. Ale jaka miłość jest „rozumna”?

O swojej miłości przeczytał:

„Obserwował chmury, ciemne, śmigłe konie, wspinające się na niebo.

Gwałtowna burza wybuchająca nie w swojej porze! Taka jest mdłość - pomyślał -

miłość przychodząca za późno. Ale nie zjawia się po niej kojący spokój, jak po burzy,

kiedy wieczorne zapachy, ocięŜałe słońce i ciepło wracają na zaskoczoną ziemię...

Gdy taka miłość spadnie na ciebie jak grom i ogłuszy, oślepi, porazi zmysły, zabije -

Ŝadne porównanie literackie nie zmieni twego losu. Jest jak piorun z nieba. Nie

ugasisz ani cząstki pragnienia, jeŜeli potrafisz wyrazić, jaka jest ta miłość, która

przychodzi zbyt późno”.

Trzeba więc Ŝyć z nieugaszonym pragnieniem. Wszyscy Ŝyją z jakimś

nieugaszonym pragnieniem.

Dlaczego myśli o miłości w tej posępnej scenerii, w huku wody przewalającej

się wokół wyspy ukształtowanej przez powódź? Wiedział, Ŝe jeśli wyjdzie teraz na

korytarz, usłyszy za przyległymi drzwiami oddechy ludzi pogrąŜonych we śnie: jeden

z tych oddechów jest oddechem mordercy.

Morderca popełnił błąd, na pewno. Ale jaki? MoŜe dopiero popełni? I będzie

to tak zwany „fatalny” błąd, jakby wszystkie nasze błędy nie były fatalne i nie

przesądzały o naszym późniejszym Ŝyciu! Jeśli jednak morderca popełni błąd nazbyt

późno, wtedy on, były sierŜant K. - od kilku dni był na emeryturze - nie udaremni

następnej zbrodni.

A moŜe w ogóle nie będzie Ŝadnego błędu? Bywa i tak, bo przecieŜ kaŜde

zdarzenie jest moŜliwe, nawet zdarzenie najbardziej nieprawdopodobne. Tylko w

powieściach wszystko musi być prawdopodobne, lecz Ŝycie nie podlega regułom

prawdopodobieństwa. O tym wiedział nazbyt dobrze. I o tym, jak działa prawo

odwrotnych skutków.

SierŜant wsłuchiwał się w drŜenie szyb, o które wiatr bił strugami wody.

Później spojrzał na leŜącą przed nim ksiąŜkę w której przeczytał, Ŝe urok Ŝycia polega

przede wszystkim na uroku gry. Odwrócił kartkę.

„Wymyślić wątek dla farsy - przeczytał słowa podkreślone przez kogoś

czerwonym ołówkiem - i przerobić to na powaŜną powieść. Zanurzyć wszystko w

atmosferze niezwykłej i sennej...”

Właśnie taka atmosfera panowała w tym domu. I mimo zbrodni, jakiej kroniki

policyjne nie notowały od czasów Szekspira - tak pomyślał sierŜant - to wszystko

miało w sobie coś z farsy. Groteska przemieniała się w dramat, komizm przeistaczał

się w tragedię.

„Mieszanina groteski i tragedii zbawiennie wpływa na umysł - czytał dalej - -

podobnie jak dysonans działa na przesycony słuch”.

Krawieckimi noŜycami, innych w tym pokoju nie było, sierŜant przyciął

opadający i kopcący knot świecy. Odsunął ksiąŜkę i pochylił się nad luźnymi kartkami

lichego papieru.

Pisał:

„O świcie wody rzeki wyrzuciły na brzeg...”

Tak zaczyna się rękopis sierŜanta K. Brak w nim kilku pierwszych stron

(moŜe on sam je zniszczył?) i kilkunastu innych; sporo fragmentów zatarła wilgoć.

Tak więc pewne sytuacje i rozmowy, oraz prawdopodobny przebieg niektórych

zdarzeń musiałem rekonstruować ustalając szczegóły z jedyną osobą pozostałą przy

Ŝyciu po wydarzeniach, jakie rozegrały się na skrawku lądu odciętego od świata

powodzią.

Prócz tych zabiegów, usprawiedliwionych obowiązkiem rzetelnego

poinformowania Czytelnika, nie zajmowałem się skrupulatnym poprawianiem

niedoskonałości zapisu sierŜanta K. Zdania pisane w pośpiechu, w zmiennych

rytmach, powinny nosić na sobie znamię nastroju, w jakim znajdował się człowiek,

który je notował.

Dzisiaj modne jest byle jakie malowanie, byle jakie komponowanie, byle jakie

granie na scenie, byle, jakie uprawianie krytyki, wreszcie byle jakie pisanie. Byle ja

kość staje się często regułą zjawiska, które ma zastąpić sztukę, a stanowi zaledwie jej

zaląŜek lub daleki margines, chociaŜ nadal nazywa się sztuką z przymiotnikiem

„współczesna”. Gdyby nie ten przymiotnik, niekiedy usprawiedliwiający mierność,

nieudolność lub spryt, w wielu przypadkach nie wiadomo by było, o co idzie. SierŜant

K. nie uznawał „bylejakości”.

...gdyby udało się cokolwiek przewidzieć - pomyślał sierŜant - wówczas

moŜna by zapobiec następnej zbrodni, która czaiła się w ciemności przesyconej

wilgocią i wonią zbutwiałego drewna, zbrodni, która wydawała się nieunikniona.

Wówczas Borges miałby rację w swym przewrotnie logicznym zdaniu: „przewidzieć

jakąś okoliczność to udaremnić jej realizację”.

Jednak niczego nie moŜna przewidzieć ani udaremnić. Nawet spraw

wiadomych i przewidzianych nie dało się udaremnić, kiedy nadszedł czas, gdy

sierŜant K. miał odejść na emeryturę. Przez całe Ŝycie pracował uczciwie, nie myślał o

sobie, lecz o pracy, jaką wykonywał. Po wojnie przyjechał do Polski z grupą

repatriantów z Francji. Jako Ŝołnierz i działacz francuskiego ruchu oporu w latach

wojny, otrzymał pracę w milicji i dość szybko uzyskał stopień sierŜanta. Przed kilku

dniami przeszedł na emeryturę; nagle Ŝycie wydało mu się puste i pozbawione sensu,

chociaŜ czuł się juŜ zmęczony, coraz dotkliwiej odczuwając bezsilność w walce z

tym, co w ludziach jest nikczemne i złe.

Mógł być kimś innym, nie sierŜantem, to pewne. Interesowała go psychologia,

literatura, historia sztuki. Dlaczego nie studiował? Pewnego dnia rozpoczął pracę w

milicji i tyan samym zadecydował o swoim przeznaczeniu. Aie teraz opuszczało go to

wybrane po wojnie przeznaczenie. Cb pozostawało, czego mógł się jeszcze

spodziewać?

Nie straci swoich związków ze sztuką, zwłaszcza z literaturą. Chaosowi Ŝycia

nadawała ona formę, a więc i sens. Lecz nie zastąpi Ŝycia, tej przygody, w którą

wkroczył, która go pochłania, w której uczestniczył nigdy się nie oszczędzając.

Warunkiem sztuki jest zmyślenie, nierzeczywistość, zagadkowa selekcja. Ale co jest

warunkiem Ŝycia, jakie właśnie zaczynał, juŜ poza swoją pracą i bez niej? Dzięki

pracy uzyskiwał świadomość własnej osobowości i wiedzę o ludziach, o istocie

człowieka. Realność Ŝycia, pozbawionego dotychczasowej treści, stawała się czymś

fikcyjnym, zmyślonym, daremnym. Chyba dlatego postanowił, z nikim tego nie

uzgadniając, wziąć udział w jeszcze jednej, moŜe ostatniej przygodzie, jaką miał

przeŜyć w tym domu otoczonym deszczem, ciemnością i wezbraną rzeką.

Padał deszcz.

W blasku błyskawicy

Wioska Z. połoŜona była na cyplu wcinającym się w rzekę.

W kilka godzin po moim przyjeździe do Z. kraniec tego cypla był odcięty od

lądu. Nie przypuszczałem, Ŝe stanie się to tak szybko. Gdybym jednak przewidział, Ŝe

wysoka fala powodzi dotrze równieŜ tutaj, takŜe przyjechałbym do Z. Sprawa

wymagała szybkiej interwencji.

„Wezbrane wody pozostawiły głębokie wyrwy wzdłuŜ drogi E-22,

prowadzącej z Krakowa do Bochni - podawał w południe spiker radiowy. -

Przedmieścia Bochni zalała Raba..; Kulminacyjna fala na Wiśle, minąwszy Kraków,

zniosła wały ochronne na terenie Puszczy Niepołomickiej. Na wale wiślanym

schroniło się kilkaset osób ze wsi Grobla i Swiniary. Woda porwała cały ich dobytek i

tylko nieliczni mieszkańcy zdołali zabrać ze sobą do najwyŜej połoŜonej stodoły

krowę albo konia. Lecz nad ranem równieŜ ta stodoła została zalana”.

Pojechałem do Z. Ŝeby obejrzeć ten stary dworek połoŜony na krańcu

rozległego wzgórza i poznać jego mieszkańców.

W kilka godzin później komunikaty powodziowe zabrzmiały bardziej

alarmująco.

„W Dąbrowie Tarnowskiej sytuacja staje się coraz bardziej krytyczna. U ujścia

Dunajca do Wisły, równieŜ w śywcu, w olbrzymich rozlewiskach pozostało kilka

milionów metrów sześciennych wody. Fala kulminacyjna na Wiśle minęła Dęblin i

dotarła do powiatu Kozienice. Poziom wody w rzece przekroczył stan alarmowy o

dwa metry. Wysoki stan wody spowodował przecieki w wałach ochronnych

Sandomierza, Kozienic i w miejscowości Lipsko. Od dwudziestu czterech godzin

trwa walka o uratowanie wałów i zlikwidowanie przecieków wody w

Andruszkowicach”.

Późnym wieczorem dotarłem na skraj wzgórza. Brnąłem po kostki w

mięsistym błocie o konsystencji gliny, grząskim jak bagno. Deszcz przeszedł w

ulewę, siekł po twarzy, przenikał przez ortalionowy płaszcz. Kiedy wsunąłem dłoń do

Wydrzynski Andrzej - Plama Ciemnosci.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: