W_strone_socjologii_jakosciowej.pdf

(267 KB) Pobierz
Krzysztof T. Konecki (2010) W stronę socjologii jakościowej: badanie kultur, subkultur i
światów społecznych w: Jacek Leoński i Magdalena Fiternicka-Gorzko (red.) Kultury,
subkultury i światy społeczne w badaniach jakościowych, Szczecin: Volumina.pl, s. 17-
37.
Tekst poniższy ukazał się w wyżej wymienionej książce.
Abstrakt
W artykule zostaną omówione trzy podstawowe cele socjologii jakościowej: opis, rozumienie
i wyjaśnianie procesów. Przedstawione zostaną także założenia epistemologiczne i
metodologiczne socjologii jakościowej. Brak jasno wyrażonych założeń ontologicznych i
dotyczących natury ludzkiej świadczy o otwartości omawianego typu socjologii w kooptacji
różnorodnych orientacji socjologicznych. To co ją wyróżnia to metodologia i stosowane
techniki badawcze i analityczne, oraz łączenie „opisu”, „rozumienia” i „wyjaśniania”
badanych zjawisk.
Powyższe ogólne rozważania zostaną przedstawione na tle możliwości socjologii jakościowej
w badaniach kultur, subkultur i światów społecznych.
Toward Qualitative Sociology. The research of cultures, subcultures and social worlds.
The paper describes three basic goals of qualitative sociology: description, understanding and
explanation of processes. There will be also presented epistemological and methodological
assumptions of qualitative sociology. The lack of explicit expression of ontological and
concerning human nature and interaction assumptions indicates that this type of sociology
borrow some ideas from many different sociological orientations. The distinctive features of
the sociology are: research and analytical techniques and connecting “description”,
“understanding” and “explanation” of researched phenomena.
The aforementioned ideas will be presented basing on the discussion of the possibilities of
culture, subculture and social world research.
Słowa kluczowe: kultura, subkultura, subkulturowa mozaika, światy społeczne,
interakcjonizm, Szkoła Chicago, metody badań jakościowych, socjologia jakościowa.
1
Wprowadzenie
Socjologia jakościowa kojarzy nam się z zastosowaniem metod jakościowych w badaniach
socjologicznych. Głównym jej wyróżnikiem jest zastosowanie takich metod w badaniu bez
względu na stojące za nimi założenia „paradygmatyczne”. Jest to dosyć osobliwe ujęcie
dyscypliny socjologicznej nie mającej w swej nazwie swego obszaru badań, a ponadto jasno
sformułowanych założeń ontologicznych i epistemologicznych leżących i podłoża refleksji o
społeczeństwie. Jednak metody jakościowe najczęściej kojarzone są z paradygmatem
interpretatywnym w socjologii, choć nie ma to żadnego uzasadnienia metodologicznego
(Konecki, 2000, roz. 1). Metody jakościowe oczywiście jak sama nazwa wskazuje są
zainteresowane jak przebiega określone zjawisko, ale nie znaczy to, że badacze jakościowi
nie mogą wyjaśniać dlaczego zachodzi dane zjawisko. Tego typu wyjaśnienia są równie
prawomocne jak same opisy przebiegu zjawisk i ich konceptualizacja. Takie podejście
wyjaśniające reprezentuje np. teoria ugruntowana w wersji A. Straussa i J. Corbin (1990).
Zatem socjologia jakościowa nie jest tylko i wyłącznie eklektycznym zbiorem metod ale
rodzajem socjologii empirycznej nakierowanym na odpowiedzi na pytania: CO zachodzi?
Oraz JAK zachodzi? Opisowy cel tej socjologii jest uzupełniony wyjaśniającym wymiarem
przedsięwzięć badawczych. Opis jak przebiega jakieś zjawisko jest opisem procesu i jego faz,
które mają wewnętrzną logikę przyczynową, do której rekonstrukcji istotne są także opisy
definicji sytuacji i znaczeń przypisywanych obiektom przez działające i interpretujące świat
podmioty.
Kultury czy subkultury mogą zostać zarówno opisane jak i wyjaśniane przy użyciu metod
jakościowych. Ważny jest tutaj cel, który badacz sobie stawia i konsekwentna jego realizacja.
Jeśli chcemy opisać zjawisko kultury lub subkultury i odpowiedzieć na pytanie jak ono
powstaje i jak trwa i jest podtrzymywane oczywiście metody jakościowe mogą tutaj być
użyte. Jednak samo rozumienie kultury i subkultury wyznacza nam sposób użycia metod
jakościowych. Jeśli subkultury są wytwarzane i mają charakter procesualny, są zmienne i
ciągle definiowane przez uczestników, to metody jakościowe, które pozwalają się nich
zbliżyć i przyjąć punkt widzenia ich uczestników są najbardziej adekwatne (np. etnografia
socjologiczna). Jeśli natomiast sądzimy, że subkultury mają charakter strukturalny, są trwale
uwzorowane i przekazywane z pokolenia na pokolenie, lub w ogóle mają charakter
uniwersalny, to metody analizy struktur, jak np. analiza dyskursu, czy interwencji
socjologicznej by te struktury odkryć jest bardziej właściwa.
2
1. Pojęcie subkultury i r ozumienie
subkultur y – etnograficzne zaangażowania
1.1. Pojęcie kultury i subkultury
Pojęcie kultury w socjologii generalnie odnosi się do bardziej ogólnego ujęcia wartości i norm
oraz wzorów zachowań obowiązujących w jakimś społeczeństwie. Są one punktem
odniesienia dla ocen zachowań. W socjologii, w której największy wpływ na powstanie teorii
subkultur miała Szkoła Chicago, wyjaśnia się pojawienie subkultur poprzez odwołanie się do
koncepcji zablokowania aspiracji pewnego zbioru osób lub niejednoznaczności ich pozycji w
danym społeczeństwie. Na przykład kultury przestępcze powstawały w związku z
problemami młodzieży związanymi z osiąganiem statusu. Gdy w szkole wpaja się młodzieży
wzorce klasy średniej, których nie można zrealizować w życiu rodzi się frustracja. Dotyczy to
głównie młodzieży robotniczej i klasy niższej. Struktura możliwości awansu jest dla niej
ograniczona. Mogą zatem pojawić się wartości opozycyjne wobec kultury dominującej, która
ceni niezależność, sukces, wyższe wykształcenie, szacunek dla własności, itp. (Cohen, 1955).
Rodzice z niższych klas mogą wychowywać dzieci wg odmiennych wartości, przede
wszystkim koncentrując na czasie teraźniejszym i akcentując więzi i lojalność grupową.
Subkultury mogą być formą symbolicznego oporu np. w różnego rodzaju instytucjach, np.
więziennych lub tworzyć pewne formy konsolidacji i integracji społecznej dla grup
wykluczonych, np. homoseksualistów (Słownik Socjologii i Nauk Społecznych, 2004, hasło
subkultura). Bardzo często podkreśla się, że subkultury są wytworem miast. Miasto dostarcza
kontekstu „ekologicznego” (zagęszczona populacja) dla tworzenia się subkultur, głównie są to
subkultury wywodzące się z uboższych warstw społeczności miejskiej. Subkultury takie jak
związane z gangami powstają w sprzyjającym otoczeniu i w okresie dojrzewania, kiedy
przykład starszych kolegów wprowadza nieukształtowanych jeszcze społecznie nowicjuszy
do subkultury gangu (Trasher, 1927).
Subkultury młodzieżowe (gangi) mogą być pochodną poszukiwań rozrywki i ekscytacji
(Matza, 1964). Młodzież z klasy robotniczej posiada mniejsze możliwości realizacji tych
potrzeb, zatem łamanie reguł i zachowania nieakceptowalne społecznie mogą te potrzeby
zaspokoić. Czasami też uważano, że subkultury młodzieżowe są rewoltą wobec kultury
dominującej klasy społecznej. Subkultury klasy robotniczej powstawały w konflikcie
klasowym i były wyrazem walki klas (Cohen, 1972).
Subkultury nadal postrzega się jako społeczne istności działające gdzieś na granicy legalności
i nonkonformizmu społecznego. Np. dotyczy to subkultury wirtualnej powstałej dzięki
nowoczesnej technologii, tj. internetu, subkultury klientów prostytutek ( subculture of johns ).
3
Jest to grupa mężczyzn wymieniająca się uwagami odnośnie jakości, ceny, miejsc i
bezpieczeństwa usług świadczonych przez konkretne prostytutki i agencje. To co niezwykle
ważne w analizie takich subkultur to jest rekonstrukcja języka (żargonu), który stanowi o jej
specyfice i wyznacza granice tej subkultury oraz neutralizuje negatywne skojarzenia z danymi
działaniami, ale także jest wyrazem wartości, panującej hierarchii w danej subkulturze
(Blevins, Holt, 2009). Analiza języka pozwala także zrekonstruować normy subkultury, jak
np. normy związane z doświadczeniem, utowarowienia usługodawców, oraz seksualnymi
zachowaniami usługodawców. Język „pokrywa” także znaczenia które mogłyby być
wykorzystane przez policję jako dowód na uczestnictwo w nielegalnych działaniach (j.w.).
Te dokonania socjologiczne spowodowały, że subkultury utożsamiano z grupami
młodzieżowymi i/lub przestępczymi. Szukano także strukturalnych objaśnień dotyczących
przyczyn ich pojawienia się, np. w zablokowanych dążeniach do awansu społecznego,
alienacji społecznej, czy władzy dorosłych. Były one analizowane zawsze w opozycji lub jako
reakcja na kulturę dominującą. Szczególnie dotyczyło to młodzieży robotniczej, która
dołączała do grup dewiacyjnych będących wyrazem oporu wobec opresyjnego społeczeństwa
(badania Centre for Contemporaty Cultural Studies w Birmingham University, zob. Haenfler,
2004: 407). Badania tego centrum pokazywały jednak, że opór ten tylko wzmacniał istniejące
relacje klasowe, a także wartości dominującej kultury. Takie podejście nie pozwalało
zobaczyć społeczeństwa przez pryzmat subkultur jako społeczności wyodrębnionych przez
swoją specyficzność ideologii, wartości i wzorów zachowań, ale współegzystujących ze sobą
i nie wchodzących wobec siebie w konflikt wartości. Ponadto niektóre subkultury
niekoniecznie były reakcją na tzw. „kulturę dominującą”. Były one często reakcją na inne
subkultury, a także reakcją na zachowania swoich rodziców. Na przykład subkultura „straight
edge” (życie bez używek i przypadkowego seksu) była pewną reakcją na subkulturę punkową
propagującą nihilizm w tym nadużywanie alkoholu i narkotyków, przygodny seks, przemoc,
życie chwilą. Zatem hipoteza oporu i sprzeciwu wobec poziomu makro kultury nie zawsze się
potwierdzała. Jeśli opór był uświadamiany to mógł on występować na poziomie mezo (inne
subkultury) i na poziomie mikro (można odrzucać małe grupy jak rodzina czy grupa
rówieśnicza by móc się realizować idnywidualnie). Znaczenia oporu mogą mieć zatem
indywidualny i społeczny charakter (j.w.: 408 - 409). Opór może mieć także charakter
kontekstualny i wielowymiarowy. Może dotyczyć oporu wobec innych subkultur w pewnych
aspektach a także wobec pewnych aspektów głównego nurtu kulturowego. Można
utrzymywać bardzo zindywidualizowane motywy uczestnictwa w subkulturze niezgodne
4
nawet z ideologią subkultury, a jednocześnie podzielać wspólnie rozumienie kolektywu
subkultury.
Subkultury mogą być rozumiane także w innym sensie, gdy różnicują nam np. wewnętrznie
organizacje wg zawodów i profesji (subkultury zawodowe), wg organizacyjnych ról, wg
poziomów hierarchii organizacyjnej, funkcjonalnych lub profesjonalnych identyfikacji a
nawet przemysłów (Howard – Grenville, 2006: 50). Organizacje mogą posiadać wewnętrznie
różnorodne subkultury i ich reakcje na wyzwania otoczenia mogą być wypadkową
pochodząca z negocjacji dotyczących uzgodnienia perspektyw różnych subkultur. Bez
zrozumienia subkultur reakcje na otoczenie mogą być błędnie przypisane strategii organizacji
lub naciskom instytucjonalnym (j.w.: 68; zob także Boyce, 2006).
Pojęcie subkultury może także być rozumiane strukturalnie i przypisywane wyłaniającym się
nowym warstwom społecznym, niekoniecznie ubogim w sensie materialnym. Subkultura
nouveaux riches w postkomunistycznej Rosji jest definiowana społecznie poprzez opozycję
do wartości i norm zachowań większości społeczeństwa (idei równości i sprawiedliwości
społecznej). “Nowi Rosjanie” odrzucają wartości tradycyjnej i dominującej kultury związanej
z wartościami społeczeństwa komunistycznego i dlatego są także obiektem żartów i
dowcipów, które wyodrębniają niejako społecznie tą subkulturę w postrzeżeniach Rosjan
(Zarubina, 2008: 83-84). Dowcipy i żarty wiążą tą subkulturę z inną subkulturą, którą jest
„subkulturą przestępczą” (Zarubina, 2008: 91). W badaniach sondażowych Rosjanie
podkreślają, że „nowi Rosjanie” zdobywali swoją pozycję przy pomocy nielegalnych
środków. Subkultura jest tutaj niejako wyodrębniona (skonstruowana) poprzez opinie
publiczną, a także podziały społeczne istniejące w świadomości społecznej w wymiarze
humoru (dowcipów i żartów). Nadal istnieje tutaj idea dominującej kultury i wszystko to co
jest z nią sprzeczne ma charakter subkulturowy.
Pojęcie kultury w sensie antropologicznym sugeruje całościowe ujmowanie czy to
aspektów symbolicznych czy też zachowaniowych i materialnych odnoszących się do
społeczeństwa, a nawet wielu społeczeństw. Zakłada się tutaj także pewną trwałość struktury
elementów, z których składa się kultura. Dal socjologia kultura może oczywiście składać się z
pewnych wyodrębnionych subkultur, których elementy składowe w jakiś sposób
korespondują z dominującą kulturą (Kłoskowska, 1981).
Dla socjologów kultury ważne jest np. uczestnictwo w kulturze, jak często uczestniczą w
kulturze o charakterze symbolicznym członkowie danego społeczeństwa? Jest to zadanie
często stawiane przez socjologów kultury. Bada się tutaj jak społeczeństwo posługuje się
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin