Wykład 1. Czym jest emocja. Mózgowe mechanizmy emocji
1. Definicja emocji: Oatley i Jenkins
1. Emocja spowodowana jest zazwyczaj przez świadome lub nieświadome wartościowanie przez podmiot jakiegoś zdarzenia jako istotnego dla jakiejś ważnej dla niego sprawy (celu); emocja odczuwana jest jako pozytywna, jeżeli wydarzenie sprzyja tej sprawie, a jako negatywna, jeżeli ją utrudnia.
2. Rdzeniem emocji jest gotowość do działania i podsuwanie planów; konkretna emocja nadaje priorytet jednemu lub kilku rodzajom działania, narzucając poczucie ich pilności – może więc zakłócać alternatywne procesy umysłowe lub działania albo rywalizować z nimi. Odmienne typy gotowości tworzą odmienne wyjściowe zarysy relacji z innymi
3. Konkretna emocja jest zazwyczaj doznawana jako odrębny typ stanu umysłowego, któremu niekiedy towarzyszą lub następują po nim zmiany somatyczne, akty ekspresji i działania.
Dodatkowo z wykładu:
Procesy psychiczne:
1. Poznawcze i instrumentalne – recepcja, percepcja, pamięć wyobrażenia, uwaga
2. Afektywne (wartościowania) – emocje, nastroje, stany afektywne, motywacje
Afekt:
- bardzo silna emocja nie podlegająca kontroli „zbrodnia w afekcie”
- reakcja na bodziec
- składowa emocji- to co czujemy, aspekt przeżyciowy reakcji emocjonalnej
Zjawiska emocjonalne a czas:
- Ekspresje (sekundy)
- Zmiany autonomiczne (sekundy / minuty)
- Emocje werbalizowane (minuty / godziny)
- Nastroje (godz / miesiące)
- Zaburzenia emocjonalne (tygodnie / lata)
- Cechy osobowości (lata / całe życie)
Rodzaje emocji:
1. Emocje podstawowe – o wspólnych gatunkowo wzorcach reakcji i ekspresji
strach, wstręt, gniew
2. Emocje pochodne (złożone) – o zróżnicowanych wzorcach reakcji i bodźcach wyzwalających
groza (strach + zaskoczenie), duma (radość z sukcesu)
3. Emocje samoświadomościowe – wymagają oceny poznawczej i określonego poziomu rozwoju
duma, wdzięczność, zazdrość, wstyd, poczucie winy
4. Uczucia – stany afektywne obecne tylko u ludzi, związane z wartościami i przekonaniami, ale niekoniecznie z pobudzeniem i ekspresją
miłość, nostalgia, wdzięczność
2. Nastoje a emocje - podobieństwa i różnice
- czas:
emocje – krótszy czas trwania (sek / min)
nastroje - dłuższy czas trwania (godz / dni)
- intensywność:
emocje – intensywniejsze, podudzenie fizjologiczne organizmu
nastrój – nie jest intensywny
- intencjonalność:
emocje – intencjonalne (posiadają obiekt; reakcja emocjonalna jest odpowiedzią na konkretne zdarzenie, bodziec)
nastrój – nie ma wyraźnego źródła, obiektu ani treści
- funkcja:
emocje – koncentrowanie zasobów jednostki na rzeczach ważnych oraz uruchamianie gotowości do działania
nastrój – steruje naszymi oczekiwaniami i pośrednio wpływa na wzmocnienie lub osłabienie aktywności jednostki
- R.J. Davidson:
emocje modulują zachowanie (wymagają działań przystosowawczych; aktywność autonomicznego układu nerwowego)
nastroje modulują przetwarzanie informacji (wpływa na sposób przetwarzania treści) np. pozytywny nastrój sprzyja twórczości)
emocje to „chwilowe perturbacje”
nastrój są stale obecne, nadaje afektywny koloryt temu, co robimy
emocje – konsekwencje zdarzeń – pojawiają się szybko i bez ostrzeżenia
nastroje – rozgrywają się w wolniejszym tempie
emocje mogą prowadzić do określonego nastroju
nastroje mogą zmienić prawdopodobieństwo pojawienia się określonej emocji
- Paul Ekman
emocje – krótkotrwałe
nastroje – dłużej trwające
emocjom towarzyszy wyraz mimiczny
nastrojom nie
emocje – częściej potrafimy wskazać ich przyczynę
nastroje – trudno wskazać ich przyczynę - może to być zmiana stanów neurohormonalnych lub biochemicznych (np. brak snu, pożywienia, cykl menstruacyjny) lub częste przeżywanie powtarzającej się silnej emocji
- Nico H. Frijda
emocje (jako stany intencjonalne) mogą wynikać z relacji człowiek – obiekt i w umyśle istnieją stany afektywne i stany gotowości związane z obiektami
nastroje (jako stany nieintencjonalne) mają swoje przyczyny, ale to nie one są ich obiektem
- Richard Lazarus
znaczenie realcyjne – relacja między jednostką a otoczeniem
emocje wiążą się z celem jednostki (czy udaje się go realizować czy nie)
nastroje wiąże się z egzystencjalnym tłem życia jednostki
3. Emocje podstawowe - które emocje są podstawowe (Ekman) i dlaczego można je do emocji podstawowych zaliczyć
Ewolucyjna geneza emocji podstawowych wg Ekmana:
- emocje wytworzyły się w rozwoju ewolucyjnym gatunku
- automatyczny mechanizm oceny
- szybkie wzbudzanie
- krótkotrwałość
- mimowolne powstawanie
- zróżnicowanie wzorców reagowania fizjologicznego
- uniwersalny sygnał (ekspresja mimiczna)
Emocje podstawowe wg Ekmana to emocje, które posiadają uniwersalny sygnał (ekspresję mimiczną) :
Gniew
Strach
Wstręt
Smutek
Pogarda
Emocje pozytywne (Rozbawienie, Zadowolenie, Podniecenie, Duma, Satysfakcja, Przyjemność, Ulga) – mają wspólny sygnał – szczególny rodzaj uśmiechu
Na różnych slajdach były różne podstawowe, generalnie podstawowe to te, które posiadają ekspresję mimiczną uniwersalną dla różnych kultur
Radość
Zaskoczenie
Złość
Wg „Psychologia tom 1”:
Emocje podstawowe, podobnie doświadczane przez ludzi na całym świecie, taka sama ekspresja w różnych krajach:
Pozostałe emocje – emocje pochodne, wg Ekmana, są mieszanką różnych emocji podstawowych, a ich ekspresja jest odmienna w poszczególnych krajach, kulturach.
4. Dowody na uniwersalność emocji podstawowych
Dowody na uniwersalność wyrazów twarzy:
- ludzie z różnych kultur rozpoznają poprawnie (60-80% trafnych rozpoznań) wyrażane twarzą emocje złości, pogardy, wstrętu, strachu, smutku i zaskoczenia
- u ludzi z różnych kultur pojawia się taki sam wyraz niektórych emocji, np. śmiechu podczas zabawy, złości podczas kłótni, emocji negatywnych w trakcie oglądania stresującego filmu
- duża zgodność opinii dotyczących tego, typowych ekspresji dla poszczególnych emocji
Dowody na kulturowe zróżnicowanie wyrazów twarzy:
- przedstawiciele różnych kultur przypisują różną intensywność malującym się na twarzach emocjom
- u ludzi z różnych kultur podobne wyrazy twarzy wywołane są przez różne zdarzenia poprzedzające
- międzykulturowe różnice rzeczywistych zachowań ekspresyjnych – np. zagryzanie języka w przypadku emocji samoświadomościowych (wstyd, zażenowanie)
Emocje podstawowe i pochodne wg Kempera:
Emocje pochodne powstają na skutek pojawienia się emocji pozytywnych w specyficznych sytuacjach, np.
- poczucie winy – strach przed karą za zabronione działania
- wstyd – poczucie złości skierowanej na samego siebie
Emocje podstawowe i pochodne wg Plutchika:
Kołowy model Plutchika:
Diady przeciwstawnych afektów (nie mogących powstać równocześnie):
- Zaskoczenie – Oczekiwanie
- Wstręt – Lubienie
- Strach – Gniew
- Radość – Smutek
- Radość + Akceptacja = Miłość lub Przyjaźń
- Akceptacja + Strach = Uległość
- Strach + Zaskoczenie = Groza
- Zaskoczeni + Smutek = Rozczarowanie
- Smutek + Wstręt = Skrucha
- Wstręt + Gniew = Pogarda
- Gniew + Oczekiwanie = Agresywność
- Oczekiwanie + Radość = Optymizm
Źródła emocji:
- Czynniki biologiczne – uwarunkowane biologicznie, wspólne dla Wszystkich wzorce reagowania na bodźce emocjonalne
- Mechanizmy społeczne – naśladowanie. „zarażanie się” emocjami (np. w kinie)
- Czynniki psychologiczne – proces oceny poznawczej
- Interakcje tych czynników
Źródła emocji – Teoria Carrola Izarda:
5. Mózg emocjonalny – teoria LeDoux. Rola ciała migdałowatego, hipokampa, wzgórza i kory mózgowej w procesie emocjonalnym
Metody badania aktywności mózgu:
- Analiza urazów powypadkowych
- Kontrolowane uszkodzenia mózgu (tylko na zwierzętach)
- EEG
- Tomografia rentgenowska CAT
- Emisyjna tomografia komputerowa
- MRI – obrazowanie rezonansem magnetycznym
Analiza urazów powypadkowych:
Przypadek Phineasa Gage’a:
- uszkodzenie lewego płata czołowego kory mózgowej
- zmiana – wulgarny, porywczy, niezdolny do realizacji długofalowych celów
- wnioski - uszkodzenie płatów czołowych wpływa na osobowość i interakcje społeczne; płaty czołowe odpowiadają za kontrolowanie emocji oraz procesy decyzyjne
Kontrolowane uszkodzenia mózgu:
Zespół Kluvera – Bucy’ego:
- badanie - usunięcie małpom fragmentów mózgu (kory nowej płata skroniowego oraz obszarów układu limbicznego)
- zmiana – utrata strachu przed ludźmi, agresywności i ekspresji mimicznej; zmiany zachowań żywieniowych i seksualnych
- wnioski – usunięcie ciała migdałowatego u małp powoduje wystąpienie zespołu Klugera i Bucy’ego; ciało migdałowate jest ważnym ośrodkiem regulującym reakcje emocjonalne
Badania LeDoux:
- badanie - usunięcie lub zablokowanie funkcjonowania ciała migdałowatego
- powoduje- upośledzenie zdolności do określenia i uczenia się znaczenia bodźca motywacyjnego (nagradzająca wartość bodźca); brak odczuwania strachu w sytuacji zagrożenia
...
msteacher1979