markus i kitayama. Kultura i Ja.doc

Hazel Rose Markus i Shinobu Kitayama

presents

Kultura i ja: implikacje dla procesów poznawczych, emocji i motywacji

Konstrukty dot. własnego ja, innych ludzi oraz współzależności między tymi 2 obszarami:

ð      różne u ludzi żyjących w różnych kulturach

1.       mogą wpływać na naturę indywidualnych doświadczeń, ich aspekty poznawcze, emocjonalne i motywacyjne, a często mogą je wręcz determinować

2.       kultury kolektywistyczne („wystający gwóźdź musi być wbity”) vs indywidualistyczne („skrzypiące koła potrzebują oliwy”) i ich wpływ na jednostki

Teorie Ja zarówno psychologiczne, jak i antropologiczne pomagają dokładnie określić różnice między Ja niezależnym i Ja współzależnym.

Wiedza współczesnych psychologów o naturze ludzkiej oparta jest głównie na jednym, specyficznym punkcie widzenia (kt nie zawsze musi być adekwatny) – MONOKULTUROWYM PODEJŚCIU DO JA – na tak zwanej zachodniej wizji jednostki jako niezależnej, samodzielnej, autonomicznej całości, która:

·         zawiera w sobie niepowtarzalną konfigurację cech wewnętrznych (właściwości, zdolności, motywacji, wartości)

·         reaguje głównie w oparciu o te wewnętrzne cechy

Cel Markusa i Kitayamy -> dowieść, że wpływ konstruktów dot. Ja, innych ludzi i relacji między Ja i innymi może być znacznie silniejszy, niż dotychczas sądzono, i że różnice międzykulturowe są wyraźnym odbiciem tego wpływu

Gdy procesy psychologiczne (poznawcze, emocjonalne i motywacyjne) wprost lub nawet pośrednio nakierowane są na ja lub dotyczą ja, natura tych procesów różni się w zależności od tego, jak zorganizowane jest ja właściwe dla danego konstruktu.

Ja: delikatna kategoria

Uniwersalne aspekty ja

ð      Hallowel – u wszystkich ludzi rozwija się rozumienie siebie jako osoby fizycznie różnej od innych i oddzielonej od nich

ð      Head – istnieje uniwersalny schemat ciała, który umożliwia ludziom osadzenie w czasie i przestrzeni

ð      Allport – musi istnieć taki aspekt osobowości, dzięki któremu człowiek po obudzeniu się rano może stwierdzić, że jest tą samą osobą, która poszła spać poprzedniego wieczora (zaleciało Szymurką :P)

ð      Neisser – „ja ekologiczne” = ja postrzegane w relacji z otoczeniem fizycznym; „Ja” jestem osobą znajdującą się w tym miejscu i zajmującą się określonym działaniem

ð      oprócz fizykalnego/ekologicznego poczucia ja, każda osoba ma prawdopodobnie pewną świadomość aktywności wewnętrznej, snów, stałego strumienia myśli i uczuć, które nie są bezpośrednio dostępne dla innych ludzi; świadomość tych prywatnych doświadczeń daje człowiekowi pewne poczucie wewnętrznego, prywatnego ja

Różne aspekty ja

ð      istnieje wiele aspektów ja specyficznych dla danej kultury

ð      ludzie są w stanie przyjąć zaskakująco dużo wierzeń na własny temat

ð     

Durkheim -> ja jest przede wszystkim produktem czynników społecznych                                                                  potwierdzone przez

ð      Mauss -> ja rozumiane jako kategoria społeczna jest „delikatne” i podlega znacznym/ciągłym zmianom      bad.międzykulturowe

ð      kultura może wpływać zarówno na ja wewnętrzne jak i zewnętrzne (publiczne)

ð      Triandis – różne znaczenie przypisuje się wpływom prywatnych (wewnętrznych), a inne publicznych, relacyjnych aspektów ja na regulację zachowań

ð      Wielu antropologów sądzi, iż w niektórych kulturach, w określonych okolicznościach indywidualność (zestaw znaczących cech wewnętrznych) może przestać być podstawową kategorią świadomości, a poczucie przynależności do relacji społecznych może stać się tak silne, że należy raczej mówić o związku jako funkcjonalnej kategorii świadomości

ð      Co analizujemy współcześnie? Przekonania ludzi żyjących w różnych kulturach na temat związków między ja i innymi, a szczególnie stopnia, w jakim postrzegają siebie jako oddzielonych od innych lub jako związanych z innymi

ð      znaczenie i określona rola funkcjonalna, jaką dana osoba przypisuje innym w procesie definiowania ja, zależy od funkcjonujących w danej kulturze przekonań na temat dystansu między ja i innymi lub związku ja z innymi

Dwa rodzaje konstruktów ja: niezależny i współzależny

Konstrukt niezależny (zachód)

inne nazwy: indywidualistyczny, egocentryczny, oddzielony, autonomiczny ,idiocentryczny, samowystarczalny

ð      imperatyw normatywny – nakaz stawania się niezależnym od innych oraz odkrywania i wyrażania własnych, niepowtarzalnych cech (czyli: kulturowym celem jest niezależność)

ð      wymaga to: kreowania siebie w ten sposób, by być jednostką, której zachowania są organizowane i nabierają sensu głównie w odniesieniu do własnego, wew. zestawu myśli, uczuć i działań, a nie poprzez odniesienie do myśli, uczuć i działań innych ludzi

ð      Geertz – jednostka jest postrzegana jako „odgraniczony, niepowtarzalny, mniej/bardziej zintegrowany, motywacyjny i poznawczy wszechświat, dynamiczne centrum świadomości, emocji, ocen i działań tworzące niezależną całość i przeciwstawione innym całościom oraz społecznemu i fizycznemu otoczeniu”

ð      konfiguracja wew. atrybutów jednostki jest niepowtarzalną, zamkniętą, autonomiczną całością

ð      charakterystyczne procesy: samourzeczywistnienie, realizowanie się, expresja niepowtarzalnej konfiguracji potrzeb, praw i możliwości, rozwijanie potencjalnych możliwości

ð      ja a otoczenie społeczne

·         gotowość do R społ. często, jeśli nie zawsze, wyrasta z potrzeby strategicznego określenia najlepszego sposobu wyrażania/określania wewnętrznych atrybutów ja

·         inni ludzie/ogólnie rozumiana sytuacja społeczna, są ważni, ale przede wszystkim jako standardy oceny, bądź źródła, które mogą zweryfikować i potwierdzić wewnętrzną strukturę ja

Rys. 1A

·         gdy duże koło i małe kółka zachodzą na siebie i w obszarze wspólnym jest jakieś X jest to obraz ja w relacji z innymi lub w konkretnej sytuacji społecznej

·         pojęcia bazowe (schematy ja)

Ø       X znajdujące się w kole ja, ale poza obszarem wspólnym, to aspekt ja, który jest postrzegany jako względnie niezależny od innych => niezmienny, niezależny od czasu i kontextu

Ø       zwykle odnoszą się do indywidualnej chęci, preferencji, cechy lub zdolności

Ø       mają największe znaczenie w procesie regulacji zachowań

Ø       są cechami diagnostycznymi aktora

Ø       są najdokładniej opracowanymi elementami pamięci i najłatwiej dostępnymi w momencie myślenia o własnym ja

Konstrukt współzależny (wschód)

inne nazwy: socjocentryczne, holistyczne, kolektywne, allocentryczne, kontextualistyczne, związane, relacyjne

ð      podkreśla: fundamentalną więź między jednostkami ludzkimi; cel nadrzędny: współzależność

ð      imperatyw normatywny – nakaz utrzymywania współzależności między jednostkami

ð      charakterystyczne: postrzeganie siebie jako elementu szerszych relacji społecznych i uznawanie, że zachowania aktora są zdeterminowane, uwarunkowane i w dużym stopniu organizowane przez to, co postrzega on jako myśli, uczucia i działania innych uczestników relacji

ð      ja nabiera największego znaczenia wtedy, gdy wchodzi w odpowiednie relacje społeczne (Lebr: „Japończycy najpełniej realizują swoje człowieczeństwo w kontaktach z innymi”)

ð      kontext społeczny

·         działania jednostki będą prawdopodobnie spostrzegane w kontekście sytuacyjnym, a opis jednostki zawierać będzie ten kontext

·         na expresję oraz sposób przeżywania emocji i motywacji może w dużym stopniu wpływać przewidywanie R innych ludzi (motywacja skierowana na innych, gniew występuje rzadziej)

ð      znaczące cechy ja można znaleźć we współzależnej, a co za tym idzie, w bardziej publicznej części ja

ð      inni ludzie stanowią integralną część okoliczności, sytuacji lub kontextu, z którymi ja jest połączone, do których jest dopasowane i przez które jest zasymilowane

ð      inni ludzie aktywnie i w sposób ciągły biorą udział w definiowaniu ja współzależnego

ð      ja współzależne zawiera i wyraża zestaw atrybutów wew., takich jak zdolności, opinie, sądy i cechy osobowości, rozumianych jako atrybuty sytuacyjne; prawdopodobnie nie odgrywają roli w regulacji zachowań (szczególnie gdy dot. ważnych osób)

·         świadoma kontrola nad wew. atrybutami jest podstawą kulturowego wzorca stawania się osobą dojrzałą

Rys. 1B

·         reprezentacje niezmiennych, osobistych atrybutów i zdolności, chociaż mogą być fenomenologicznie dosyć wyraźne, często grają one znacznie mniejszą rolę w regulacji obserwowalnych zachowań -> nie są szczególnie diagnostyczne

·         pojęcia bazowe (schemat ja) są oparte na ważnych relacjach interpersonalnych

·         ja współzależne zmienia swoją strukturę w zależności od konkretnego kontextu społecznego

ð      pojęcia ja współzależnego wyrasta z monistycznej tradycji filozoficznej, która zakłada, że osoba jest zbudowana z tej samej substancji co reszta natury (bliskie związki między osobami/przedmiotami) ≠ kartezjański dualizm

ð      przykłady ja współzależnego:

·         Bond -> China

Ø       reagowanie w oparciu o przewidywane oczekiwania innych i normy społeczne

Ø       w podkreślaniu wzajemnych zależności i uprzejmości widać wyraźne wpływy konfucjanizmu

·         Hsu -> jen (najcenniejsza chińska wartość) = zdolność jednostki do interakcji z innymi ludźmi w szczery, uprzejmy i skromny sposób

·         Triandis, Marin, Lisansky i Betancourt -> rola sympatico w kulturze hiszpańskiej

Ø       sympatico = umiejętność szanowania i dzielenia uczuć z innymi ludźmi

·         Japonia – unikanie zaburzania wa = harmonijnych przypływów i odpływów w relacjach interpersonalnych

·         nawet w kulturze amerykańskiej istnieją wyraźne motywy współzależności, które znajdują swoje odbicie w systemach wartości i działaniach wielu subkultur

ð      bardziej szczegółowa definicja ja (Japan)

·         interakcje w społeczeństwie japońskim koncentrują się głównie na dokonaniu właściwego wyboru spośród wielu możliwości => słowa i działanie jednostki będą różne w różnych sytuacjach, w zależności od tego, jak dana osoba i partner interakcji definiują swój sposób widzenia ja i życia społecznego

·         jibun = (ja) udział jednostki we wspólnej przestrzeni życiowej

·         Kimura – ja nie jest ani substancją, ani atrybutem, który byłby niezmienny

·         Hamaguchi – poczucie identyfikacji z innymi jest pierwotne; jaźń jest potwierdzana jedynie poprzez relacje interpersonalne, jest zmienna (≠ego,kt jest stałe), oznacza płynne pojęcie (zmienia się w zależności od aktualnych relacji interpersonalnych)

·         najbardziej przerażające jest dla Japończyka wykluczenie

·         współzależność zakłada dużą dozę samokontroli i poczucia sprawczości potrzebnych do skutecznego przystosowania się do różnych interpersonalnych wypadków

·         Kumagai – sunao zakłada, że współpraca jest aktem afirmacji ja (tolerancja, samokontrola, elastyczność, dojrzałość)

ð      rola innych ludzi w modelu ja współzależnego

·         relacje często stają się celem samym w sobie

·         ciągła świadomość innych ludzi i skupianie się na ich potrzebach, pragnieniach i celach

·         wrażliwość na innych ludzi nie jest totalna; jest bardzo selektywna i dot. głównie relacji z członkami „należącymi do grupy”

·         bardziej selektywne w kontaktach z innymi niż osoby z ja niezależnym

·         podejmowanie roli drugiej osoby (Mead) – skład:

Ø       chęć i zdolność czucia i rozumienia tego, co inni czują i o czym myślą

Ø       absorbowanie tych info bez słów i pomaganie innym w zaspokajaniu ich chęci i w realizacji ich celów

Konsekwencje przyjęcia niezależnego lub współzależnego sposobu rozumienia ja

tabela 1

ð      system ja = zestaw schematów (wzorców dawnych, aktualnych i przyszłych zachowań jednostki)

...