Alfreda Walkowska - Życie i działalność św Hildegardy z Bingen 1098-1179 - Perspectiva R 4 (2005) №2 (7) s 203-231.pdf - Kultura, filozofia, spoleczeństwo i gospodarka w średniowieczu - moroshimo

Życie i działalność św. Hildegary z Bingen

203

†

PERSPEC T IVA

Legnickie Studia

Teologiczno-Historyczne

Rok IV 2005 Nr 2

A LFREDA W ALKOWSKA

ŻYCIE I DZIAŁALNOŚĆ ŚW. HILDEGARDY Z BINGEN

(1098-1179)

1. W domu rodzinnym i w Disibodenbergu.

,,Za panowania Henryka IV w Świętym Cesarstwie Rzymskim

żyła w Galii Bliższej dziewica słynąca ze swego szlachetnego urodze-

nia i świętości. Na imię jej było Hildegarda. Jej rodziciele, Hildebert

i Mechthylda, choć ludzie możni i ze sprawami światowymi obezna-

ni, mieli na względzie dary należne Stwórcy, oddali, przeto córkę w

służbę Bogu. Jeszcze w dziecięctwie od spraw ziemskich się odsu-

nęła, odgrodzona od nich przedziwną czystością”. Tymi słowami Got-

fryd, mnich z Disibodenbergu (Góry Świętego Dyzyboda), sekretarz

Hildegardy, rozpoczął pierwszą księgę dzieła pod tytułem Vita Sanctae

Hildegardis ( Żywot świętej Hildegardy ) 1 .

W lecie 1098 roku, kiedy Europa Zachodnia, ogarnięta zbiorowym

religijnym zapałem, czyniła przygotowania do pierwszej wyprawy

krzyżowej, a Święte Cesarstwo Rzymskie, pozostające w głębokim

konﬂikcie z papiestwem, szarpane było wewnętrznymi walkami na

terenie Niemiec, pozostające na uboczu wielkich politycznych burz,

nadreńskie Bermersheim niedaleko Alzey stało się świadkiem naro-

dzin Hildegardy, późniejszej Sybilli Renu.

Źródła historyczne skąpo informują o rodzicach Hildegardy i wcze-

snych latach jej dzieciństwa. Wiemy tylko, że była jednym z dziesię-

ciorga dzieci Hildeberta i Mechtyldy z Bermersheim – prawdopodobnie

1 S. F LANAGAN . Hildegarda z Bingen. Warszawa 2002 s. 13.

204

A LFREDA W ALKOWSKA

najmłodszym 2 . Rodzice pochodzili ze szlachty o godności rycerskiej 3 .

Ojciec, człowiek sprawiedliwy i oddany Bogu, pełnił funkcję urzęd-

nika cesarskiego 4 . Wykonywał obowiązki u hrabiego Meginharta

von Spanheim 5 . Matkę cechowała dobroć i głęboka wiara. Spośród

dziewięciorga rodzeństwa Hildegardy, znane są imiona siedmiu osób:

Drutwin, Hugo, Roricus, Irmengarda, Odilia, Jutta, Klementyna 6 .

Jak napisał Wibert z Gembloux, ostatni sekretarz Hildegardy,

w dniu narodzin rodzice poświęcili ją Bogu jako swoją „dziesięcinę” 7 .

Można w informacji tej dopatrywać się bardziej metafory, niż konkret-

nej praktyki 8 . Wiemy bowiem, iż dwaj starsi bracia Hildegardy byli

duchownymi – Hugon był kantorem w mogunckiej katedrze, a Roricus

kanonikiem w Tholey w Saarze 9 . Bardzo możliwe zatem, że któryś

z braci poświęcił się Bogu, zanim jeszcze Hildegarda przyszła na świat.

W takiej sytuacji „dziesięcina” byłaby uiszczona już wcześniej 10 . Róż-

nie dziś interpretuje się przyczyny decyzji rodziców. Można się jedy-

nie domyślać, iż na jej podjęcie wpłynęły względy zarówno natury

religijnej, jak i materialnej 11 .

Hildegarda była dzieckiem chorowitym, często zapadała na zdro-

wiu, cierpiała na różne dolegliwości. Napisała później w swoim Ży-

wocie : „Nie znałam wielu spraw poza domem, bo często dopadały

2 Tamże . s. 38.

3 L. H AMMERSTEIN . Charakterbilder aus dem Leben der Kirche. Trier 1900 s. 5-6.

4 L. K UC . Z historii poglądów na człowieka w wieku dwunastym – święta Hildegarda

z Bingen. „Roczniki Filozoﬁczne”2-3:1949-1950s.398.

5 Wskazuje na to dokument wydany w 1127 roku przez Meinharda ze Sponheim po-

świadczony przez Hildeberta; patrz: F LANAGAN . Hildegarda z Bingen. s. 44.

6 C. R. W ESTERMANN . Verborgne Schrift wird leslich. Leipzig 1965 s. 14. Zob. A.

F ÜHRKÖTTER . Hildegard von Bingen. Salzburg 1972 s. 7. M. D IERS . Hildegard von

Bingen. Muenchen 1998 s. 7.

7 R. S CHILLER . Zioła z apteki św. Hildegardy. Warszawa 2003 s. 5.

8 K. W RÓBLEWSKA . Z przymusu obrała najlepszą cząstkę . ,,Znak” 54:2003 nr 7 s. 144-

150.

9 Służbie Bożej poświęciła się również Klementyna, jednak dużo później, niż resz-

ta rodzeństwa – została mniszką w klasztorze Hildegardy. F LANAGAN . Hildegarda

z Bingen . s. 226. G OTTFRIED UND T HEODERICH . Das Leben der heiligen Hildegard von

Bingen. Salzburg 1980 s. 138.

10 F LANAGAN . Hildegarda z Bingen . s. 37-38, 226.

11 M. B ORKOWSKA . Święta radość czyli parę słów o Hildegardzie z Bingen . ,,Życie

duchowe” 5:1998 nr 15 s. 143; F LANAGAN . Hildegarda z Bingen. Warszawa 2002

s. 14, 37-40. F. B EER . Kobiety i doświadczenia mistyczne w Średniowieczu. Dziedzictwo

średniowiecza. Kraków 1996 s. 25.

Życie i działalność św. Hildegary z Bingen

205

mnie choroby, (...) które trawiły me ciało i odbierały siły” 12 . Ponadto

mała Hildegarda miała opinię dziecka niezwykłego, wyróżniała się

uzdolnieniami, wrażliwością, inteligencją, a przede wszystkim po-

siadała dar przepowiadania przyszłości 13 . Od trzeciego roku życia

towarzyszyły jej wizje, szybko jednak zrezygnowała z opowiadania

ich innym, dopiero później zwierzała się z nich dwóm osobom: Jutcie

i swemu spowiednikowi Volmarowi 14 .

Wątłe zdrowie córki i wizje małego dziecka, niewątpliwie utwier-

dziły rodziców Hildegardy w przekonaniu, że słusznie postąpili przed

laty, obiecując nowonarodzoną córkę Kościołowi 15 . Jednak nie oddali

jej do klasztoru, jak się zwykło obecnie określać 16 . Rodzice Hildegardy

wybrali inne rozwiązanie. W roku 1106 oddali Hildegardę pod opiekę

pobożnej Jutty, która rozpoczynała właśnie życie pustelnicy w ufun-

dowanym przez swojego ojca, hrabiego Stephena von Spanheim 17 ,

żeńskim eremie przy klasztorze benedyktynów w Disibodenbergu.

Takie rozwiązanie niosło za sobą dwie korzyści: bliskość domu oraz

nadzieję, że u boku Jutty tak małe i chorowite dziecko będzie miało

lepszą opiekę, niż jako oblatka w dużej, anonimowej wspólnocie 18 .

Ośmioletnia Hildegarda rozpoczęła więc wraz z Juttą życie w celi pu-

stelniczej, gdzie spędzała czas głównie na nauce recytowania psałte-

rza, co stanowiło podstawowe zajęcie pustelnicy 19 .

Młoda i piękna Jutta słynęła w okolicy z głębokiej pobożności.

Praktykowała bardzo rygorystyczną ascezę: chodziła w zimie boso,

umartwiała ciało, nawet w chorobie odmawiała sobie lepszego jedze-

nia, a pod odzieniem nosiła łańcuch pokutny. Ciekawe jest, że póź-

niej w kwestii ascezy Hildegarda zalecała, jak zresztą we wszystkim,

umiar 20 .

Sława Jutty, jako osoby obdarzonej niezwykłymi przymiotami du-

cha, ściągała do niej kolejne, liczne uczennice, przez co około 1113 roku

pustelnicza cela Jutty i Hildegardy przekształciła się w małe żeńskie

12 F LANAGAN . Hildegarda z Bingen. s. 41.

13 B EER . Kobiety i doświadczenia mistyczne w Średniowieczu. s. 25.

14 A. K IETURAKIS , L. B ARTOSZEWSKI . Wizja Świata. Wrocław 2000 s. 12.

15 F LANAGAN . Hildegarda z Bingen. s. 41-42.

16 Por. B ORKOWSKA . Święta radość . s. 143.

17 Stephen ze Sponheim był ojcem również Meginharda, u którego obowiązki wyko-

nywał ojciec Hildegardy. F LANAGAN . Hildegarda z Bingen. s. 42-44.

18 D IERS . Hildegard von Bingen. s. 9.

19 F LANAGAN . Hildegarda z Bingen. s. 16.

20 Tamże . s. 227-228.

206

A LFREDA W ALKOWSKA

zgromadzenie podlegające męskiemu klasztorowi w Disibodenbergu.

Benedyktyni sprawowali nad siostrami zakonnymi opiekę duchową,

a także udzielali rad w sprawach administracyjnych 21 .

Uczennice, które przybywały do klasztoru wywodziły się z rodów

szlacheckich i arystokratycznych. Znamienne, że swoich klasowych

przesądów Hildegarda nie wyzbyła się przez całe życie 22 . Przy skła-

daniu ślubów zakonnych nowicjuszki wnosiły na rzecz zgromadze-

nia benedyktynów swój majątek – pewną sumę pieniędzy, jako for-

mę posagu. Klasztor zapewniał im utrzymanie i wykształcenie. Na

pewno nie tak szerokie, jakie zdobywali mężczyźni, niemniej dużo

lepsze, niż mogłyby sobie zapewnić gdzie indziej. Można powiedzieć,

że klasztory były miejscem schronienia dla kobiet z intelektualnymi

aspiracjami 23 .

Jutta wprowadzała Hildegardę i inne powierzone jej opiece siostry

w tajniki życia zakonnego według reguły świętego Benedykta, uczyła

je czytać i pisać, śpiewać psalmy, zapoznawała z tekstami Pisma świę-

tego 24 . Były to podstawy formalnego wykształcenia Hildegardy. Jednak

jej edukacja sięgać musiała znacznie głębiej. Choć Hildegarda sama

często nazywała siebie indocta (nieuczona), miała przecież prywatne-

go nauczyciela, Volmara, benedyktyna z klasztoru w Disibodenbergu,

który był jej przewodnikiem duchowym, spowiednikiem, sekretarzem

i oddanym przyjacielem aż do dnia swojej śmierci 25 .

Nie wiadomo, czy to efekt nauk Jutty, czy Volmara, czy też wy-

siłków samej Hildegardy, faktem jest jednak, że znała ona podstawy

łaciny, nie obca jej była starożytna literatura piękna, umiała liczyć,

śpiewać, układać nuty. Można przypuszczać, że lubiła czytać i praw-

dopodobnie miała dostęp do bogatego księgozbioru. Jej pisma wska-

zują na gruntowną znajomość pism Ojców Kościoła i innych średnio-

wiecznych autorów 26 . Oczywiście bardzo dobrze znała Pismo święte,

21 K IETURAKIS , B ARTOSZEWSKI . Wizja Świata. s. 9. Odnośnie do roku por. F LANAGAN .

Hildegarda z Bingen. s. 16.

22 B ORKOWSKA . Święta radość . s. 144. Por. J. M ULARCZYK . Zadumana kobieta. ,,Śląsk”

2000 nr 4.

23 B EER . Kobiety i doświadczenia mistyczne w Średniowieczu . s. 26.

24 Por. A. F ÜHRKÖTTER . Hildegard von Bingen. Salzburg 1972 s. 9.

25 F LANAGAN . Hildegarda z Bingen. s. 16, 51. K IETURAKIS , B ARTOSZEWSKI . Wizja Świata .

s. 9-10. Por. C H . F ELDMANN . Hildegard von Bingen. Nonne und Gienie. Freiburg 1991

s. 36.

26 K IETURAKIS , B ARTOSZEWSKI . Wizja Świata. s. 9-10. Zob. M ULARCZYK . Zadumana ko-

bieta .

Życie i działalność św. Hildegary z Bingen

207

którego treści wyraźnie przenikają całą jej twórczość. Z pamięci cyto-

wała fragmenty z dzieła Boecjusza O pocieszeniu, jakie daje ﬁlozoﬁa 27 .

Interesowała się wszystkim, począwszy od Bożego planu zbawienia

po zielarstwo. Tak więc „nieuczona” Hildegarda była, jak na swoje

czasy, kobietą wykształconą 28 .

Tak jak inne siostry, Hildegarda była wychowywana w duchu

prostoty, pokory i niewinności 29 . Jadła i ubierała się skromnie, co od-

powiadało wymogom reguły benedyktyńskiej. Mniszki otrzymywały

posiłki z klasztornej kuchni do celi. Co do ubioru, unikano kosztow-

nych tkanin, a welon noszono z ciemnego, jednobarwnego, niedrogie-

go materiału.

Uczestnictwo zakonnic we Mszy św. i nabożeństwach odbywało

się przez okienko z chóru kobiecego. Tu Hildegarda modliła się

i wpatrywała w tabernakulum. Poza godzinami modlitw, nowicjuszki

zajmowały się utrzymywaniem porządku w domu, pracą w ogrodzie,

wykonywaniem robótek ręcznych 30 .

Pierwsze lata zakonnego życia Hildegardy charakteryzują przeci-

wieństwa. Z jednej strony życie w zamknięciu i ciszy, z drugiej, życie

obok kobiety o wielkich duchowych przymiotach i wysokiej pozycji

społecznej; życie surowe pod względem żywienia i warunków byto-

wych, ale z drugiej strony bezpieczne, bez lęku przed głodem; życie

bez perspektyw wszechstronniejszego rozwoju, ale z drugiej strony

– z racji sąsiedztwa z klasztorem – związane z całą benedyktyńską

tradycją 31 .

Zakonne życie, codzienne czytanie Pisma świętego, liturgia ze

śpiewem psalmów, poznawanie życia i duchowości Ojców Kościoła

oraz męczenników swego kraju: św. Berty i św. Ruperta, zafascyno-

wały Hildegardę. Postanowiła zostać w klasztorze na zawsze – po-

między czternastym a siedemnastym rokiem życia podjęła ostateczną

decyzję oﬁarowaniaswegożyciaBogu 32 .

W 1113 roku Hildegarda została przyjęta na nowicjuszkę i roz-

poczęła przygotowania do ślubów zakonnych. Większość dnia prze-

znaczała na spotkania z Bogiem, czytając i rozważając Pismo święte,

27 B EER . Kobiety i doświadczenia mistyczne w Średniowieczu . s. 27.

28 Por. D IERS . Hildegard von Bingen. s. 11.

29 D. E DELTRAND , S. R EIFFERLCHEID . Sankt Hildegard. Paderborn 1904 s. 55-57.

30 W ESTERMANN . Verborgene Schrift wird leslich . s. 22.

31 F LANAGAN . Hildegarda z Bingen. s. 48-51.

32 K IETURAKIS , B ARTOSZEWSKI . Wizja Świata . s. 10.

Alfreda Walkowska - Życie i działalność św Hildegardy z Bingen 1098-1179 - Perspectiva R 4 (2005) №2 (7) s 203-231.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: