Dostosowanie polskiego rolnictwa do wymogów UE.doc

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

DOSTOSOWANIE POLSKIEGO ROLNICTWA DO WYMOGÓW UNII EUROPEJSKIEJ

SPIS TREŚCI

1. WTĘP

Rolnictwo to największy obszar negocjacji a zarazem najbardziej problematyczny. Nie chodzi tu tylko o dopłaty dla polskich rolników ale o wiele skomplikowanych kwestii. Polityka unijna ma (wraz z polityką strukturalną) prowadzić do rozwoju rynku pracy na obszarach wiejskich, kształcenie ludności wiejskiej, poprawę warunków technicznych i wspieranie administracji na terenach wiejskich.

Bardzo ważne jest, żeby już teraz zmniejszyć różnice dzielące rolników polskich od rolników z krajów Unii i przygotować się do włączenia do systemu Unii Europejskiej.

Niniejsza praca ma na celu ukazanie najważniejszych zmian w agrobiznesie jakie muszą zajść przed przystąpieniem di Unii Europejskiej.

Rozdział 2 ukazuje obecną sytuację polskiego rolnictwa na tle rolnictwa UE. Porównane zostają warunki produkcji rolnej, struktura rolnictwa, ceny ziemi, zatrudnienie w rolnictwie.

Rozdział 3 przedstawia podstawowe zmiany jakie musi podjąć rząd chcąc dostosować rolnictwo do wymogów unijnych.

Obecny handel Polski z krajami UE przedstawiony został w rozdziale 4 na przykładzie eksportu i importu produktów rolno-spożywczych. Ukazane zostały również ograniczenia jakim podlega on zarówno ze strony Unii, jak i Polski.

Rozdział 5 to opis dwóch programów pomocy dla Polskiego rolnictwa (programy PHARE i SAPARD).

Rozdziały 6 i 7 to ogólna charakterystyka Wspólnej Polityki Rolnej, jej cele, zasady, instrumenty oraz reforma (na przykładzie trzech sektorów :zboże, mleko, wołowina).

Praca została oparta na danych i informacjach zaczerpniętych z głównych stron internetowych dotyczących integracji Polski z Unią Europejską.

2.  POLSKIE ROLNICTWO NA TLE ROLNICTWA UNII EUROPEJSKIEJ

Warunki produkcji rolniczej

Duża powierzchnia rolna w Polsce (18 608 tys. ha, trzecie miejsce w Europie, po Francji i Hiszpanii) pozwala użytkować ziemię w sposób mniej intensywny, stosować metody produkcji przyjazne środowisku naturalnemu. Przewaga gruntów ornych (76,2% użytków rolnych) umożliwia dostosowanie zasiewów do potrzeb rynku. Znaczna część powierzchni Polski obejmuje regiony mało zanieczyszczone, ekologicznie czyste, dla których szansą jest produkcja zdrowej żywności. Gorsze, w po-równaniu z krajami Unii Europejskiej leżącymi w podobnej strefie klimatycznej, warunki rozwoju rolnictwa: słabsza jakość gleb (duży udział nieurodzajnych gleb lekkich) oraz krótki okres wegetacji sprawiają, że polskie rolnictwo jest mniej wydajne.

Struktura polskiego rolnictwa

Rozdrobniona struktura obszarowa (średnia powierzchnia gospodarstwa w Polsce - 7,8 ha, w Unii Europejskiej - 18 ha) zagraża konkurencyjności polskiego rolnic-twa. Większość polskich gospodarstw (56,3%) nie przekracza 5 ha i nie sprzedaje na rynku swych produktów. W ciągu ostatnich ośmiu lat liczba gospodarstw indywidualnych zmniejszyła się o 130 tys., ciągle jednak przekracza dwa miliony. Polskie gospodarstwa powoli zwiększają swą powierzchnię, w latach 1990-1997 o 0,7 ha

Ceny ziemi

W porównaniu z krajami UE ziemia w Polsce jest tania. Niewysoka cena wynika ze słabej jakości ziemi, dużej podaży po likwidacji PGR-ów i małego zainteresowania kupnem. Istnieją różnice regionalne w cenie ziemi; duże zainteresowanie jej zakupem występuje w regionach o wyższym rozwoju rolnictwa (dawne woj. poznańskie, opolskie, bydgoskie). Niskie ceny ziemi przyciągają zagraniczny kapitał.

Zatrudnienie w rolnictwie

W Polsce jest procentowo ponad cztery razy więcej rolników niż w Unii Europejskiej (Polska - 25,8%, UE - 5,5%). Polscy rolnicy są mało wydajni; poziom plonów zbóż w Polsce odpowiada poziomowi, jaki Francja i RFN osiągnęły w latach 1966 -1970. Młody wiek rolników (1/3 właścicieli gospodarstw nie przekroczyła czterdziestu lat, w gospodarstwach powyżej 15 ha - 43%) sprawia, że łatwiej przystosują się do nowych warunków działania. Z kolei niski poziom wykształcenia młodzieży wiejskiej (wysokie koszty nauki w szkołach średnich i wyższych) utrudnia znalezienie nowych miejsc pracy poza rolnictwem.

3.  CO OZNACZA DOSTOSOWANIE POLSKIEGO ROLNICTWA DO WYMOGÓW UNII EUROPEJSKIEJ ?

Tylko sprawne i nowoczesne rolnictwo będzie mogło rywalizować na rynku rozszerzonej Unii Europejskiej. Szczególne obowiązki stoją przed polskim rządem, który musi przygotować polską wieś do nowych warunków istnienia. Kraje wstępujące do Unii muszą dostosować swoje prawo do przepisów obowiązujących w Unii. W sprawach dotyczących rolnictwa Polska musi:

·         dostosować przepisy weterynaryjne, sanitarne, zdrowia zwierząt, bezpieczeństwa i kontroli żywności,

·         wprowadzić w życie przepisy, które regulują funkcjonowanie Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej.

W Unii Europejskiej rolnictwo jest w sposób szczególny wspierane i chronione. Służące temu działania noszą nazwę Wspólnej Polityki Rolnej. Dostosowanie polskich przepisów i praktyki do wymogów tej polityki jest skomplikowane i musi być rozciągnięte w czasie.

Proces integracji naszego rolnictwa z systemem Unii Europejskiej związany jest również z większym zorganizowaniem producentów rolnych. Spółdzielnie, organizacje branżowe i stowarzyszenia producentów odgrywają w Unii Europejskiej bardzo odpowiedzialną rolę. Posiadają wykwalifikowanych specjalistów. Pełnią ważną funkcję w organizowaniu rynku. Wykonywanie takiej roli wymaga dyscypliny producentów i ich gotowości do podporządkowania się wspólnie ustalonym regułom.

Stowarzyszenia rolnicze zajmują się także w wielu przypadkach magazynowaniem i sprzedażą produktów rolnych.

Polskie organizacje są zbyt słabe. Obecnie działa ponad sto związków, zrzeszeń, stowarzyszeń i innych organizacji producentów, handlowców i przetwórców. Dobre przykłady powiązań między producentami a przemysłem przetwórczym można zaobserwować w polskim mleczarstwie i cukiernictwie.

4.  HANDEL Z KRAJAMI UNII EUROPEJSKIEJ

Unia Europejska od kilku lat jest najważniejszym partnerem handlowym Polski. Jej znaczenie w związku z procesem integracji stale rośnie. Podpisanie Układu Europejskiego (wszedł w życie 1 lutego 1994 roku) oraz Umowy Przejściowej (obowiązującej od 1 marca 1992 roku) stworzyło podstawy prawne do rozwoju wymiany handlowej między Unią a Polską i stopniowego znoszenia barier w dostępie do rynków. Jednak handel artykułami rolnymi (tzw. produktami szczególnie wrażliwymi) w dalszym ciągu podlega licznym ograniczeniom, zarówno ze strony państw Unii, jak i Polski.

Polski eksport i import produktów rolno-spożywczych do krajów UE

Dla polskich eksporterów towarów rolno-spożywczych rynek Unii Europejskiej jest ważny i atrakcyjny ze względu na wysokie ceny produktów, niewielkie ryzyko finansowe oraz tradycyjne powiązania handlowe. Unia szybciej otwiera swoje rynki dla towarów polskich niż Polska dla produktów krajów UE.

W związku z uprzywilejowaną pozycją w dostępie do rynku Unii Europejskiej, rolnicy oczekiwali wzrostu eksportu. Tymczasem Polska nadal więcej importuje pro-duktów rolno-spożywczych, niż eksportuje. Najwięcej sprowadzamy surowców roślinnych (27% całego importu): zbóż, kawy, kakao, herbaty, owoców świeżych. Wzrósł import cukru, nasion oleistych, świeżych warzyw i ich przetworów oraz mięsa drobiowego i jego podrobów.

W 1997 roku głównymi dostawcami produktów rolno-spożywczych z krajów Unii Europejskiej na nasz rynek były Niemcy (30%), Dania (9%), Francja, Holandia i Hiszpania (po 8%).

Polscy rolnicy eksportują głównie przetworzone produkty roślinne (wyroby cukiernicze, przetwory owocowo-warzywne) i zwierzęce (najczęściej mięso, mleko i ich przetwory). Udział tych produktów w eksporcie sięga 60% i ciągle wzrasta.

Mimo że coraz częściej eksportujemy na rynki wschodnie (Rosja, Białoruś, Ukraina), udział Unii Europejskiej w eksporcie polskiej żywności jest ciągle wysoki. W 1997 roku stanowił 38%. Polska nie wykorzystuje wszystkich przyznanych jej przez Unię przywilejów. Powodem są:

·         skomplikowane biurokratyczne procedury korzystania z kontyngentów importowych Unii,

·         dodatkowe instrumenty ochrony rynku Unii, między innymi ceny minimalne dla niektórych towarów (np. owoców), co powoduje, że nasz eksport może być okresami nieopłacalny.

Polscy eksporterzy nie są zorganizowani i często ze sobą konkurują. Uzyskują przez to niskie ceny, a ich pozycja jest słaba w stosunku do dobrze zorganizowanych importerów ze Wspólnoty.

Polski eksport można wzmocnić przez:

·         współdziałanie eksporterów na zagranicznych rynkach produktów rolnych,

·         promocję polskich towarów,

·         rozwój informacji o rynkach unijnych,

·         zwiększenie roli branżowych organizacji producentów.

Rozwój handlu rolno-spożywczego Polski z Unią Europejską napotyka na ograniczenia:

·         Unia Europejska ograniczyła zakres udzielonych Polsce przywilejów do stosunkowo niewielkich kontyngentów;

·         Unia utrzymuje wysoki stopień ochrony własnego rolnictwa, stosując wysokie stawki celne;

·         w Polsce, jak i w Unii Europejskiej produkuje się podobne artykuły rolne.

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej pozwoli na zniesienie barier w handlu. Polska uzyskałaby dostęp do bogatego rynku europejskiego, co sprzyjałoby wzrostowi eksportu produktów rolno-żywnościowych. Jednocześnie jednak polski rynek otworzy się na produkty unijne.

Towary eksportowane przez Polskę do UE, objęte przywilejami:

·         mięso kacze i gęsie

·         skrobia ziemniaczana

·         kiełbasy

·         konie rzeźne, dziczyzna

·         żywiec cielęcy oraz bydło rzeźne i opasowe

·         mięso wieprzowe, wołowe, owcze i kozie

·         kwiaty cięte

·         warzywa i owoce jagodowe

·         mleka w proszku, masło, ser, jaja, jogurty

·         dżemy

·         kakao, wyroby czekoladowe

·         ekstrakty kawy i herbaty

·         drożdże

·         lody

·         piwo, wermuty

5.  PROGRAMY POMOCY DLA POLSKIEGO ROLNICTWA

Program PHARE

              Program PHARE (Poland and Hungary Action Restructuring of the Economy) jest programem Wspólnot Europejskich na rzecz wsparcia restrukturyzacji krajów Europy Środkowej i Wschodniej, w tym również rolnictwa. Fundusze przekazywane z te-go programu stanowią darowizny, a ich celem jest tworzenie warunków administracyjnych, prawnych, finansowych i handlowych niezbędnych dla działania rynku oraz przyciągania inwestycji zagranicznych i ich funkcjonowania. Z założenia swego PHA-RE ma służyć tworzeniu struktury instytucjonalnej właściwej dla gospodarki typu ryn-kowego1. Od połowy 1990 roku Polska otrzymuje środki finansowe w ramach Programu PHARE. Do 1994 roku polskie rolnictwo otrzymało pomoc w ramach PHARE w wysokości około 165 mln ECU, z czego około 100 mln ECU stanowiła pomoc towarowa, a 65 mln ECU (6% wszystkich środków przekazanych Polsce z PHARE) – po-moc finansowa. Środkami pochodzącymi z pomocy zagranicznej, przeznaczonymi dla rolnictwa, dysponuje Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) oraz Fundacja Rozwoju Wsi Polskiej. Ze środków PHARE częściowo finansowany jest Program Rozwoju Rolnictwa zainicjowany przez Bank Światowy2. Program ten wspomagać ma rozwój spółdzielczości wiejskiej. Z jego środków pochodzą też fundusze na pomoc techniczną w zakresie doradztwa i różnych przedsięwzięć w sferze polskiego agrobiznesu. W chwili uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej Polska będzie mogła skorzystać z pomocy funduszy strukturalnych. Jeśli zasady udzielania pomocy w ramach polityki strukturalnej nie ulegną zmianie, to całe terytorium Polski może zostać objęte pomocą, jaka jest udzie-lana regionom szczególnie opóźnionym w rozwoju.

1   Woś A., „Agrobiznes. Makroekonomika” tom 1, Wyd. Key Text, Warszawa 1996, s.71

2   Woś A. „Agrobiznes. …”, j.w., s.71

Program SAPARD

W grudniu 1999 r. Polska przedstawiła Komisji Europejskiej propozycję Programu Operacyjnego SAPARD. W naszym kraju za przygotowanie Programu odpowiada Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Polska ma szanse uzyskiwać na te cele około 168 mln Euro rocznie. Roczne rozmiary wsparcia SAPARD będą więc wielokrotnie większe niż to miało miejsce dotychczas w ramach programu PHARE. Na efektywne wykorzystanie środków SAPARD wpłynie wiele czynników, np. przygotowanie Programu Operacyjnego i ukierunkowanie go na priorytetowe obszary, sprawność systemu wdrożenia Programu, zaangażowanie i aktywność beneficjentów, a także ogólna sytuacja makroekonomiczna i koniunktura gospodarcza.

Propozycja Programu Operacyjnego skonstruowana została w oparciu o dwie osie priorytetowe, na które przeznaczono po połowie środków finansowych:

Oś priorytetowa I – Poprawa efektywności sektora rolno – spożywczego:

-          poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybołówstwa;

-          inwestycje w gospodarstwach rolnych.

Oś priorytetowa II – Poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej oraz tworzenie miejsc pracy:

-          rozwój i poprawa infrastruktury na obszarach wiejskich;

-          różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich.

W ten sposób Program SAPARD zakłada zrównoważenie celów ekonomicznych z celami społecznymi.

Można się spodziewać, że ostateczny kształt Programu Operacyjnego zostanie zmodyfikowany w trakcie negocjacji ze stroną UE. Strona UE kładzie nacisk na inwestycje związane z przyjęciem dorobku prawnego UE. Kwestią kontrowersyjną jest wzrost możliwości produkcyjnych polskiego sektora rolno-spożywczego. Ponadto dużą uwagę zwraca się na kwestie związane z ochroną środowiska naturalnego. UE sugeruje także możliwość wprowadzenia szkoleń zawodowych, choć w programie SAPARD są one ograniczone do tematyki rolniczej.

Tabela. Zakładane rezultaty wdrożenia wybranych działań realizowanych w ramach programu SAPARD w Polsce.