SOCJOLOGIA: WYKŁAD 5
STOSUNKI SPOŁECZNE I ORGANIZACJE
1. Pojęcie i cechy stosunku społecznego
2. Typy stosunków społecznych
3. Formy aktywności i relacji międzyludzkich – podsumowanie (diagram)
4. Środowisko społeczne i krąg społeczny
5. Konglomerat pozycji
6. Sekwencja pozycji
7. Pojęcie i formy organizacji społecznej
STOSUNEK SPOŁECZNY – normatywnie określony schemat oczekiwanych interakcji między partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniącymi związane z nimi role
Cechy stosunku społecznego:
- WIELOŚĆ INTERAKCJI
- WIELOTEMATYCZNOŚĆ I PEŁNE ZAANGAŻOWANIE albo
- JEDNOTEMATYCZNOŚĆ I NIEPEŁNE ZAANGAŻOWANIE
- TRWAŁOŚĆ
- NORMATYWNA REGULACJA
- RELACJA MIĘDZY POZYCJAMI SPOŁECZNYMI (statusami) I ZWIĄZANYMI Z NIMI ROLAMI
POZYCJA SPOŁECZNA (status) – wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które zajmować może wiele różnych osób (np. zawód)
ROLA SPOŁECZNA – zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste
Kryterium pierwsze:
W jaki sposób ludzie wchodzą w stosunki społeczne z innymi?
PRZYPISANE STOSUNKI SPOŁECZNE – takie, które nawiązuje się bez własnej decyzji i bez możliwości wyboru, a więc w które wchodzi się albo przez urodzenie, albo na mocy decyzji innych
OSIĄGANE STOSUNKI SPOŁECZNE – takie, które nawiązuje się na mocy własnej decyzji, w wyniku własnych starań
KRYTERIA UNIWERSALISTYCZNE – takie, które dają równe szanse każdemu potencjalnemu kandydatowi
KRYTERIA PARTYKULARYSTYCZNE – takie, które dają z góry większe szanse albo eliminują niektórych potencjalnych kandydatów ze względu na okoliczności bezpośrednio niezwiązane z pozycją i rolą, do których aspirują
MERYTOKRATYCZNA SPRAWIEDLIWOŚĆ – nierówny dostęp do szans życiowych czy przywilejów, wynikający jednak wyłącznie ze szczególnego wysiłku i osobistych zasług
Kryterium drugie:
Po co nawiązujemy stosunki społeczne (czynnik motywacyjny)?
INSTRUMENTALNE STOSUNKI SPOŁECZNE – takie, które służą realizacji potrzeb, celów czy aspiracji partnerów w iDnnej dziedzinie niż ta, której dotyczy stosunek
AUTOTELICZNE STOSUNKI SPOŁECZNE – takie, których sens i cel leży w samym obcowaniu partnerów ze sobą, bez względu na jakiekolwiek inne korzyści
Kryterium trzecie:
Ze względu na charakter normatywnej regulacji
STOSUNKI FORMALNE – działania partnerów są bardzo szczegółowo i precyzyjnie zdefiniowane oraz traktowane jako obligatoryjne, pod sankcją nieważności samego stosunku
STOSUNKI NIEFORMALNE – działania i interakcje partnerów mają różny kształt i różny przebieg i są w znacznym stopniu spontaniczne
Kryterium czwarte:
Dotyczy zakresu działań i interakcji mieszczących się w ramach stosunku społecznego
ROZPROSZONE (pojemne) STOSUNKI SPOŁECZNE – takie, które obejmują wiele różnorodnych treściowo interakcji
ZOGNISKOWANE STOSUNKI SPOŁECZNE – takie, które mają charakter wyspecjalizowany, jednotematyczny, obejmują tylko jeden rodzaj interakcji
Kryterium piąte: czynnik czasu
STRUKTURALNIE WBUDOWANY CZASOKRES – przepisany z góry, normatywnie określony i egzekwowany czas trwania stosunku społecznego
Stosunki społeczne o strukturalnie wbudowanym długim okresie trwania nazywają się CIĄGŁYMI, a stosunki społeczne zakładające wyraźne ramy czasowe – TERMINOWYMI
Kryterium szóste:
Dotyczy tego, jak partnerzy sytuują się w porównaniu ze sobą
na skali nierówności społecznej i innych społecznych zróżnicowań
EGALITARNOŚĆ STOSUNKU SPOŁECZNEGO – równość lub podobieństwo miejsca partnerów w hierarchii bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia
Kryterium siódme:
Podział ze względu na inne społecznie istotne cechy, nienarzucające hierarchicznych przewag czy przywilejów, (jak płeć, przynależność etniczna itp.)
HOMOGAMICZNOSC STOSUNKU SPOŁECZNEGO – podobieństwo partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.
HETEROGAMICZNOŚĆ STOSUNKU SPOŁECZNEGO – odmienność partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości itp.
Kryterium ósme:
Ze względu na miejsce motywacji i ekspresji emocjonalnej
we wzajemnych relacjach partnerów
STOSUNKI INTYMNE (,,gorące’’)
STOSUNKI OFICJALNE (,,zimne’’)
PIERWOTNE STOSUNKI SPOŁECZNE – nieformalne, spontaniczne, bezpośrednie, rozproszone, autoteliczne, ,,gorące’’ emocjonalnie, intymne (np. przyjaźń)
WTÓRNE STOSUNKI SPOŁECZNE – sformalizowane, zogniskowane, instrumentalne ,,zimne’’ emocjonalnie, oficjalne (np. zatrudnienie)
FORMY AKTYWNOŚCI I RELACJI MIĘDZYLUDZKICH – PODSUMOWANIE (diagram)
INSTYTUCJONALIZACJA STOSUNKU SPOŁECZNEGO – proces krystalizowania się i artykułowania normatywnej regulacji, dotyczącej interakcji między osobami zajmującymi typowe, wyróżnialne pozycje w społeczeństwie
ŚRODOWISKO SPOŁECZNE – jednorodny zbiór takich samych lub przynajmniej istotnie podobnych pozycji i ról
SOLIDARNOŚĆ MECHANICZNA (Emile Durkheim) – poczucie wspólnoty oparte na podobieństwie ról, funkcji, sytuacji życiowej, wykonywanego zawodu
SOLIDARNOŚĆ ŚRODOWISKOWA – więź społeczna, poczucie tożsamości zbiorowej typu ,,my’’, pomiędzy ludźmi o podobnej pozycji społecznej, zwłaszcza zawodowej
MENTALNOŚĆ ŚRODOWISKOWA – wspólnota lub podobieństwo koncepcji, ideologii, światopoglądów, jakie wyznają ludzie zajmujący takie same pozycje społeczne
KRĄG SPOŁECZNY – zestaw typowych innych pozycji, z którymi dana pozycja jest powiązana, wyznaczający typowe kierunki interakcji i selekcjonujący typowych partnerów, z którymi nawiązuje kontakt każdy, kto tę pozycję zajmuje
POZYCJA PERYMETRYCZNA – każda z pozycji wchodzących do kręgu społecznego, usytuowana na ,,perymetrze’’ kontaktów i interakcji, jakie najczęściej nawiązuje każdy, kto zajmuje jakąś pozycję społeczną
KONFLIKT W OBRĘBIE POZYCJI SPOŁECZNEJ – niezgodność oczekiwań ze strony rozmaitych partnerów, z którymi ma typowo do czynienia każdy, kto zajmuje jakąś pojedynczą pozycję społeczną (inaczej: konflikt między segmentami jego roli społecznej)
KONGLOMERAT POZYCJI (ang. status set) – zbiór pozycji, które zajmuje równocześnie dana osoba
POZYCJA NACZELNA – taka, na którą dana kultura kładzie największy nacisk jako najważniejszą
POZYCJA PODRZĘDNA
POZYCJA CENTRALNA – taka pozycja społeczna, którą jednostka wskazuje sobie za najważniejszą i z którą się najbardziej identyfikuje w obrębie konglomeratu pozycji, jakie równocześnie zajmuje w społeczeństwie
POZYCJA PERYFERYCZNA
KONFLIKT MIĘDZY POZYCJAMI (inaczej konflikt ról) – niezgodność oczekiwań związanych z rozmaitymi pozycjami zajmowanymi równocześnie przez jedną osobę
SEKWENCJA POZYCJI – zbiór pozycji zajmowanych kolejno, typowo następujących po sobie (kariera zawodowa, biografia)
POZYCJA WIDOCZNA – pozycja zaktywizowana w danym kontekście społecznym, najważniejsza dla działań i interakcji podejmowanych tam właśnie, wobec której reagują partnerzy czy obserwatorzy
POZYCJE UTAJONE – takie, które nie są realizowane przez jednostkę w danej chwili i stąd bezpośrednio niewidoczne dla partnerów czy obserwatorów
POZYCJE PREDYSTYNUJĄCE – takie, które zwiększją szanse zajęcia innej pozycji w sekwencji pozycji (karierze zawodowej, awansie itp.)
POZYCJE DYSKRYMINUJĄCE – takie, które utrudniają, albo nawet zamykają dalszy krok w sekwencji pozycji (karierze, awansie)
ORGANIZACJA SPOŁECZNA – zintegrowany zbiór pozycji społecznych i sieć wiążących je stosunków społecznych, realizujący wspólnie jakieś istotne społecznie funkcje
INSTRUMENTALNA EFEKTYWNOŚĆ – uzyskiwanie jak największych rezultatów w możliwie najmniej kosztowny sposób (przy najmniejszych nakładach)
BIUROKRACJA – szczególnie dziś rozpowszechniona forma organizacji, mająca realizować najpełniej postulaty instrumentalnej racjonalności, efektywności, bezosobowości – przenikające kulturę nowoczesną
Cechy organizacji biurokratycznej według MAXA WEBERA:
- DRABINA BIUROKRATYCZNA – typowa dla organizacji biurokratycznej wieloszczeblowa hierarchia pozycji (urzędów, stanowisk) ułożona według zakresu posiadanej władzy
- PODZIAŁ FUNKCJI I KOMPETENCJI
- DEPERSONALIZACJA stosunków między urzędnikami i petentami
- REKRUTACJA według kryteriów UNIWERSALISTYCZNYCH
- REGULARNE, z góry ustalone, KRYTERIA I PROCEDURY AWANSOWE
- WYNAGRODZENIE ZWIĄZANE TYLKO Z RODZAJEM PEŁNIONEGO URZĘDU
- REJESTRACJA stosunków między urzędnikami i petentami
REIFIKACJA (uprzedmiotowienie) – traktowanie podwładnych czy obywateli jak bezwolne, bierne przedmioty, niezdolne do własnego wyboru i podjęcia decyzji (inaczej: odmowa ludziom ich podmiotowości)
susannaah