Mitologia bałtyjska.pdf

Mitologia bałtyjska

Bogowie

Algis - bóg-herold, posłaniec bóstw wyższych.

Andaj - suwerenny, litewski bóg magii. Władca ciemnego nieba, opiekun kapłanów.

Przypuszczalnie utożsamiany był z bogiem wężem. Andaj był odpowiednikiem wedyjskiego

Waruny, i podobnie jak on rządził wodami. W "Latopisie Hipackim" pod rokiem 1258

opisano przebieg wyprawy książąt halicko-włodzimierskich na grody Rusi Kijowskiej, a w

której miały wziąć udział także siły litewskie. Wojska litewskie, pod wodzą księcia Romana

spóźniwszy się na spotkanie zastały już tylko zgliszcza, tracąc tym samym szansę na podział

łupów. Przedstawiając ich srogi zawód na widok spalonego grodu, przypisał im był kronikarz

następującą reakcję: "zżymali się więc i spluwali, po swojemu "janda" wołając i wzywali

bogów swoich Andaja i Diviriksa i innych bogów wymieniali, a zatem diabłów". Wynika z

tego, że zawiedzeni Litwini mieli w zwyczaju odwoływać się w gniewie do Andaja wyjaśnia

jego obecność jako boga magii.

Auseklis, Aussauts - bóg personifikujący Gwiazdę Poranną. czyli "Bóg, Który Daje Ludziom

Zdrowie", "Zdrów". Gwiazda Poranna. Jeden z dwóch braci bliźniaków, personifikujących

planetę Wenus. Syn Saule i Perkuna. Przedstawiany był czasem w postaci konia.

Utożsamiony został jako brat- hipostaza Szweistiksa w parze jako Kastor i Polluks. Czasem

przedstawia się go jako młodzieńca w niebiańskiej łaźni, gdzie usługiwał Saule. Nazywano go

często "Gwiazdeczką" lub "Diamentową Gwiazdką". Później, w miarę jak mitologia bałtyjska

ewoluowała, dokonano utożsamienia Auseklisa z Auską- Jutrzenką. Auseklis towarzyszył

często Austrine, Zorzy Polarnej, "siejącej z pierwszym blaskiem promienie wschodzącego

słońca". Popularne były przyśpiewki o bogu i Saule, takie jak ta:

"Dokąd śpieszysz Córko Słońca

Ze srebrnymi grabeczkami?

Siano grabić chcę nad Dźwiną

Przy porannym Auseklisie."

Auszauts, Ausschauts - czyli "Ten, Który Strzela Promieniami". Bóg zdrowia, patron

lecznictwa o charakterze akwarycznym. Również opiekun ułomnych, chorych i grzesznych.

Utożsamiany był z greckim Asklepiosem. W związku z tym utożsamieniem czczony jako

Bóg-Wąż. Kult ten utrzymał się na ziemiach Bałtów dość długo ponieważ jeszcze z 1418 roku

pochodzą na jego temat relacje Caspara Schauenpfluga oraz opisy Jana Długosza: "Czcili oni

boga Eskulapa w formie węża". Początkowo Auszauts był bogiem wszelkiego kalectwa,

którego kult dopiero później przekształcił go w boga-lekarza. Bóg ten był obdarzony mocą

sankcji suwerena magii, zdolny był karać na zdrowiu, "wiążąc" kalectwem i chorobą. Jego

kapłani, poddając się ekspiacji, zyskiwali dar jasnowidzenia. On sam zaś decydował o losie,

potrafiąc ukarać śmiercią. Składano mu krwawą ofiarę- "a diabeł ów chciał także, aby mu ku

czci dzieci zabijano i tak też czyniono, składając je w ofierze". Prawdopodobne jest, że postać

Auszautsa powstała z rozdzielenia się dawnego, zapomnianego kultu boga- węża na dwóch

pomniejszych bogów: Auszautsa i Potrimpa. Świadczy o tym fakt, że byli to dwaj jedyni

bogowie, którym składano ofiary z dzieci.

Autrimpus - według katalogu Hieronima Maleckiego był to staropruski bóg mórz i wielkich

jezior. Obdarzony był też funkcją "opiekuna żeglarzy". Autrimpus był bogiem o

dobroczynno-opiekuńczej strefie działań, kolejnym, który miał związek z wyobrażeniem

węża. środowisko akwarystyczne było podstawowym obszarem objawiania się jego mocy.

Mógł narzucać obserwatorom skojarzenie z parą antycznych bliźniąt, jednak bliższe jest

identyfikowanie go z władcą magii- Andajem, który również był władcą wód. Autrimpus

utożsamiany z rzymskim Neptunem. Autrimpus podobnie jak bliskie mu funkcjami postacie z

innych kultur, posiadałby pierwotnie uraniczną osobowość, przynależąc do rodziny bogów

nieba, wśród których byłby jednym z dwóch (lub trzech) suwerennych władców nad światem.

W folklorze nie zachował się jego wizerunek.

Bangputis - bóg wiatru i fal.

Bardoayts - według katalogu Hieronima Maleckiego był staropruskim opiekunem żeglarzy i

okrętów, będącym zarazem "panem wiatrów". Ze względu na dość istotną wzmiankę o

gniewnej naturze tej postaci: "a gdy był rozgniewany, potrafił swym oddechem (dmuchając)

posyłać okręty na dno". Zatapianie statków i uśmiercanie ludzi przez tego, który powinien ich

chronić, przybywając z niezawodną pomocą w krytycznych dla nich momentach, wyraźnie

wskazuje chyba na przypadkowy charakter zestawienia dwóch różnych postaci. W

rzeczywistości Bardoayts to przydomek i jedna z hipostaz boga magii Andaja. Utożsamiany z

greckim Polluksem. W folklorze nie zachował się jego wizerunek.

Baubis - bóg bydła.

Bubilos, Bubilas - bóg pszczół.

Ceroklis - bóg pól i traw. Był również jednym z łotewskich bóstw urodzaju. Według

informacji jezuitów ( z 1604 i 1606 roku) składano mu w ofierze czarnego wołu, czarnego

koguta, świnię i piwo.

Curche - było to bóstwo urodzaju, jedyne wymienione z imienia w Traktacie Dzierzgońskim

z 1249 roku. Według wierzeń pruskich przebywało w ostatnim snopie ściętego zboża. Na

jesieni, po zbiorach urządzano mu doroczne święto połączone ze składaniem ofiar z pierwocin

zbóż i libacją. Był to bóg suwerenny, przypuszczalnie hipostaza Boga Nieba- Dievsa.

Dieva deli - łotewska nazwa Synów Boga Nieba. Bracia bliźniacy personifikujący planetę

Wenus jako dwie gwiazdy: Poranną i Wieczorną. Wyobrażani byli w postaci dwóch koni.

Opiekunowie (lub synowie) Saule. Byli kowalami sklepienia niebieskiego. Czczeni głównie

jako dobroczyńcy ludzkości i bohaterowie kulturowi. Byli utożsamiani z Kastorem i

Polluksem oraz innymi mitycznymi bliźniętami. Imionami Kastor i Polluks operują XVI-

wieczne źródła "prusko-litewskie". Z greckimi bliźniętami byli utożsamiani kolejno:

Potrimpo i Bardoayts lub Auseklis i Szweistiks.

Dievs, Dievas - czyli "Bóg". Bałtyjski najwyższy, suwerenny Bóg Nieba o świetlistej naturze.

Bóg siewca, jak również patron pól, ta działalność jednak nie zmieniła jego działalności jako

gromowładcy. Jego atrybutami, podobnie jak fińskiego Ukko, były: kosz siewny i piorun.

Jednak w sferze wyobrażeń związanych z burzą Dievs bywał wyręczany przez Perkuna. Dievs

uważany był za władcę bogów. Był twórcą praw rządzących kosmosem. Był zdecydowanie

związany z dobroczynną, scalającą i jasną stroną mocy. Jego indyjskim odpowiednikiem był

Mitra. Słońce i księżyc były jego oczyma ("Dievs ma dwoje oczu, a mianowicie wielkie oko z

przodu, pośrodku i jest nim słońce Saule, a drugie mniejsze z tyłu, i jest nim księżyc Menu"),

nocą zaś dodatkowo o wszystkim donoszą mu gwiazdy- co jest kolejnym podobieństwem do

Mitry. Jego kult był bardzo głęboko zakorzeniony w folklorze, zachowało się nawet kilka

przyśpiewek dotyczących jego osoby, np.:

"Wstań-że wcześnie, drogi Dievsie<

Przyjdź-że siać sreberko!

Siejże, Dievsie, moją cząstkę

Równo z końcem pniaków."

Distipatis - litewskie bóstwo opiekuńcze podwórza domowego. Według relacji jezuitów

składano mu w ofierze koguta.

Gardunitis - bóstwo patronujące zagrodzie i wszystkiemu co się w niej znajduje.

Goniglis - bóg pastwisk, w ofierze składano mu jądra koni, byków, kozłów.

Jagaubis, Gabija-Gabeta - bóg ognia i jego uświęcona personifikacja. Był litewskim

bóstwem opiekuńczym ogniska domowego. Jego żeńskim odpowiednikiem była Gabia. Jak

skomentowali tą postać leksykografowie- Ruhiga i Brodowski: "Jagaubis był młodzieńczym

Wulkanem pogan, bogiem ognia i świętego paleniska". Kojarzony był też z młodym

kowalem, "duchem iskier" i boskimi bliźniętami, Synami Boga Nieba. Jan Łasicki podał tekst

modlitwy, z jaką zwracano się do "Tego, który zdolny był wzniecać żar i nie rozpuszczać

iskier", postać ta była bliska Auseklisowi.

Jumis - był bogiem pól, ale przede wszystkim personifikował ich urodzajność. Wyobrażany

był w postaci podwójnego kłosa.

Kellukis - bóg dróg, patron wędrowców.

Krukis - bóg świń czczony przez kowali.

Kurke - bóstwo związane z wegetacją i urodzajem zbóż.

Lituwanis - personifikacja boga deszczu.

Menu, Menulius - bóg księżyca. Mąż Saule. Ojciec gwiazd.

Natrimpe - bóg ziemi i jej płodności. Wierzono, że bóg ten prowokuje płodność tupaniem.

Miał niejasny związek z bogiem Potrimpo.

Okopirms, Ockopirmus - najwyższy bóg panteonu bałtyjskiego. Według Hieronima

Maleckiego "bóg nieba i gwiazd", względnie "nieba i ziemi", utożsamiany z Saturnem. Był to

również epitet Boga Nieba, który oznaczał dosłownie "Pierwszy ze Wszystkich". Wbrew

pozorom Okopirms nie był tożsamy z Perkunem lecz, co bardziej prawdopodobne z

Pergrubriusem. Bóg ten miał też niejasne związki ze sprawiedliwością, gdyż jak podaje

Hieronim Malecki: "gdy ktoś zostanie okradziony, wzywa się wówczas potężnego boga nieba

i gwiazd Ocktopirmusa".

Patollo, Patollus - staropruski bóg wojny, podziemia, zmarłych i majaków nocnych,

utożsamiany niegdyś z Odynem. Przedstawiano go jako trupiobladego starca w turbanie, z

długą, zieloną brodą. Jego świętymi przedmiotami były czaszki: ludzka, końska i krowia.

Patollo był głównym bogiem plemion bałtyjskich. Zsyłał powodzenie i odbierał je, kiedy

tylko zapragnął zakosztować ludzkiej krwi. Przed przybyciem chrześcijaństwa Patollo zaczął

pełnić rolę boga zmarłych. Był hipostazą boga magii- Andaja. Pisano o nim: "bóg przerażenia

i strachu". Patollo stał na czele pruskiego panteonu. Utożsamiany był z indyjskim bogiem

Waruną. Patollo był uważany za magicznego suwerena, posiadającego moc "wiązania",

władającego wszechogarniającym przerażeniem. Swoją siecią pętał "grzeszników" którzy

łamali obowiązujące nakazy. Nazywany był "panem płynących wód".

Pekkols, Picullus - bóg podziemia, ciemności, gniewu i nieszczęścia. Jego żeńskim

odpowiednikiem, a zarazem żoną była Giltine. Miał również niejasny związek z magią.

Perdoytus - czyli "Pan Wiatru" w wierzeniach żmudzkich. Przydomek Andaja, a także

Wejopatisa. Perdoytus, który przetrwał w folklorze, był mężem o "złotych włosach i złotych

paznokciach u rąk", zdolnym "wyzłacać" ludzi, pozornie zatem zdolnym przysparzać

bogactwa, w rzeczywistości jednak zsyłającym skrofulozę, gruźlicę węzłów chłonnych i

skrofulodermę, a więc żółtaczkę u tego, kogo zechciał dotknąć swym palcem. Niezrozumiały

może w pierwszej chwili charakter tej kratofanii nabiera właściwego wymiaru w świetle

prerogatyw, jakimi dysponował bóg władający magią, surowy sędzia stojący na straży

podejmowanych w jego obecności zobowiązań. Perdoytus zamieszkiwał jaskinię na dnie

morza, bądź też powietrzną siedzibę, w pełni świadom wszystkiego, co się wszędzie dzieje.

Posiadał dwa oblicza i dwie osobowości, potrafiąc "przynosić dzieci oraz zabierać życie w

postaci dzikiego jeźdźca, zwiastując nieszczęścia lub śmierć". Miał dosiadać ośmionogiego

rumaka, o dwóch głowach uzbrojonych w rogi, co nasuwa skojarzenie ze Sleipnirem,

rumakiem Odyna. Święto Perdoytusa pokrywało się z dniem imienin Piotra i Pawła, co

znaczy, że tych dwóch świętych mogło być późniejszymi hipostazami boga.

Pergrubrius - czyli "Ziarno". Bóstwo, które "trawom i liściom rosnąć nakazuje". Bóg

wiosny. Być może był też sprawcą deszczu. Bóg ten niszczy również wszelkie chwasty,

troszcząc się stale o zboże. Już w 1530 roku w ogóle o nim nie wspominano, a i wcześniej

podania o nim należały do rzadkości. Tymczasem Hieronim Malecki kojarzy z nim

najważniejsze ze świąt- związane z porą zasiewów i wejściem pługa na pole. Pierwsze święto,

które oni obchodzą, ma miejsce nim pług wyprowadzony zostanie. Zwą tę uroczystość

wyświęceniem Pergrubii. We wszystkich wsiach schodzą się razem do jednego domu, gdzie

wystawiona zostaje beczka piwa, albo i dwie, a Wurszajtis (kapłan) wznosi w ręku czarę

pełną piwa i prosi wszechmocnego boga Pergrubriusa: "Ty wielce potężny boże, ty precz

wypędzasz zimę i każdej krainie dajesz trawę i liście, prosimy Cię, zechciej rozkazać, by

zboża nasze wzrosły, a chwasty wszelkie racz zniszczyć". Potem ofiarnik, dopełniwszy libacji

zwracał się kolejno, zgodnie z hierarchią do Perkuna i Szweistiksa. Maciej Praetorius w 2.

połowie XVII wieku odnotował: "Nazwę Pergrubriusa słyszałem ja nie jako imię boga, lecz

nazwę święta, które (...) obchodzono, łącząc z tym wiele przesądów". Możliwe więc, że

istniało prywatne święto tego bóstwa, lub że bóg taki nigdy nie istniał.

Perkunas, Perkuno - "Ten, Który Uderza". Bóg grzmotu, błyskawicy i deszczu. Związany ze

słowiańskim Perunem, choć Perkuno był typowym europejskim bogiem burzy. Przedstawiano

go jako zagniewanego mężczyznę w średnim wieku z groźnym obliczem i kręconą brodą.

Elementem kultu było utrzymywanie nieustającego ognia. Łotysze wierzyli, że Gwiazda

Zaranna, Wenus, miała być dzieckiem związku Saule i Perkuno. Perkuna wzywano również

jako dawcę dżdżu, o czym świadczy tekst inflancki z roku 1610. W przekładzie z łaciny brzmi

następująco: "Zachowują też taki obyczaj aż do dzisiejszego dnia: gdy jest wielka susza ziemi

z braku deszczu, zwykli na wzgórzach i bardzo gęstych lasach czcić grzmot i jemu składać w

ofierze czarną jałówkę, czarnego kozła i czarnego kura, których poświęciwszy swoim

obrzędom, zbierają się bardzo licznie z sąsiedztwa tamże ucztując i pijąc, wzywając Perkuna,

to znaczy boga grzmotu, przede wszystkim nalewając naczynie piwem i trzykrotnie obnosząc

wokół wznieconego tam ognia, a potem wylewają je w ogień i modlą się do Perkuna, aby

rozlał deszcz i wilgoć".

Pilwits - bóg bogactwa i obfitości.

Potrimpo, Potrimpus - był bałtyjskim bogiem płodności i magii, choć miał on również

pewne związki z rzekami. Bóg szczęścia w sporach i powodzeniach. Władca życia i śmierci,

był opiekunem kapłanów i wróżbitów. Czczony był również jako bóg mądrości, i wówczas

wyobrażany w postaci węża ("Wyobrażenie Potrimpusa miało przed sobą węża"). Składano

mu krwawe ofiary z dzieci. Przedstawiano go jako szczęśliwego młodzieńca bez brody w

wieńcu z kłosów. Według Hieronima Maleckiego był staropruskim bogiem wody.

Przychylność tego boga była gwarantem płodności ("gdy nastawała susza, przemieniał się on

w chmurę deszczową, aby nawadniać pola"). Aby godnie oddać mu cześć kapłani poddawali

się kilkudniowym postom, zyskując w ten sposób dar przepowiedni i moc "błogosławienia"-

leczenia. Potrimpo obdarzony był magiczną mądrością wajdelotów. Jego wyznawcy trzymali

najczęściej węże w obejściu, co miało związek z jego aspektem płodności ("wierzyli oni

głęboko, że wąż, którego trzymają, przynosi im szczęście i błogosławieństwo dla domu").

Potrimpo karał kalectwem, sprowadzając choroby i śmierć, co świadczy o jego bliskim

związku z Auszautsem. Utożsamiany był z germańskim Wodanem lub Freyrem i greckim

Kastorem.

Ratajniczka - bóg koni.

Sambaris - bóg płodności personifikujący rytualne składanie zboża po żniwach.

Szweistiks, Suaixtix - czyli "Gwiazda". Bóg gwiazd. Jeden z braci bliźniaków

personifikujących planetę Wenus jako Gwiazda Wieczorna. Syn Saule i Menu, młody kowal,

twórca sklepienia niebieskiego. Podobno był śmiertelnym wrogiem Menu. Modlono się do

niego o światło. Mówiono, że Szweistiks "potrafi każdą chorobę pokonać". Był

przedstawiany jako łowca, który strzela ognistymi promieniami, i zawsze sięga celu. W

wierzeniach ludowych był bogiem (olbrzymem, aniołem), który dał człowiekowi ogień,

zyskując nawet przydomek "Ugni-dokas" ("Dawca Ognia"), a stało się to wówczas, gdy Bóg

Ojciec wysłał go, aby odebrał słońce, skradzione przez diabła, strąconego z nieba. "Można

zaobserwować, że czczono tego boga także w żeńskiej postaci i wówczas mówiono o niej

Szweigsdunka, "Bogini Gwiazd", twierdząc, że była oblubienicą nieba. Dlatego też miała moc

przewodzenia dwóm gwiazdom Porannej i Wieczornej, które w rzeczywistości jedną są tylko

planetą. Szweistiks zaś uznawany był za boga wszelkich gwiazd, kojarzono z nim jednak

głownie planetę, tj. Gwiazdę Wieczorną i Poranną"- pisał Maciej Praetorius. Szweistiks,

według biskupów z 1530 roku utożsamiany był z rzymskim Solem. Szweistiks był jednym z

pierwszych bóstw, o czym może świadczyć fragment zapisu: "Gdy świat został stworzony,

Szweistiks był jedynym, który znał moc ognia, wiedział jak z niego korzystać. Był on bowiem

cudownym kowalem; wykuł więc cztery ogniste słupy i oparł na nich niebo. Iskty, które

tryskały z jego kuźni, leciały aż do nieba i pozostawały tam jako gwiazdy, które dziś świecą

nad nami".

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: