A   N   T   Y   K

Ramy czasowe

Początek: VIII w.p.n.e. - Homer

Koniec: IV w.n.e. - upadek imperium Rzymskiego

PYTANIE 1

Bohater heroiczny w eposie Homera i chanson de geste – wykaż różnice i podobieństwa.

Od Homera rozpoczęła się historia literatury europejskiej. Był on pierwszym epikiem. Autor w swoich eposach stworzył stworzył bohatera heroicznego.

W Średniowieczu powst. termin pieśni o czynach (chanson de geste). Pieśni te rozpowszechniały wzór rycerza, którego niektóre cechy odpowiadały cechom antycznego bohatera heroicznego

Różnice ukazane na przykładzie;   “Iliada” Achilles        i                           “ Pieśń o Rolandzie” Roland

Charakterystyka porównawcza Achillesa i Hektora

Hektor i Achilles to dwóch najstraszniejszych w boju wojowników, którzy brali udział w wojnie trojańskiej. Obaj wsławili się w bitwach pod Troją wzbudzając strach w oddziałach przeciwnika. Są silni, odważni, waleczni i mężni.

Achilles to syn tesalskiego księcia - Peleusa i boginki morskiej - Tetydy. W dzieciństwie matka kąpała go w Styksie - świętej rzece bogów i uczyniła go odpornym na wszelką broń. Zanurzając go w wodzie trzymała syna za piętę, co spowodowało, że jest to jedyny słaby punkt Achillesa, gdyż nie został on obmyty cudowną wodą. Grecki heros posiada nieskazitelną urodę i doskonałość fizyczną. Ma jasne włosy, które podczas boju spływają mu po lśniącej, złotej zbroi. W przeciwieństwie do Hektora nie ma rodziny. Jego najbliższymi osobami są branka - Bryzeida i przyjaciel Partoklos. Już od najmłodszych lat bohater ten wykazuje zainteresowanie rzemiosłem wojennym. Z tego powodu Odyseuszowi udaje się namówić młodego księcia do wzięcia udziału w wyprawie przeciwko Trojanom.Hektor to najstarszy syn władcy Troi - Priama i Hekaby. Mimo, iż jest tylko śmiertelnym człowiekiem, to nie ma wśród ludzi lepszego od niego żołnierza. Uznawany jest za bohatera narodowego i wzór wojownika. Podobnie jak grecki heros odznacza się urodą i dobrze zbudowanym ciałem. Ciemnowłosy Hektor ma żonę - Andromachę i nieletniego synka. Głównym motywem jego postępowania jest obrona ojczyzny i walka o honor swojej rodziny. W niektórych fragmentach “Iliady” możemy dopatrzyć się jednak argumentów za tym, że walczył on, podobnie jak Achilles, o sławę i łupy wojenne. Hektor to kochający mąż i ojciec. Troszczy się o rodzinę. Jest wspaniałomyślny, gdyż on jeden nie wypomina Helenie, że to z jej powodu spadły klęski na Trojan. Z fragmentu : “...a może to ja zwyciężę Achillesa...” wynika, że mimo iż zna swoje przeznaczenie, ma jednak nadzieję, że może uda mu się zmienić swój los.

Achilles natomiast nie boi się spełnienia swego przeznaczenia. Podejmuje walkę w imię przyjaźni, choć wie, że zginie. “Wiem, że zostając pod Troją zginę, ale będę walczył(...)”. W pojedynkach i w bitwie grecki heros był najstraszniejszy. Autor ujął to tak: “Nie darmo karmiono go za młodu sercami lwów i szpikiem niedźwiedzi. Na rydwanie, ciągnionym przez nieśmiertelne konie, wrzynał się w najgęstsze szeregi nieprzyjaciół, ranił, zabijał, przewalał się nad tłumami jak pożar, sam nieczuły na zmęczenie, nie uległy ranom.” Achilles to postać dynamiczna. Zmienia się kiedy w sporze z Agamemnonem urażona zostaje jego godność i odebrana miłość życia - Bryzeida. Wtedy zapiera się i obraża. Upór i zapamiętałość w gniewie nie pozwala mu także udzielić wsparcia Achajom, gdy ci, bliscy klęski proszą go o pomoc. Nie przewiduje jednak konsekwencji swego gniewu i dopiero po śmierci przyjaciela - Partoklosa zaczyna zastanawiać się nad swoim postępowaniem. Prawdziwe człowieczeństwo budzi się w nim dopiero po śmierci Hektora, gdy Priam błaga go wydanie zwłok syna. W tym momencie dokonuje się w Achillesie przemiana duchowa i ujawniają się w nim takie cechy jak : hojność, gościnność, współczucie. Zauważamy, że ten brutalny, bezwzględny, żądny mordu wojownik potrafi jednak być delikatny, wyrozumiały, opanowany i łagodny.

Inaczej przedstawia się postać Hektora. Jest to bohater statyczny, który nie zmienia swojego postępowania. Wydaje się być wyraźnie spokojniejszy i bardziej zrównoważony od Achillesa. Syn Priama również odznacza się męstwem, jednak przed walką z herosem odczuwa wyraźny lęk przed śmiercią, która wydaje mu się być pewną.

“Na równinie pozostał jeden tylko wojownik trojański, Hektor. Z wież miasta wzywał go do powrotu ojciec, wzywała go matka płacząc i jęcząc. Nie ruszył się z miejsca. Czekał. Ku niemu szedł Achilles (...) Gdy go ujrzał z bliska, jak szedł taki ogromny, straszny, z obliczem okrytym czarną chmurą gniewu, zadrżał Hektor i począł uciekać.” Mimo tego strachu i obawy przed śmiercią uważał honor za najważniejszy i stanął do nierównego pojedynku. Stara się przez to ocalić swą sławę i nie splamić honoru tchórzostwem

PYTANIE 2:

Biblijne i antyczne źródła inspiracji poetów i malarzy.

BIBLIA: ”Bogurodzica” ,”Żale Matki Boskiej pod krzyżem”

(Renesans)  „Psalmy” , „Pieśni” Kochanowskiego , „Kazania” -Piotr Skarga

(Barok) „Krótkość żywota” –Naborowski

(Oświecenie) „Kolędy” –Karpiński

(Romantyzm) Norwid ,poezja Słowackiego

(Młoda Polska) „Hymny” Kasprowicza, utwory Micińskiego

...poza tym:

„Kain i Abel” Iłłakiewiczówna

„Piosenka o końcu świata” Miłosz

„Wieża Babel” , „Żona Lota’ Wiesława Szymborska

„U wrót doliny” Herbert

„Mojżesz nad Nilem” Wiktor Hugo

„Pamiętniki Adama i Ewy” Mark Twain

MALARSTWO: „Sąd Salomona” –fresk Rafaela(Watykan)

„Znalezienie Mojżesza” Rembrandt

„Dawid” Veronese Rembrandt

ANTYK: „Grób Agamemnona” Słowacki

„Ikar” Grochowiak

„Wciąż o Ikarach głoszą” Ernest Bryll

„Homer” Ożoga

„Nike ,która się waha” Herbert

„Pejzaż z upadkiem Ikara” Bruegel

„Achilles” Rubens von Dycke

Motywy antyczne w literaturze nowożytnej.

 WPŁYW KULTURY ANTYCZNEJ.

 Wpływ kultury antycznej na kulturę europejską jest ogromny. Na każdym kroku spotkać możemy nawiązania do mitologicznych postaci i haseł (np. "Ikar" Iwaszkiewicza czy "Orfeusz w piekle" Offenbacha). Bardzo często postacie mitologiczne wykorzystywane były jako szkielet dla bohaterów późniejszych utworów (np. Prometeusz był wzorem dla Mickiewiczowskiego Konrada z Dziadów cz. III). Sięgano też do postaci Syzyfa, uosabiającej nieustanny i bezowocny trud, lub też do Odysa, będącego symbolem wędrówki i działania zmierzającego do wyznaczonego celu. Mity wyrażały także hasła i treści uniwersalne, poprzez stworzenie wzorców zachowań i postaw. Przedstawiały one całą prawdę o człowieku.

Nawiązywano także do gatunków uprawianych w tym okresie (Mickiewiczowska "Oda", "Monachomachia" Krasickiego, w której wykorzystuje typową dla starożytnych wzniosłość stylu czy wreszcie twórczość Jana Parandowskiego). Dzieła klasyczne stanowią doskonały wzór literackich form i zasad. Do początku XIX wieku dominował nurt klasycystyczny, oparty na antycznych zasadach.

Do filozofii starożytnej Grecji chętnie sięgają twórcy współcześni. Filozofie antyczne dają podstawy budowaniu różnych systemów filozoficznych, np. renesansowych. Bardzo duże znaczenie mają zwłaszcza stoicyzm (nakazujący równowagę duchową, powagę i spokój umysłu, wyrzekanie się dóbr materialnych w zamian za szczęście, odrzucenie emocji i kierowanie się zimnymi kalkulacjami) i epikureizm (mówiący o cieszeniu się życiem, nakłaniający do korzystania z jego radości).

Bardzo ważnym elementem, zaczerpniętym z kultury Śródziemnomorskiej jest klasyczne ujęcie porządku i formy. Kunsztowność i klasyczne wyczucie piękna jest motywem, który powtarza się nie tylko w literaturze, ale także i w architekturze.

We współczesnej literaturze i sztuce spotykamy motywy antyczne, w tym mitologiczne w postaci elementów mitów, postaci mitycznych, autorów antycznych, gatunków literackich antyku, dzieł sztuki oraz myśli antycznej.

Zbigniew Herbert - "Nike, która się waha".

Poeta wykorzystuje dwa pojęcia mitologiczne: Nike oraz obol. Treść wiersza dotyczy wojny, więc Nike, bogini zwycięstwa, służy poecie do rozważań nad jej charakterem. Obol w tym tekście to cena, jaką płacą żołnierze za obronę ojczyzny, w przenośni - śmierć.

Zdaniem poety wojna jest zjawiskiem absurdalnym, gdyż godzi przede wszystkim w ludzi młodych, którzy nie zaznali jeszcze smaku życia i jednakowo uśmierca bohaterów jak i tchórzy. Ojczyzny trzeba jednak bronić, choć często płaci się za to ofiarą życia.

Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą".

Dedal i Ikar to synonimy dwóch odmiennych postaw w życiu - romantycznej i racjonalistycznej. Pierwsza jest piękna, frapująca, ale druga praktyczna, przynosząca korzyści. Poeta opowiada się za postacią Dedal

MOTYWY BIBLIJNE W LITERATURZE PÓŹNIEJSZYCH EPOK

- Biblia, jako jedna z podstaw kultury europejskiej, stanowi zbiór tekstów, do których autorzy kolejnych epok odwołują się bardzo często: średniowiecze: wszelkie misteria tego okresu oparte są na motywach biblijnych; "Bogurodzica", która stanowi również dokument historii naszego języka oparta jest na motywie z Biblii: jest prośbą do Matki Boskiej; jest też wiele odwołań do religijności wypływającej przecież z Biblii: "Pieśń o Rolandzie", a dokładniej cały skomplikowany rytuał śmierci; renesans: Kochanowski odwołuje się do Boga, jako wszechstwórcy w swoim "Czego chcesz od nas Panie" oraz w "Psałterzu Dawidów" parafrazuje biblijne psalmy; w Baroku również pisano psalmy, a ze względu na religijną skłonność do pokuty za grzechy, rozpowszechniły się psalmy pokutne; w oświeceniu patrzono na Biblię z punktu widzenia racjonalizmu (poznanie rozumowe, przez doświadczenie), deizmu (Bóg stworzył, ale dalej nie ma wpływu) oraz ateizmu (negacji istnienia Boga); natomiast sentymentalizm patrzy na Biblię jako utwór przekazujący niezmienne zasady etyczne, na których powinno być oparte życie ludzkie; wdziano w niej również obraz mentalności człowieka pierwotnego nieskażonego cywilizacją; romantyzm gruntownie zmienia pogląd na Biblię: pojawiają się odwołania do mesjanizmu narodowego (III cz. "Dziadów" pokazuje obraz walki narodowo-wyzwoleńcz

jako walkę dobra ze złem, "Kordian"); pozytywizm jest kolejnym odejściem od Biblii i koncentracji na racjonalizmie, ale odwołania są: "Quo vadis" Sienkiewicza modernizm: biblia powraca, jednak pojawia się koncentracja na złu zawartemu w niej, co związane jest z poczuciem kryzysu i schyłkowości cywilizacji: motywy katastroficzne: "Dies Irae" Kasprowicza (prezentowany jest dzień sądu ostatecznego, a Bóg występuje w roli bezlitosnego, który wymierza karę, choć ona sam jest przyczyną winy);

PYTANIE 3.5.

Jakie niepokoje i dylematy współczesnych zauważasz w tragediach Sofoklesa?

Najważniejszą tragedią Sofoklesa jest Antygona. Sofokles nawiązuje do mitu rodu Labdakidów. Antygona jest córką Edypa a siostrą Polinejkesa i Eteoklesa oraz Ismeny. Akcja tragedii rozpoczyna się, gdy obaj bracia już nie żyją. Walcząc o władzę, doprowadzili do wojny - Eteokles nie dopełnił umowy i po roku panowania nie odstąpił tronu bratu Polinejkesowi, który otrzymawszy w królestwie Argos pomoc, napadł na Teby, aby dochodzić swoich praw. Obaj bracia giną, a władzę obejmuje Kreon. Eteoklesa nakazuje pochować jak bohatera, ze wszelkimi honorami. Jeśli chodzi o Polinejkesa - Kreon zakazuje pogrzebu zdrajcy. Tematem tragedii jest czyn Antygony, która przeciwstawia się rozkazowi króla i dokonuje pochówku brata, a także decyzja Kreona- władcy.

Nieśmiertelność tego dzieła polega na tym ,iż autor tragedii ukazuje konflikt i metody postępowania ludzi ,które przetrwały wiele stuleci i jeszcze dziś są aktualne. Wciąż żywy jest konflikt m /y a dobrem jednostki ,wciąż istnieje walka o władzę ,zjawisko zdrady i dochodzenie swoich praw ,zderzenie sfery uczuć i obowiązku. Nadal dyskutujemy nad pojęciem sprawiedliwości i pragniemy ,aby prawo czy ustawa dotyczyły w tej samej mierze wszystkich- nawet rodzin rządzących i wydających ustawy. Wydaje nam się ,że człowiek ,który skupia w swym ręku władzę-kraju ,rejonu ,czy też przedsiębiorstwa musi dbać o autorytet i postępować stanowczo , a nie kierować się emocjami i interesami jednostki.

Dziś także oprócz praw oficjalnych istnieją prawa nie pisane ,a interes i uczucia jednostki bywają sprzeczne z dobrem społecznym .Wszystko to sprawia ,że problemy zawarte w Antygonie są wciąż aktualne.

-          miłość siostrzana

-          walka o władzę

-          uczucie i obowiązek

-          pojęcie zdrady i dochodzenia swoich praw

-          prawa równe dla wszystkich

-          władza a interes jednostki

-          szacunek dla zmarłych

-          ból po stracie najbliższych

Tragedia Sofoklesa zmusza współczesnego czytelnika do pewnych refleksji. Poucza przede wszystkim, aby nie postępować pochopnie, gdyż może to mieć straszne konsekwencje.

W przypadku Kreona trafniejszą decyzją byłoby pochowanie Polinejkesa poza murami miasta. Rozróżniłoby to charakter śmierci obydwu braci, a także ocaliło od śmierci trzy osoby.

Antygona może niewątpliwie stanowić przykład słusznego uporu i zaangażowania w sprawach dotyczących wiary, z którą związane jest życie codzienne. Należy stanowczo dążyć do osiągnięcia celu, ale powinno się także brać pod uwagę panujące powszechnie prawa i postępować według ustalonych reguł.

Antygona miała racje moralne, jednak jako obywatelka postąpiła niewłaściwie lekceważąc ustanowione przez władcę prawo państwowe. Autor sugeruje, że każdy człowiek winien przestrzegać praw regulujących życie w państwie, gdyż inaczej zapanowałby chaos.

Sofokles zwracał się w swoim dramacie zarówno do rządzących jak i rządzonych. Pierwszych pouczał, żeby wydawali prawa przemyślane, mądre, zgodne z panującymi tradycjami, aby nie powodować konfliktów w społeczeństwie. Władcy stanowiący prawo nie mogą mieć na względzie interesów osobistych ani budować swego autorytetu zbyt surowym prawem. Dlatego Kreon, choć miał szlachetne intencje, za popełnine błędy poniósł karę, tracąc swych najbliższych. Obywatele winni przestrzegać obowiązujących praw państwowych, a swe zastrzeżenia zgłaszać w ustalony sposób. Nie wolno jednak postępować samowolnie w ramach obowiązującego porządku prawnego.

Na koniec warto wspomnieć, iż każdy jest panem swojego losu. Naszego życia nie określa przeznaczenie, lecz sposób w jaki wykorzystujemy możliwości.

PYTANIE 5

Ogólnoludzkie prawdy w stasimonach „Antygony”

Stasimon pierwszy

Pochwała rozumu ludzkiego i państwa. Ludzki rozum jest zdolny pokonywać trudy i czynić ziemię poddaną człowiekowi. Dzięki rozumowi człowiek stworzył państwo i musi przestrzegać jego praw.
Stasimon drugi

To pieśń o winie i karze. Chór wskazuje, że wina jest źródłem cierpienia, ale została ona wpisana w ludzki los.
Stasimon trzeci

Jest pieśnią o potędze miłości. Nikt się przed miłością nie uchroni, ani bogowie, ani śmiertelnicy. Miłość nie idzie jednak w parze z rozsądkiem.

„Szczęśliwi, których życie nie zna cierpienia”

„Niezwyciężona twoja moc, Herosie”

„Wiele jest mocy natury, lecz nie ma większej nad człowieka”

PYTANIE 4

4.Omów pojęcie tragizmu na podstawie „Antygony” Sofoklesa.

Tragizm-jest to sytuacja , w której bohater musi dokonać wyboru m /y dwiema równorzędnymi racjami .Każda decyzja jaką podejmie podmiot będzie miała negatywne skutki.

Sofokles nawiązuje do mitu rodu Labdakidów. Antygona jest córką Edypa a siostrą Polinejkesa i Eteoklesa oraz Ismeny. Akcja tragedii rozpoczyna się, gdy obaj bracia już nie żyją. Walcząc o władzę, doprowadzili do wojny - Eteokles nie dopełnił umowy i po roku panowania nie odstąpił tronu bratu Polinejkesowi, który otrzymawszy w królestwie Argos pomoc, napadł na Teby, aby dochodzić swoich praw. Obaj bracia giną, a władzę obejmuje Kreon. Eteoklesa nakazuje pochować jak bohatera, z wszelkimi honorami. Jeśli chodzi o Polinejkesa - Kreon zakazuje pogrzebu zdrajcy. Tematem tragedii jest czyn Antygony, która przeciwstawia się rozkazowi króla i dokonuje pochówku brata.

Antygona musi dokonać wyboru m /y dwoma racjami ,z których obie są równie ważne i sprzeczne ze sobą. Jako kochająca siostra , wierna prawu boskiemu , czuje się zobowiązana do pochowania ciała swojego brata .Jeśli tego nie uczyniłaby nie tylko ciało zmarłego zostałoby pohańbione ,lecz według wierzeń religijnych Greków dusza Polinejksa nie zaznałaby spokoju. Z kolei Antygona wejdzie w konflikt z prawem ,gdyż Kreon zabronił pod karą śmierci pochować zdrajcy. Kochająca siostra kierując się uczuciem i wiarą decyduje się doprowadzić do pochówku świadomo decydując się na karę.

Antygona wybierze prawo boskie i poniesie za to śmierć.

Konflikt tragiczny-istota tragedii ,polegająca na dokonaniu wyboru pomiędzy dwiema równie ważnymi racjami. Każda podjęta decyzja prowadzi nieuchronnie do zguby.

W tragedii greckiej losy bohatera układają się często tak, że popełnia on "nieszczęśliwe zbłądzenie"; bohater nie wie, że popełnia zbrodnię lub czyn niegodny. Takie przeciwieństwo między samoświadomością bohatera a jego rzeczywistą sytuacją nazywamy ironią tragiczną lub ironią dramatyczną.

Kreon musiał wybierać m \y działaniem które nakazywało mu sumienie i uczucia a decyzją konieczną do podt...