kwartalnik_wccm_22_2013.pdf

Chrześcijańska Medytacja

KWARTALNIK ŚWIATOWEJ WSPÓLNOTY MEDYTACJI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

WWW.WCCM.PL • EDYCJA POLSKA, NR 22, LIPIEC 2013

Istam mens indesinenter formulam teneat...

Niech tej właśnie formy modlitwy tak długo trzyma się dusza, aż

wzmocniona jej nieustannym powtarzaniem i rozmyślaniem, porzuci zbytek

wszelkich innych myśli. Ubóstwo tego jednego wersetu bardzo szybko

zaprowadzi ją bowiem do pierwszego z ewangelicznych błogosławieństw:

Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem ich jest królestwo niebieskie.

Jan Kasjan

EDYCJA POLSKA, NR 22, LIPIEC 2013

O wybranych

a spek tach

medytacji

chrześcijańskiej

D rodzy Przyjaciele,

Zostałem poproszony o zabranie głosu

wobec niedawnej dyskusji w katolickiej

prasie i na portalach internetowych doty-

czącej medytacji chrześcijańskiej, w spo-

sób w jaki nasza Wspólnota dzieli się jej doświadczeniem

wewnątrz Kościoła zachodniego. Zazwyczaj spotykam się

z uwagami co do tej formy modlitwy kontemplacyjnej ze

strony Kościołów protestanckich, w których tradycja mi-

styczna jest mniej znana i zakorzeniona. Dlatego zawsze

tak zaskakująca jest krytyka, która wypływa z wnętrza

Kościoła katolickiego, częściej niż inne Kościoły uważa-

nego za strażnika tradycji mistycznej i nauczyciela kon-

templacyjnego wymiaru wiary. Niemniej jednak wierzę,

że wszystkie te krytyczne opinie mają swe podstawy

w szczerej trosce o dobro Kościoła powszechnego i kieru-

je nimi prawdziwa intencja „obrony” integralności wiary

chrześcijańskiej.

Mam nadzieję, że te releksje, których powodem są

określone wątpliwości wobec medytacji – uczonej przez

nas w duchu tradycji chrześcijańskiej, szanując szczerość

intencji głosów krytycznych, równocześnie wskażą kilka

podstawowych błędów i nieścisłości, ciągle powtarzają-

cych się w większości powszechnych przekonań wśród

chrześcijan na temat medytacji. Mam też nadzieję, że re-

leksje te okażą się przydatne dla tych nauczycieli tej for-

my modlitwy, którzy muszą raz po raz mierzyć się z głosa-

mi podnoszącymi podobne wątpliwości.

tradycji religijnej. 1 Podziwiał go za jego osobiste zinte-

growanie kontemplatywnego stylu życia z pracą – pełną

głębokiego współczucia na rzecz ubogich i odrzuconych

na margines społeczny. Spotkania z nim zainspirowały

Johna Maina do poświęcenia dwóch półgodzinnych, co-

dziennych okresów czasu na medytację jako dodatkową

formę codziennej modlitwy i regularnego uczestnictwa

we Mszy świętej. Jak pisał, praktyka ta pogłębiła jego wia-

rę i ubogaciła życie modlitewne.

Medytacja – jako dyscyplina duchowa, która prowadzi

od umysłu do serca, od słów i myśli do milczenia i spoko-

ju – po raz pierwszy została opisana w Indiach około dwa

i pół tysiąca lat temu. W różnych postaciach, i oczywiście

różnie rozumianą, można ją odnaleźć u korzeni wszyst-

kich wielkich tradycji religijnych. Podobnie jak większość

katolików jego pokolenia, John Main traktował modlitwę

kontemplacyjną jako domenę specjalistów od spraw mo-

dlitwy. Jednak już jako benedyktyński mnich w trakcie jej

praktykowania zrozumiał – choć potrzebował na to wielu

lat – że kontemplacja jest czymś integralnym dla wszyst-

kich form chrześcijańskiej duchowości.

1. Medytacja – wspólne duchowe dziedzictwo

Ojciec John Main OSB zetknął się po raz pierwszy

z praktyką medytacji dzięki nauczycielowi ze wschodniej

1. Do spotkania Johna Maina (jeszcze jako Douglasa Maina, pracownika brytyjskiej służby dyplomatycznej) ze swamim Sattyanandą (1906–1961) doszło w Kuala

Lumpur. Sattyananda był założycielem Pure Life Society (Towarzystwa Czystego Życia), sierocińca dla oiar rebelii w Malezji, do której doszło w latach 50. minion-

ego wieku przede wszystkim pod wpływem rasowych i religijnych uprzedzeń. W uznaniu dla jego pracy na rzecz pokoju i harmonii w ojczyźnie, będącej wówczas

pod kontrolą brytyjską, Sattyananda otrzymał wiele prestiżowych odznaczeń i nagród. Bazując na wizji międzyreligijnej przyjaźni i szacunku dla wszystkich trady-

cji, Pure Life Society kontynuuje do dzisiaj dzieło swojego założyciela i jest darzone głębokim szacunkiem przez rząd oraz wszystkie instytucje religijne w Malezji,

w tym także przez tamtejszy Kościół katolicki.

EDYCJA POLSKA, NR 22, LIPIEC 2013

Ten punkt widzenia znalazł swój wyraz w stwierdze-

niach Soboru Watykańskiego II, mówiących o tym, że

w Kościele każdy, bez względu na jego pozycję czy sta-

tus, może dostąpić pełni chrześcijańskiego powołania.

Fakt, że uświadomienie sobie tej ewangelicznej prawdy

w rzeczywistości modlitwy nastąpiło u Johna Maina po-

przez tradycję Wschodu, ilustruje, jak głęboki był wgląd

ojców Soboru, kiedy stwierdzili w soborowej deklaracji,

dlaczego Kościół „nie odrzuca niczego, co jest prawdą

i świętością w innych religiach. Ze szczerym szacunkiem

traktuje te drogi postępo-

wania i życia, te zasady

i nauki, które choć w wie-

lu aspektach różnią się od

tego, czego sam naucza

i co przekazuje, to jednak

często odbijają promień

tej Prawdy, która oświetla

wszystkich ludzi”. 2 W tym

też duchu kolejni papieże

zachęcali do międzyreli-

gijnego dialogu i sami go

prowadzili.

teologia chrześcijańskiej medytacji według ojca Johna

Maina.

„Podobnie także Duch przychodzi z pomocą naszej sła-

bości. Gdy bowiem nie umiemy się modlić tak jak trzeba,

sam Duch przyczynia się za nami w błaganiach, których

nie można wyrazić słowami” (Rz 8,26).

„Odmienne stany świadomości” nie mają miejsca

w nauczaniu ojca Johna Maina czy Światowej Wspólno-

ty Medytacji Chrześcijańskiej. Przeciwnie, ojciec John

napomina chrześcijan rozpoczynających praktykę kon-

templacyjną, aby nie

przystępowali do niej

pełni oczekiwań i pra-

gnień. Mówi, że w chwili

medytacji nie wydarza

się nic szczególnego –

stawiając w ten sposób

wyzwanie spragnionym

doznań współczesnym

ludziom – a jeśli nawet

coś się wydarzy, należy

to traktować jako rozpro-

szenie i pozwolić odejść

związanym z tym odczu-

ciom. Owoce medytacji

pojawiają się w życiu jako

dary Ducha Świętego, wśród których najważniejsza jest

miłość.

„Owocem zaś ducha jest: miłość, radość, pokój, cierpli-

wość, uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność, opano-

wanie” – Ga 5,22.

Takie podejście do medytacji wypływa z faktu, że zarów-

no ojciec Main, jak i Wspólnota dzisiaj uczą medytacyjnej

tradycji chrześcijańskiej jako praktyki ascetycznej. Zdając

sobie sprawę, że medytację można potraktować w spo-

sób konsumpcyjny czy nastawiony na sensację, ojciec

John Main podkreślał istotę medytacji chrześcijańskiej

jako dyscyplinę duchową – być może radykalnie prostą,

ale jednak dyscyplinę. Dzisiaj, kiedy pod wpływem wyni-

ków naukowych dociekań widzi się w medytacji metodę

na osiągnięcie izycznych i psychologicznych korzyści,

Wspólnota nasza wciąż przedstawia ją jako dyscyplinę

duchową i formę modlitwy.

Z pewnością niektórzy ludzie mogą coś „przeżywać”

w trakcie medytacji, ale po trzydziestu latach medytowa-

nia i nauczania medytacji mogę powiedzieć, że zdarza się

to niezwykle rzadko.

Kościół jest miejscem schronienia dla wszystkich ludzi,

także tych psychicznie wrażliwych. Dziś wiemy, że medy-

tacja wycisza i redukuje silne negatywne uczucia oraz że

Tradycja pustyni, która poprzez

„Konferencje” Jana Kasjana zainspirowała

ojca Johna Maina, jest w swojej istocie

apofatyczna. Kasjan bowiem twierdzi,

że nieustannie powtarzana „formuła”

czy „modlitewna fraza” powinna

doprowadzić do „wyrzeczenia się

różnorodnej i obitej materii wszelkiej

myśli”, a nie do roztrząsania jej znaczenia

językowego.

2. Chrześcijańskie kenosis

Niektórzy krytycy naszej

formy medytacji odwołują się do niebezpieczeństwa

„wzrostu świadomości” lub „odmiennych stanów świado-

mości”, które ojciec John Main widzi jako owoc medyta-

cji. Kiedy ojciec John odwołuje się do tego rodzaju owo-

cu medytacji, czyni to zawsze w nawiązaniu do teologii

świętego Pawła.

„Nie bierzcie więc wzoru z tego świata, lecz przemie-

niajcie się przez odnawianie umysłu, abyście umieli roz-

poznać, jaka jest wola Boża: co jest dobre, co Bogu przy-

jemne i co doskonałe” (Rz 12,2).

„Jeżeli więc ktoś pozostaje w Chrystusie, jest nowym

stworzeniem” (2 Kor 5,17).

„[Niech da] wam światłe oczy serca tak, byście wiedzieli,

czym jest nadzieja waszego powołania” (Ef 1,18).

Ojciec John wierzył, że tak opisane doświadczenie

duchowej transformacji ma podstawowe znaczenie dla

procesu metanoi. Czuł, że największym zagrożeniem dla

współczesnego chrześcijaństwa jest niedocenienie czło-

wieczego potencjału osobistego wyzwolenia i transfor-

macji w Chrystusie. Tę przemianę duch człowieka uzysku-

je w darze poprzez zjednoczenie z Duchem Chrystusa.

Dlatego zdaniem ojca Johna każda prawdziwa chrze-

ścijańska modlitwa jest wejściem w modlitwę Jezusa

i uczestnictwem w niej. To jest podstawowa i jednorodna

2. Nostra Aetate, 2

EDYCJA POLSKA, NR 22, LIPIEC 2013

Chrystusowy pokój może wejść do zaniepokojonego ser-

ca przez głęboką, cichą modlitwę.

„Pokój zostawiam wam, pokój mój daję wam. (...) Niech

się nie trwoży serce wasze ani się lęka!” (J 14,27).

Osoby z „odmiennymi stanami umysłowymi” nie są

w żadnym przypadku reprezentatywne dla tych, którzy

uczą się naszego rodzaju medytacji. Aktualne badania

w obszarze zdrowia psychicznego skłaniają wielu psy-

chologów do zalecania medytacji – praktykowanej jako

prawdziwa i regularna dyscyplina – ludziom cierpiącym

z powodu depresji czy lęków. Chrystus jest dla nas, jak

pisał Klemens z Aleksandrii, „Boskim lekarzem i uzdro-

wicielem skołatanych dusz”. My jednakże nie zalecamy

praktykowania medytacji bez profesjonalnej opieki tym,

którzy cierpią z powodu psychoz albo poważnych zabu-

rzeń umysłowych.

Dla krytyków medytacji chrześcijańskiej owe niebez-

pieczne „odmienne stany” są efektem powstawania

w trakcie medytacji umysłowej „pustki”. Prawdziwie zaan-

gażowanych w tę formę modlitwy serca, którzy codzien-

nie zmagają się z wszelkimi rozproszeniami podczas me-

dytacji, tego rodzaju idea umysłowej pustki może tylko

rozbawić. W rzeczywistości właściwe tutaj teologiczne

i biblijne określenia nie mają nic wspólnego z umysłową

próżnią czy pustką, ale z opustoszeniem w sensie Chry-

stusowego kenosis i ubóstwem ducha.

lezienie w ciągu każdego dnia czasu na ten rodzaj mo-

dlitwy, który obecnie odzyskuje swoje naturalne miejsce

w sercu chrześcijańskiej duchowości i wzbogaca inne for-

my modlitwy i wyrazu wiary.

Tradycja pustyni, która poprzez „Konferencje” Jana Ka-

sjana zainspirowała ojca Johna Maina, jest w swojej isto-

cie apofatyczna. Kasjan bowiem twierdzi, że nieustannie

powtarzana „formuła” czy „modlitewna fraza” powinna

doprowadzić do „wyrzeczenia się różnorodnej i obitej

materii wszelkiej myśli”, a nie do roztrząsania jej znacze-

nia językowego. Takie kenosis, mówi, prowadzi wprost

do pierwszego z Błogosławieństw, do ubóstwa ducha.

Ten stan daleki jest od bycia „pustym”, to pełnia Królestwa

Bożego, przeżywana w jedności z Jezusem Chrystusem,

który jest dla chrześcijan ucieleśnieniem tego Królestwa.

Taka interpretacja „ubóstwa mantry” przenika całe na-

uczania ojca Johna Maina.

Modlitwa słowna jest odmienną praktyką, zajmującą

ważne miejsce w szerokim wachlarzu modlitwy chrze-

ścijańskiej, najlepiej rozumianą w kontekście całego bo-

gactwa jej form. Lectio et oratio w tradycji monastycznej

odnosi się do posługiwania się w modlitwie umysłem,

słowami i wyobraźnią. Meditatio odnosi się do okresów

wydłużonego milczenia i pozbawionych obrazów eta-

pów modlitwy, prowadzących przez wiarę do łaski con-

templatio, który to stan wyciszenia Tomasz z Akwinu na-

3. Dwie szkoły modlitwy

Padają także zarzuty pod adresem osób praktykujących

medytację chrześcijańską, że błędnie odczytały nauki

Jana Kasjana. Krytyka ta wychodzi z założenia, że każdej

modlitwie chrześcijańskiej musi towarzyszyć określona

aktywność umysłowa. Tymczasem tradycja katolicka jest

o wiele bardziej zróżnicowana i z paradoksami ludzkich

postaw wobec Boga radzi sobie o wiele lepiej, niż po-

przez zuiniikowane i jednostronne podejście. Postawa

katafatyczna rzeczywiście opiera się na wykorzystaniu

słów, myśli i wyobrażeń, rytuałów i ekspresyjnych gestów.

Z kolei postawa apofatyczna rezygnuje z tych form wyra-

zu, sięga natomiast po angażującą w pełni ciszę zjedno-

czenia z Boską miłością.

„Rozmawiamy o Bogu. Cóż to za cud, że go nie rozu-

miesz? Gdy go rozumiesz, to nie jest to Bóg” (Św. Augu-

styn, Wyznania, Księga dziesiąta)

„Albowiem na pewno możemy Go kochać, ale nie zro-

zumieć. Można Go objąć miłością, ale nie myślą” (Chmura

niewiedzy, rozdział 6)

Oba te podejścia, katafatyczne i apofatyczne, są po-

trzebne. Medytujący chrześcijanie nie rezygnują i nie

odrzucają innych form biblijnej czy sakramentalnej mo-

dlitwy. Dla nich jednak głównym wyzwaniem jest zna-

EDYCJA POLSKA, NR 22, LIPIEC 2013

zywa „prostym radowaniem się w prawdzie”. John Main

wiele razy powtarzał, że nie ma technik pozwalających

osiągnąć stan kontemplacji, bowiem ostatnim krokiem

ku niej jest zawsze łaska.

Istota nauczania medytacji ojca Johna Maina jest taka

sama, jak to ma miejsce w hezychastycznej tradycji Mo-

dlitwy Jezusowej – co potwierdził biskup Kalistos Ware,

tłumacz Filokalii, podczas seminarium Johna Maina

w 2002 roku.

Te dwa chrześcijańskie oblicza modlitwy i teologii są –

podobnie jak półkule naszego mózgu – w ciągłej interak-

cji i ideałem byłaby ich wspólna praca. I chociaż niektórzy

ludzie mają naturalną skłon-

ność do jednej z nich – obie są

bardzo ważne. Święta Teresa

z Avila i św. Jan od Krzyża ilu-

strują wyraźne, ale przyjazne

sobie różnice, które konsty-

tuują chrześcijańską tradycję

modlitwy.

Ta tradycja zabiega usilnie

o „zjednoczenie wszystkich

rzeczy w Chrystusie”. To dla-

tego myśl katolicka w swoim

otwarciu na Boga znajduje

odbicie w takim bogactwie

form modlitwy i odgałęzień

duchowości. I dlatego też

potępianie kogoś z powodu

tego, jak się modli, szczegól-

nie jeżeli jego modlitwa jest

zakorzeniona w długiej tradycji, jest zdradą ducha kato-

lickiej myśli.

nie. Nauczyciele innych odgałęzień tradycji apofatycznej

sugerowali wiele takich słów czy fraz. John Main oraz ci,

którzy nauczają w ramach naszej Wspólnoty zazwyczaj

zalecają powtarzanie słów: „Jezus”, „Abba” lub „Marana-

tha”.

Z tych trzech słów szczególnie zalecane jest „Mara-

natha” – z powodu jego świętego znaczenia i miejsca

w pierwotnej tradycji chrześcijańskiej, a także dlatego, że

pochodzi ono z języka aramejskiego, którym posługiwał

się Jezus. Nie będąc z naszego rodzimego języka – nie

powoduje skojarzeń, co ułatwia radzenie sobie z myślami

napływającymi podczas medytacji. Nie to jednak jest naj-

ważniejsze przy wybo-

rze słowa. Jak John Main

często podkreślał, słowo

czy mantra są skuteczne

dzięki wierze, a nie tech-

nice.

Słowo „mantra” we-

szło do wielu języków

świata i podają je różne

słowniki. Szkoda tylko,

że na przykład angielskie

media najczęściej wyko-

rzystują je do opisania

niespełnionych i ciągle

na nowo powtarzanych

obietnic polityków.

Tym jednak, co czyni medytację

istotnie chrześcijańską nie są jej

metoda czy technika, nawet jeśli są

one dobrze zakorzenione w Tradycji,

ale jest tym wiara w Jezusa Chrystusa.

Dla ojca Johna Maina tradycja

Medytacji chrześcijańskiej ma

swoje źródło w nauczaniu Jezusa

dotyczącym modlitwy, pozwala więc

Jego uczniowi „zaprzeć się siebie”, do

czego wzywa go Mistrz, i pójść za Nim.

5. Dlaczego nasza

medytacja jest

chrześcijańska?

Trzeba wielu pojęciowych kombinacji i logicznych ła-

mańców, aby nazwać medytację chrześcijańską w posta-

ci, w jakiej nauczał jej ojciec John Main, „mantrowaniem”

czy „mantyczną formą jogi”, zwłaszcza kiedy używa się

tych pojęć z bardzo negatywnym podtekstem. Łączenie

w tym samym duchu medytacji chrześcijańskiej z tai-chi,

reiki czy innymi „praktykami New Age”, z których wie-

le ma swe korzenie w starożytnych tradycjach, oznacza

niestety myślenie na poziomie tabloidowej teologii. Dla

nas istotne jest to, że medytacja rozumiana jako droga

do ubóstwa ducha i czystości serca należy do bogactwa

różnorodności chrześcijańskiej duchowości. W związku

z tym nazywanie jej „Medytacją chrześcijańską” pozosta-

je w całkowitej zgodzie z bogactwem chrześcijańskich

form duchowości.

Tym jednak, co czyni medytację istotnie chrześcijańską

nie są jej metoda czy technika, nawet jeśli są one dobrze

zakorzenione w Tradycji, ale jest tym wiara w Jezusa Chry-

stusa.

4. Chrześcijańska mantra

Czasami termin „mantra” niepokoi tych, którzy pierwszy

raz spotykają się z naszym nauczaniem modlitwy, chociaż

wyrażenie to zadomowiło się już dawno w oksfordzkim

wydaniu słownika języka angielskiego, który deiniuje je

jako święte słowo czy frazę. WCCM nie rezygnuje z niego,

ponieważ odkryliśmy, że w zmaganiu się z niepokojem

dotyczącym używania tego słowa wielu ludzi zyskuje lep-

sze zrozumienie tego, czym medytacja jest dla chrześci-

jaństwa.

Ojciec John Main używał kilku terminów do opisania

„formuły”, jak ją nazywał Kasjan: fraza modlitewna, słowo,

słowo modlitewne, święte słowo, czy wreszcie mantra.

Angielski klasyk średniowiecznej literatury mistycznej

„Chmura niewiedzy” mówi o „małym słowie”, twierdzi tak-

że, że ten, kto się nim modli , nie powinien zastanawiać

się nad jego znaczeniem, jedynie powtarzać je nieustan-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: