Arystoteles - Zachęta do filozofii.pdf - Arystoteles - wroblelz

ARYSTOTELES

„ZACHĘTA DO FILOZOFII”

1. WSTĘP

Frg. 1. Protreptikos Arystotelesa napisany dla Temisona , króla Cypru, dowodzi,

że nikt od niego nie ma lepszych warunków dla oddania się filozofii; posiada

bowiem wielkie bogactwa, tak iż może łożyć na to, a przy tym cieszy się dobrą

sławą.

2. DOBRA MATERIALNE DLA LUDZI BEZ ZASAD I MĄDROŚCI

Frg, 2 . [...] uniemożliwia im czynienie tego, co uważają za swój obowiązek;

widząc niepowodzenie tych ludzi powinniśmy tego unikać i wierzyć, że szczęście

nie więcej polega na zdobyciu dóbr materialnych niż na właściwym usposobieniu

duszy. Wszak nikt nie może powiedzieć, że szczęśliwe jest ciało ozdobione

okazałym strojem, lecz raczej ciało zdrowe i w dobrej kondycji, nawet przy

braku wymienionych rzeczy. Tak samo, jeżeli dusza jest wykształcona, to taką

duszę i takiego człowieka musi się nazwać szczęśliwym, a nie człowieka

ozdobionego błyskotliwie rzeczami zewnętrznymi, ale bezwartościowego. Nie

uznamy też za wartościowego konia, który ma złotą uzdę i kosztowną uprzęż, ale

złą naturę; cenimy raczej takiego, który jest stateczny.

Frg. 3 . Ponadto, gdy ludzie bezwartościowi zdobyli bogactwo, cenią je o wiele

więcej niż dobra duszy; a to jest w najwyższym stopniu haniebne. Tak jak

człowiek stanie się pośmiewiskiem, jeżeli będzie gorszym od swoich sług, tak

też należy uznać za nieszczęsnych tych, dla których majątek jest ważniejszy od

ich własnej natury .

Frg. 4. To zgodnie z prawdą tak jest, bo jak mówi przysłowie, obfitość rodzi

zuchwalstwo, a ignorancja w połączeniu z władzą rodzi szaleństwo. Dla tych

bowiem, którzy są w duszy źle usposobieni, ani bogactwo, ani siła, ani piękno

nie są dobrem; im więcej ich ktoś posiada, tym bardziej i w większym stopniu

szkodzą mu one, a mądrości nie przysparzają. Powiedzenie "nie dawać dziecku

miecza" znaczy "nie dawać złym ludziom.

Frg. 5. Wszyscy ludzie mogliby się zgodzić, że mądrość powstaje z wiedzy z

poszukiwania rzeczy, które filozofia umożliwia nam objąć; a więc powinniśmy bez

wahania zająć się, filozofią.

3. CO MAMY NA MYŚLI, GDY MÓWIMY O „FILOZOFII „ I STUDIOWANIU FILOZOFII

Frg. 6 . ..."filozofować" znaczy zarówno "zastanawiać się nad tym, czy

powinniśmy filozofować, czy nie", jak i "oddawać się filozoficznym dociekaniom"

4. WARTOŚĆ WIEDZY FILOZOFICZNEJ DLA ŻYCIA POLITYCZNEGO I PRAKTYCZNEGO

Frg, 7 . Skoro zwracamy się do ludzi, a nie do istot wiodących boski żywot,

wobec tego trzeba dodać do tych zachęt uwagi pożyteczne w życiu politycznym i

praktycznym; przedyskutujmy więc ten temat.

Frg. 8. Rzeczy, w które jesteśmy wyposażeni do życia, jak np. ciało i to, co

należy do ciała służą jako pewnego rodzaju narzędzia, a posługiwanie się nimi

jest niebezpieczne; ci bowiem, którzy się nimi posługują w niewłaściwy sposób,

uzyskują skutek odwrotny . Należy przeto dążyć do zdobycia tej wiedzy i

posłużyć się nią w sposób właściwy; dzięki niej bowiem zrobimy dobry użytek z

tych wszystkich narzędzi. Musimy więc stać się filozofami, jeżeli chcemy dobrze

rządzić państwem i pożytecznie przeżyć życie.

Frg. 9. Istnieją różne rodzaje wiedzy: jest taka, która tworzy w życiu rzeczy

pożyteczne, i taka, która uczy, jak z nich korzystać; jeden [rodzaj wiedzy]

jest służebny, inny kierujący z tym drugim, jako bardziej autorytatywnym, wiąże

się prawdziwe dobro - Jeżeli zaś ten tylko rodzaj wiedzy zapewnia poprawność

sądów, posługuje się rozumowaniem j ujmuje dobro jako całość, a jest nią

filozofia, która może się posługiwać wszystkimi innymi rodzajami wiedzy i

kierować zgodnie z zasadami natury, powinniśmy przeto usilnie zabiegać o to,

ażeby stać się filozofami, bo tylko filozofia zawiera w sobie prawdziwe sądy i

bezbłędną mądrość zlecającą, co należy czynić, a czego mc należy

5. ARGUMENTY ZACZERPNIĘTE Z INTENDJI NATURY

Frg, 10. Wniknijmy teraz głębiej w nasz problem, a zaczynając od intencji

Natury zbliżymy się w ten sposób do naszej zachęty.

Frg. 11. Wśród rzeczy powstających jedne powstają dzięki pewnego rodzaju myśli

albo sztuce, np. dom lub okręt (ich bowiem przyczyną jest pewna sztuka i proces

myślowy) - inne natomiast powstają nic dzięki sztuce, lecz z natury. Natura

jest przyczyną zwierząt i roślin, i wszystkie tego rodzaju twory powstają

dzięki naturze. Ale też i przypadkiem powstają pewne rzeczy; o tych bowiem

rzeczach, które nie powstają ani przez sztukę, ani z natury, ani z

konieczności, mówimy, że powstają przypadkiem.

Frg. 12. Rzeczy, które powstały przypadkiem, nie powstały ze względu na coś,

ani też nie mają żadnego celu; natomiast w rzeczach, które powstały dzięki

sztuce istnieje i cel, i przyczyna- zawsze bowiem ten, kto posiada sztukę poda

ci powód , dla którego napisał i w jakim celu to uczynił - i ten cel jest

lepszy niż to, co ze względu na niego powstało. Mam na myśli rzeczy, których

sztuka jest przyczyną z własnej natury, a nie z przypadku; należałoby bowiem

określić sztukę lekarską raczej jako sztukę zdrowia niż choroby, architekturę

zaś jako sztukę budowania domów, a nie ich burzenia. Zatem wszystko, co jest

według sztuki, powstaje z jakiegoś powodu, i to jest najlepszym tego celem;

natomiast to, co powstaje przypadkiem, powstaje bez celu. Może wprawdzie

powstać coś dobrego i przypadkiem, ale jako że przypadkiem i ze względu na

przypadek, nie jest dobre, ponieważ to, co powstaje przypadkiem, jest zawsze

nieokreślone.

Frg. 13. Ale to, co powstaje według natury, powstaje dla jakiegoś celu i jest

zawsze tworzone dla czegoś lepszego niż wytwór sztuki; natura bowiem nie

naśladuje sztuki, lecz sztuka naturę, i sztuka istnieje po to, by pomagać

naturze i wypełniać luki przez nią pozostawione. Niektóre rzeczy wydają się z

natury doskonałe i nie potrzebują żadnej pomocy, inne natomiast z trudem albo w

ogóle nie są w stanie pomóc sobie, jak np. przy powstawaniu; niektóre nasiona

rozwijają się rzeczywiście bez opieki niezależnie od tego, w jaką glebę padną;

inne potrzebują pielęgnacji rolnika; podobnie niektóre zwierzęta same z siebie

wywodzą swoją naturę, ale człowiek potrzebuje wielu zabiegów dla utrzymania

się, zarówno na początku, przy urodzeniu, jak i później, przy zdobywaniu

pożywienia.

Frg. 14. Jeżeli przeto sztuka naśladuje naturę, to z tego wynika, że jej

wytwory powstają w jakimś celu. Powinniśmy bowiem przyjąć, że wszystko, co

powstaje właściwie powstaje w jakimś celu; tak więc to, co jest piękne,

powstało w sposób właściwy; i wszystko, co powstaje albo powstało, staje się.

piękne, jeżeli proces ten przebiega zgodnie z naturą [tzn. normalnie],

natomiast to, co jest niezgodne z naturą [tzn. jest nienormalne] jest złe i

przeciwne temu, co jest zgodne z naturą; powstawanie zgodne z naturą, czyli

normalne, dokonuje się w jakimś celu.

Frg. 15. Można to zaobserwować na przykładzie każdej naszej części; jeżeli np.

weźmiesz pod uwagę powiekę,

zobaczysz, że nie powstała ona bez określonego celu, lecz po to, by pomagać

oczom, żeby umożliwić im odpoczynek i zatrzymywać rzeczy mogące wpaść do oka. A

więc powiedzieć, że coś powstało [z natury] w jakimś celu i że powinno powstać

w jakimś celu, to jedno i to samo; jeżeli np. okręt powinien być zbudowany w

celu zapewnienia transportu morskiego, to i w tym celu został zbudowany.

Frg. 16. A więc albo wszystkie zwierzęta powstały z natury i według natury,

albo najlepsze i najprzedniejsze spośród nich; tak samo gdyby ktoś sądził, że

wiele zwierząt powstało niezgodnie z planem człowiek; jasne jest przeto, że

powstał z natury i podług natury.

Frg. 17 . Jeżeli zatem

1) cel każdej rzeczy jest lepszy od

rzeczy (bo wszystko, co powstaje, powstaje w jakimś celu, a cel jest lepszy i

najlepszy ze wszystkich rzeczy), i

2) jeżeli przez "cel naturalny" rozumiemy to, co w ciągłym procesie

powstawania powstało jako ostatnie; jeżeli dalej

3) przyjmiemy, że (a) cielesna część człowieka jest utworzona najpierw, (b)

duchowa część później, i (c) że cel czegoś lepszego jest w pewnym stopniu

zawsze późniejszy niż jego powstanie; jeżeli dalej

4) przyjmiemy, że (d) dusza jest późniejsza od ciała i że (e) mądrość jest

tym, co pojawia się na końcu w duszy (widzimy bowiem, że jest to ostatnia

zdolność, która powstaje w ludziach, i z tego powodu starość rości sobie

pretensję do tej jedynej z dobrych rzeczy) - wobec tego pewna forma mądrości

jest z natury naszym celem, a ćwiczenie się w niej jest ostateczną czynnością,

ze względu na którą powstaliśmy. Jasne przeto, że skoro powstaliśmy po to,

ażeby ćwiczyć się w mądrości i poznawać, to również istniejemy w tym celu.

Frg. 18. A teraz możemy po prostu zapytać: dla których to spośród wielu

istniejących rzeczy Natura i Bóg 5 powołali nas do życia? Zapytany o to

Pitagoras odpowiedział: "ażeby oglądać niebiosa" i dodawał, "że jest

obserwatorem natury i w tym właśnie celu został powołany do życia".

Frg. 19. A gdy zapytano Anaksagorasa, w jakim celu ktoś chciałby wybrać

istnienie i żyć, dal taką odpowiedź: "Ażeby oglądać niebiosa i gwiazdy, słońce

i księżyc", bo wszystko inne nic nie jest warte.

Frg. 20. Zgodnie z tym argumentem Pitagoras miał rację gdy twierdził, że każdy

człowiek został stworzony przez Boga w tym celu, ażeby poznawać i oglądać. Gzy

jednak przedmiotem tego poznania będzie świat, czy jakaś inna natura, to może

trzeba będzie rozważyć później; a to, co powiedzieliśmy, jest dostatecznym

wnioskiem, bo jeżeli mądrość jest naszym naturalnym celem, ćwiczenie się w niej

byłoby ze wszystkiego najlepszym.

Frg. 21. Dlatego inne czynności należy wykonywać przez wzgląd na dobra

istniejące w samym człowieku, a te z nich, które są dobrem w ciele, przez

wzgląd na dobro duszy; doskonałość moralną powinniśmy rozwijać ze względu na

mądrość, bo mądrość jest najwyższym celem, ;Najwyższe formy myślenia. „ scala

naturę ” jako hierarchia wartości

Frg. 22. Również i ta droga prowadzi do tego samego celu.

Frg. 23. Cała więc Natura jako posiadająca rozum niczego nie czyni na oślep6,

lecz zawsze w jakimś celu; odrzuciwszy przypadek troszczy się o cel w większym

stopniu niż sztuki, bo te, jak wiemy są naśladowaniem natury. Ponieważ człowiek

z natury składa się z duszy i ciała, przy czym dusza jest lepsza niż ciało, a

to, co jest gorsze, musi zawsze być sługą tego, co lepsze, zatem ciało musi

istnieć ze względu na duszę. Przypuszczając, że dusza ma część rozumną oraz

część nierozumną i że ta druga jest gorsza, wnioskujemy, że część nierozumna

istnieje ze względu na część rozumną. Rozum należy do części rozumnej;

argumentacja ta zmusza nas do stwierdzenia, że wszystko istnieje z przyczyny

rozumu.

Frg. 24. Działalnością rozumu jest myślenie będące widzeniem przedmiotów

myślowych, tak jak postrzeganie przedmiotów widzialnych jest działalnością

wzroku. Ze względu na myślenie i rozum wszystkie inne rzeczy są pożądane przez

ludzi, ponieważ są pożądane ze względu na duszę, a rozum jest najlepszą częścią

duszy, wobec tego wszystkie rzeczy istnieją ze względu na to, co jest

najlepsze.

Frg. 25. Spośród myśli te są wolne, które mogą być wybierane dla nich samych,

natomiast te, które prowadzą do wiedzy dotyczącej czegoś innego, są podobne do

niewolnic. To, co ma cel w sobie, przewyższa zawsze to, co służy jako środek do

czegoś innego, a to, co jest wolne, przewyższa to, co nie jest wolne.

Frg. 26. Jeżeli w naszym działaniu posługujemy się myślą, to mimo iż działająca

osoba ma na względzie swoją własną korzyść i z tego punktu widzenia rozpatruje

swoje działanie, to jednak poddaje się kierownictwu rozumu; posługuje się swoim

ciałem jakby sługą i podlega przypadkowi, ale zazwyczaj dobrze spełnia te

czynności, którymi kieruje rozum, nawet wtedy, gdy większa część działań

została dokonana za pomocą ciała jako narzędzia.

Frg. 27. Czyste myślenie jest zatem lepsze i cenniejsze niż myślenie skierowane

ku poszukiwaniu pewnych korzyści. Czyste myślenie jest samo przez się bardziej

cenne, a mądrość rozumu jest w tym rodzaju myślenia najcenniejsza, tak jak w

myśleniu dla działania najcenniejsza jest mądrość połączona z praktyczną

wnikliwością. A więc to, co dobre i cenne, zawarte jest przede wszystkim w

filozoficznych dociekaniach, ale oczywiście nie w każdym rodzaju dociekań. Nie

każdy bowiem rodzaj dociekań jest cenny w sensie bezwzględnym, lecz tylko taki,

który dotyczy naczelnej i kierującej światem zasady. Ten rodzaj myślenia jest

ściśle złączony z filozoficzną mądrością i słusznie możemy twierdzić, że jest

to mądrość we właściwym znaczeniu

Frg. 28. Człowiek pozbawiony zdolności postrzegania i rozumu staje się podobny

do rośliny, pozbawiony tylko rozumu staje się podobny do zwierzęcia; natomiast

człowiek w pełni obdarzony rozumem staje się podobny do Boga.

Frg. 29. To, co nas różni od innych zwierząt, jest dostrzegalne w życiu podług

rozumu, życiu, w którym nic nie dzieje się przypadkiem, w którym nie ulegamy

rzeczom o małej wartości. Wprawdzie zwierzęta mają jakąś iskrę rozumu i

roztropności, ale są zupełnie pozbawione

teoretycznej mądrości która jest przywilejem jedynie bogów; natomiast co się

tyczy postrzeżeń zmysłowych i instynktu, są one w człowieku mniej dokładne i

słabsze.

Frg. 30. To życie według rozumu jest rzeczywiście czymś, co nie może być

oddzielone od dobra i powszechnie się uznaje, że się mieści w pojęciu dobra,

gdyż człowiek dobry, który żyje według rozumu, nigdy nie ulega przypadkom losu,

ale w większym stopniu niż inni jest wolny od tego, co podlega losowi. Dlatego,

jeżeli odnosisz się z pewnym zaufaniem do tego życia, możesz być słusznie

dobrej myśli.

c) Życie kierowane przez filozofa jest możliwe

Frg. 31. Ponadto, ponieważ każdy wybiera to, co jest możliwe do zrobienia i co

jest pożyteczne, należy przyjąć, że i w filozofowaniu obydwie te cechy

odgrywają podobną rolę i że trudność w opanowaniu filozofii jest czymś znikomym

wobec ogromu jej użyteczności; to zaś, co łatwiejsze, robimy z większą

przyjemnością.

d) Istnieje wiedza o prawdzie i wiedza o doskonałości duszy

Frg. 32. Łatwo wykazać, że jesteśmy w stanie zdobyć wiedzę o tym, co

sprawiedliwe i pożyteczne, a także wiedze o przyrodzie i innej prawdzie .

Frg, 33. To, co wcześniejsze, jest zawsze lepiej poznawalne od późniejszego, a

to, co lepsze z natury, jest lepiej poznawalne od gorszego. Wszak wiedza

interesuje się bardziej rzeczami określonymi i uporządkowanymi niż ich

przeciwieństwami i bardziej przyczynami niż skutkami. Otóż rzeczy dobre są

lepiej określone ń uporządkowane niż rzeczy złe, tak jak człowiek dobry jest

lepiej określony i uporządkowany niż człowiek zły; musi między nimi zachodzić

ta sama różnica.' Ponadto rzeczy wcześniejsze' są w większym stopniu

przyczynami niż rzeczy późniejsze; gdy bowiem usunie się wcześniejszej znosi

się również i te, które z nich swój byt wywodzą: linie, jeżeli się zniesie

liczby, płaszczyzny, jeżeli się zniesie linie, ciała stale, jeżeli się usunie

płaszczyzny, a tak zwane "sylaby", jeżeli się usunie litery.

Frg. 34. Jeżeli przeto dusza jest lepsza od ciała, jest bowiem z natury

bardziej uzdolniona do kierowania i jeżeli istnieją sztuki i nauki zajmujące

się ciałem, mianowicie medycyna i gimnastyka (uznajemy je bowiem za nauki i

twierdzimy, że niektórzy ludzie je opanowali), to jasne, że i w stosunku do

duszy i jej doskonałości istnieje jakaś troska i sztuka, którą możemy opanować,

skoro jesteśmy zdolni do tego w stosunku do rzeczy, których nieznajomość jest

większa a wiedza o nich trudniejsza.

Frg. 35. Podobnie też i w stosunku do natury; o wiele bardziej konieczna jest

znajomość przyczyn oraz elementów niż ich późniejszych następstw; te drugie

bowiem nie należą do najwyższych zasad i pierwsze zasady z nich się nie

wywodzą, lecz na odwrót, z pierwszych zasad i przez pierwsze zasady wszystko

powstaje oraz istnieje.

Frg. 36. Czy to bidzie powietrze, ogień, liczba, czy jakieś inne natury , które

są przyczynami i zasadami wszystkich innych rzeczy, jeżeli ich nie znamy, nie

możemy poznać tych rzeczy; bo jak mógłby ktoś zrozumieć mowę, gdyby nie znał

sylab, albo zrozumieć sylaby, gdyby nie znal liter ?

Frg. 37. Że więc istnieje wiedza o prawdzie i o doskonałości duszy, i że możemy

ją zdobyć, niech wystarczy to, co powiedzieliśmy na ten temat.

e) Mądrość jest największym dobrem, nawet wówczas, gdy jest nieużyteczna w

praktycznym życiu

Frg. 38. To, że mądrość jest największym dobrem i najbardziej pożytecznym ze

wszystkich rzeczy, stanie się jasne na podstawie dalszych wywodów; zgadzamy się

wszyscy, że rządzić powinien człowiek najlepszy i z natury swej najsilniejszy,

dalej, że jedynie prawo jest rządcą i autorytetem, prawo, które jest mądrością

i wyrazem mądrej myśli

Frg. 39. A znowu co innego może być dla nas wzorem i najdoskonalszą miara tego,

co dobre, jeśli nie mądry człowiek? Wszak to, co taki człowiek wybierze, jeżeli

wybór był dokonany zgodnie z jego wiedzą, jest dobre, a przeciwne temu jest

złe.

Frg. 40. Skoro wszyscy ludzie wybierają przede wszystkim to, co się zgadza z

ich własną naturą (sprawiedliwe życie wybierze człowiek sprawiedliwy, życie

odważne człowiek odważny, życie umiarkowane człowiek umiarkowany), tak też

mądry człowiek wybierze przede wszystkim mądre myślenie, będące dziełem tej

zdolności. Jasne więc, że według najbardziej autorytatywnej opinii, mądrość

jest największym spośród wszystkich dóbr.

Frg. 41. Prawdę powyższą można pojąć jaśniej na podstawie takiego argumentu:

myśleć mądrze i dochodzić do poznania jest samo przez się pożądane przez

człowieka (bo nie można żyć ludzkim życiem bez tych funkcji) i jest również

pożyteczne dla życia praktycznego; nic

bowiem nie przedstawi nam się jako dobre, jeżeliśmy tego nie rozważyli i

mądrze nie wykonali. Wszak niezależnie od tego, czy szczęśliwe życie zależy od

przyjemności, czy od moralnej doskonałości, czy też od mądrości, trzeba jednak

filozofować; bo głównie poprzez filozoficzną refleksję osiągamy jasny pogląd w

tej materii.

Frg. 42. Poszukiwanie we wszelkiej wiedzy wyników różnych od niej i żądanie,

ażeby była użyteczna, jest stanowiskiem ignorującym od początku różnicę

dzielącą rzeczy dobre od koniecznych, a przecież różnią się one w stopniu

najwyższym. Te bowiem rzeczy, które są cenione ze względu na coś innego, bez

których życie jest niemożliwe, powinny być nazywane koniecznymi i

współprzyczynami natomiast te, które są cenione dla nich samych, nawet gdyby

nic innego z nich nie wynikało, powinny być nazywane dobrymi we właściwym

znaczeniu; to bowiem nie jest bardziej pożądane niż tamto, a tamto bardziej niż

coś innego i tak dalej w nieskończoność; trzeba więc gdzieś się zatrzymać. Jest

przecież rzeczą śmieszną domagać się od wszystkiego korzyści poza rzeczą samą i

pytać "jaka z tego dla nas korzyść" i "jaki pożytek"? Bo zaiste, jak

twierdzimy, ten, kto pyta o to, nie jest bynajmniej podobny do tego, kto zna

piękno i dobro, albo kto odróżnia przyczynę od współprzyczyny.

Frg. 43. Najlepiej ze wszystkich poznałby, że mówimy prawdę ten, kto by nas w

myśli zaprowadził na Wyspy Szczęśliwe. Tam bowiem nie byłoby żadnych potrzeb

ani żadnej korzyści z niczego; pozostałoby tylko myślenie i dociekanie

Arystoteles - Zachęta do filozofii.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: