escarliter.doc

R. Escarpit: Literatura a społeczeństwo

-          niejasne jest pojęcie literatury;

-          teoria literatury – systematyzacja formy sztuki pojętej abstrakcyjnie;

-          historia literatury – diachroniczne badanie zbioru faktów historycznych;

-          krytyka literatury – analityczne badanie utworu / grupy utworów wybranych ze względu na system wartości lub sposób widzenia historii;

te sposoby pojmowania faktów literackich łączy selekcja. Zawsze w mówieniu o literaturze musi pojawić się wybór, oparty o np. pewien system wartości.

Specyfika literatury:

-          inne sztuki wytwarzają rzeczy postrzegalne zmysłowo. Literatura wytwarza pismo – układ liter, słów, zdań – każdy z tych elementów jest jednocześnie i rzeczą i znaczeniem;

-          dodatkowo w wyniku kombinacji rzeczy i znaczeń pojawia się nadznaczenie – wpisanie sytuacji historycznej w język;

-          zjawisko literackie to efekt zrównoważenia (odpowiedniości / przeciwstawienia nacisków sytuacji historycznej i wolności pisarza);

-          w XX wieku literatura – instytucja pozwalająca społeczeństwu na narzucanie swych struktur temu, co pozajęzykowe. Niesie w sobie własną negację i prowadzi do przezwyciężenia siebie;

-          to nie tylko ekspresja, ale i treść wyrażana explicite (podstawa szkolnej krytyki, rozbija jedność utworu, umniejsza rolę i sytuację historyczną pisarza) i implicite (tu – wpisywanie się historii);

-          relacja strukturalna (pomysł Goldmanna) – struktury świata utworu są tożsame ze strukturami umysłowymi grup społecznych[1].

Literatura jako komunikacja:

-          literaturę wyróżnia książka jako sposób komunikacji;

-          książka – maszyna do rozpowszechniania słowa. Druk – utrwala instytucję, nie zmienia utworów, pisarz staje się dostawcą surowca;

-          teatr a literatura – jak poezja a proza. Teatr nie jest środkiem przekazu, a przekazem;

-          pisarz tworzy sobie obraz czytelnika, a czytelnik – obraz pisarza – to wzajemna mitologizacja. Ale ten, do kogo pisze pisarz, nie pokrywa się z tym, dla kogo pisze – jest to sprzeczna mitologia czytelnika. Akt pisarza (o wyobrażeniu czytelnika) – łatwiejszy;

-          szczególny przypadek lektury to przekład, adaptacja;

-          s. 124 [dzieło literackie] jest podatne na zdradę, tj. posiada taką dysponowalność, iż można spowodować, by nie przestając być sobą, mówiło w odmiennej sytuacji historycznej, coś innego, niż mówiło w sposób jawny w sytuacji historycznej, w której powstało;

-          dzieła wieczne - te, w których utajona zawartość nie jest wyczerpana;

-          utwór dobry – tym lepszy jest utwór, im większa jest jego podatność – zdolność komunikowania.

Czynnik socjologiczny w literaturze:

-          s. 125 literaturę jako proces charakteryzuje jakiś projekt, jakieś medium oraz jakaś operacja, przy czym wszystkie trzy powiązane są przez język;

-          projekt – surowy twór, pomyślany, zamierzony i zrealizowany przez pisarza. Czynnik socjologiczny przeważa nad psychologicznym;

-          medium – dokument pisany, książka. Tu – literatura jako aparat przecina się z literaturą jako procesem;

-          akt czytania – jest prawie taki, jak akt pisania, ale czytelnik nie ma projektu a predyspozycję, ukształtowaną przez wykształcenie, doświadczenia czytelnicze, wiadomości, problemy osobiste. Operacja czytelnicza – na 2 płaszczyznach – 1) płaszczyzna myślenia pojęciowego i wyobraźni przedmiotowej – funkcje zsocjalizowane; 2) płaszczyzna marzenia, obsesji, frustracji;

-          lektura jako proces – „sprzężenie zwrotne” – przez przekład, adaptację, ilustrację – twór dodany;

-          literatura jako aparat – składają się na nią: produkcja, rynek i konsumpcja. Producent – to wydawca (pojawia się w XVIII wieku). Produkt literacki – rezultat szeregu wyborów, dokonywanych przez filtry społeczne, ekonomiczne, kulturowe wśród projektów doprowadzonych do stadium pisania. Selekcję ekonomiczną dopełnia selekcja-hierarchizacja dokonywana przez intelektualistów;

-          wydawanie literatury – nieprogramowalne à edytorstwo chce pozyskać czytelnika drogą motywacji nieliterackich (nawyki, snobizm, wina kulturowa);

-          z bestsellerów i klasyki wyłączone są przeważnie rzeczy nowe;

-          przetrwanie dzieła – to część problemu sukcesu – możliwość ponownej lektury w nowej sytuacji historycznej;

-          konsumpcja liter. – uwarunkowana przez wizję życia literackiego, sprowadza się dla większości społeczeństwa do stereotypu szkolnego i informacyjnego;

-          dziś – konsument ma nie wizję życia literackiego, a menu;

-          książka dziś – to przedmiot, który po zakupie się zachowuje, zawsze jest potencjalną lekturą (to oznaka bogactwa kulturalnego).

Dziedziny i metody badań:

-          badanie literatury w społeczeństwie;

-          badanie społeczeństwa w literaturze;

-          socjologia książki jako medium w procesie albo jako narzędzia aparatu;

-          socjologia twórczości literackiej;

-          psychosocjologia lektury;

-          niemożliwa jest 1 socjologia literatury;

-          podstawy socjologii literatury – po II wojnie światowej.