55_sapa.pdf

310

STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU

Roczniki Naukowe l tom XI l zeszyt 3

Agnieszka Sapa

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

REGIONALNE POROZUMIENIA HANDLOWE W WIETLE WTO

REGIONAL TRADE AGREEMENTS AND THE WTO

S³owa kluczowe: regionalne porozumienie handlowe, liberalizacja handlu, wiatowa

Organizacja Handlu

Key words: regional trade agreement, trade liberalization, World Trade Organization (WTO)

Synopsis. Zwrócono uwagê na obserwowany we wspó³czesnych relacjach handlowych na wiecie proces powsta-

wania regionalnych porozumieñ handlowych. Porozumienia takie, chocia¿ maj¹ charakter dyskryminacyjny,

powstaj¹ na mocy regulacji GATT/WTO, której podstaw¹ dzia³ania jest klauzula najwy¿szego uprzywilejowania.

Przedstawiono podstawy prawne powstawania regionalnych porozumieñ handlowych oraz wybrane cechy cha-

rakteryzuj¹ce proces ich rozwoju. Zwrócono równie¿ uwagê na relacje pomiêdzy tworzeniem regionalnych poro-

zumieñ handlowych a celem WTO, którym jest liberalizacja wiatowego handlu.

Wstêp

Dla wspó³czesnych relacji handlowych charakterystyczne jest powstawanie kolejnych regio-

nalnych porozumieñ handlowych. Ich tworzenie oraz dzia³anie jest istotne z punktu widzenia pro-

cesu liberalizacji wiatowego handlu, zw³aszcza, ¿e porozumienia takie mog¹ mieæ charakter dys-

kryminuj¹cy wobec krajów trzecich. W artykule przedstawiono prawne uwarunkowania regionalnych

porozumieñ handlowych, cechy charakterystyczne w procesie ich powstawania oraz odniesiono

siê do relacji miêdzy powstawaniem regionalnych porozumieñ handlowych a liberalizacj¹ handlu

wiatowego. W pracy wykorzystano dane statystyczne wiatowej Organizacji Handlu oraz kra-

jow¹ i zagraniczn¹ literaturê przedmiotu.

Podstawy prawne regionalnych porozumieñ handlowych

Regionalne porozumienia handlowe (inaczej okrelane jako: regionalne ugrupowania handlo-

we, regionalne bloki handlowe, preferencyjne porozumienia handlowe) to wszelkie porozumienia

grupy krajów zawarte w celu osi¹gniêcia pewnego stopnia integracji ekonomicznej [Burfisher,

Jones 1998]. Jest to zespó³ norm prawnych reguluj¹cych handel towarami, obowi¹zuj¹cych pomiê-

dzy pañstwami stronami stref wolnego handlu, unii celnych i umów preferencyjnych, przy czym

nie jest istotne czy pañstwa te stanowi¹ zwarty region w znaczeniu geograficznym, kulturowym i

spo³ecznym [Czubik 2002]. W literaturze przedmiotu pojêcie regionalne porozumienia handlowe

stosowane bywa wymiennie z pojêciem regionalizm. Jednoczenie regionalne porozumienia han-

dlowe mog¹ byæ rozpatrywane zarówno w ujêciu statycznym, jak i dynamicznym. Ich istnienie jest

z kolei efektem regionalizmu, który towarzyszy (uzupe³nia) procesowi multilateralizmu 1 . Wed³ug

Dictionary of Trade Policy Terms regionalizm to dzia³ania rz¹dów, które liberalizuj¹ lub u³atwiaj¹

handel w ujêciu regionalnym, czasami pomiêdzy strefami wolnego handlu lub uniami celnymi. W

ujêciu WTO regionalne porozumienia handlowe mog¹ byæ rozpatrywane zarówno w szerokim, jak

i w¹skim ujêciu. W tym pierwszym znaczeniu, regionalne porozumienie handlowe to porozumienie

pomiêdzy krajami niekoniecznie z tego samego regionu geograficznego. Natomiast w w¹skim ujê-

ciu regionalne porozumienia handlowe to regulacje WTO, które opisuj¹ konkretne postanowienia

dotycz¹ce preferencyjnych warunków handlowych w regionalnym ugrupowaniu handlowym 2 .

Multilataralizm (inaczej system multilateralny, system liberalizacji wielostronnej, system GATT/WTO) ro-

zumiany jest jako wielostronne negocjacje dotycz¹ce liberalizacji globalnego handlu. Jest to zespó³ norm

prawnych i regu³ faktycznych dotycz¹cych handlu miêdzynarodowego i odpowiedzialnych za zachowania

spo³ecznoci miêdzynarodowej pañstw i terytoriów, które posiadaj¹ autonomiê celn¹ i s¹ stronami Uk³adu

Ogólnego w sprawie Taryf Celnych i Handlu GATT ( General Agreement on Tariffs and Trade ), a od 1995

cz³onkami WTO ( World Trade Organization wiatowa Organizacja Handlu) [Czubik 2002].

http://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/scope_rta_e.htm (10.10.2008.)

Agnieszka Sapa

Regionalne porozumienia handlowe w wietle WTO

311

Wymiana handlowa w oparciu o regionalne porozumienie handlowe oznacza jednoczenie

dyskryminacjê krajów trzecich cz³onków WTO pozostaj¹cych poza danym ugrupowaniem. Sytu-

acja taka oznacza odejcie od podstawowej zasady GATT/WTO, tj. klauzuli najwy¿szego uprzywi-

lejowania 3 , która zapewniaæ ma równoæ podmiotów w wymianie handlowej. Cz³onkowie GATT/

WTO tworz¹ regionalne porozumienia handlowe w oparciu o trzy grupy regulacji, tj:

paragrafy 4-10 artyku³u XXIV GATT (oraz uzgodnienie w sprawie interpretacji artyku³u XXIV

GATT 1994) 4 , które stanowi¹ podstawê dla powstawania i dzia³ania unii celnych i stref wolne-

go handlu obejmuj¹cych wymianê towarow¹,

paragaraf 2c, tzw . Enabling Clause 5 (tzw. klauzula upowa¿niaj¹ca, klauzula u³atwieñ), która

dotyczy preferencyjnych porozumieñ w odniesieniu do handlu towarami pomiêdzy krajami

rozwijaj¹cymi siê bêd¹cymi cz³onkami GATT/WTO,

artyku³ V GATS reguluj¹cy preferencyjne porozumienia handlowe w odniesieniu do wymiany

us³ug pomiêdzy krajami rozwiniêtymi, jak i rozwijaj¹cymi siê.

W zale¿noci od przyjêtej podstawy prawnej przedmiotu oraz zakresu regionalnych porozu-

mieñ handlowych na forum GATT/WTO notyfikowane s¹ cztery typy porozumieñ. S¹ to:

strefa wolnego handlu (paragraf 8(b) art. XXIV GATT 1994),

unia celna (paragraf 8(a) art. XXIV GATT 1994),

porozumienie o ekonomicznej integracji (art. V GATS),

porozumienie o preferencyjnym handlu (paragraf 2(c) Enabling Clause ).

W ramach regionalnych porozumieñ handlowych stopniowo rozszerzany jest zakres regulacji,

który wychodzi poza obni¿anie ce³ w miêdzynarodowej wymianie towarami. Postanowienia obejmuj¹

równie¿ regulacje dotycz¹ce m.in. standardów jakoci, przepisów administracyjnych, klauzul bezpie-

czeñstwa, preferencyjnej wymiany us³ug. Najbardziej zaawansowane regionalne porozumienia han-

dlowe zawieraj¹ równie¿ postanowienia reguluj¹ce przep³yw inwestycji, warunki konkurencji, normy

dotycz¹ce rodowiska naturalnego czy kwestie zasobów pracy (tzw. WTO plus issues) 6 .

Tendencje w procesie tworzenia regionalnych porozumieñ handlowych

W procesie tworzenia regionalnych porozumieñ handlowych wyró¿nia siê pewne etapy. Pierwsza

fala regionalizmu rozpoczê³a siê wraz z utworzeniem w 1957 r. Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.

Stany Zjednoczone sprzeciwia³y siê wówczas tworzeniu regionalnych porozumieñ handlowych. W

krajach rozwijaj¹cych siê w Ameryce £aciñskiej i Afryce, za przejaw tej fali regionalizmu, uznaje siê próby

substytucji importu przez tworzenie regionalnych porozumieñ ( regional import substitution, import-

substituting regional integration) . Mia³o to miêdzy innymi s³u¿yæ regionalnemu rozwojowi gospodar-

czemu i wejciu danych gospodarek w fazê industrializacji (np. przez okresowe wsparcie tzw. przemy-

s³ów niemowlêcych). Wiêkszoæ zainicjowanych wtedy rozwi¹zañ uleg³a rozpadowi [World Bank

1992]. Druga fala regionalizmu, nazywana równie¿ nowym regionalizmem, rozpoczê³a siê w drugiej

po³owie lat 80. XX wieku. Z etapem tym wi¹za³y siê m.in.: przed³u¿aj¹ce siê negocjacje w ramach Rundy

Urugwajskiej GATT; zainicjowana przez kraje EWG idea wprowadzenia Jednolitego Rynku Europejskie-

go; zmiana stanowiska USA wobec regionalnych porozumieñ handlowych (negocjacje w celu utworze-

nia NAFTA 7 , a tak¿e inicjatywa na rzecz utworzenia FTAA 8 ). Poza tym w Ameryce £aciñskiej od¿y-

wa³y ju¿ wczeniej zawarte porozumienia (CACM 9 i the Andean Pact 10 ) lub powsta³y nowe

Klauzula najwy¿szego uprzywilejowania ( Most Favoured Nation Treatment MFN) mówi, ¿e wszelkie korzyci,

ulgi, przywileje lub zwolnienia przyznawane przez jedn¹ z umawiaj¹cych siê stron jakiemukolwiek produktowi

pochodz¹cemu z jakiegokolwiek innego kraju lub przeznaczonemu dla tego kraju, bêd¹ niezw³ocznie i bez

jakichkolwiek warunków rozci¹gniête na podobny produkt pochodz¹cy z terytoriów lub przeznaczony dla

terytoriów wszystkich innych umawiaj¹cych siê stron. Klauzula ta zapisana jest m.in. w artykule I GATT 1947,

artykule II GATS ( General Agreement on Trade in Services Uk³ad Ogólny w Sprawie Handlu Us³ugami).

Article XXIV General Agreement on Tariffs and Trade, Understanding on the Interpretation of Article XXIV

of the GATT 1994

The 1979 Decision on Differential and More Favourable Treatment, Reciprocity and Fuller Participation of

Developing Countries Decyzja z 1979 r. o zró¿nicowanym i bardziej preferencyjnym traktowaniu, wzajem-

noci i pe³nym uczestnictwie krajów rozwijaj¹cych siê.

http://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/scope_rta_e.htm (10.10.2008.)

NAFTA North American Free Trade Area Pó³nocnoamerykañska Strefa Wolnego Handlu.

FTAA Free Trade Area of the Americas Strefa Wolnego Handlu Ameryk.

CACM Central American Common Market rodkowoamerykañski Wspólny Rynek.

The Andean Pact Porozumienie Andyjskie.

312

Agnieszka Sapa

(MERCOSUR 11 ), w Azji m.in: ASEAN 12 roz-

poczê³o prace nad utworzeniem AFTA 13 , a

w Afryce podejmowano inicjatywy na rzecz

odbudowania ju¿ zawartych regionalnych

porozumieñ czy utworzenia nowych [Mat-

thews 2003]. Ostatnie lata, charakteryzuj¹ce

siê intensyfikacj¹ liczby zawieranych regio-

nalnych porozumieñ handlowych, okrela-

ne s¹ jako trzecia fala regionalizmu.

Wed³ug danych WTO na koniec kwiet-

nia 2009 r. notyfikowanych i aktywnych re-

gionalnych porozumieñ handlowych by³o

247 14 . W tym dla 152 porozumieñ podstaw¹

zawarcia by³ art. XXIV GATT 1947 albo

GATT 1994, 28 porozumieñ ustanowiono na

mocy art. V GATS, a 67 na podstawie Ena-

bling Clause (rys. 1). Z tych 247 porozu-

mieñ piêtnacie by³o efektem akcesji. Do-

U L L D

O L D

QRZHUHJLRQDOQHSRUR]XPLHQLDKDQGORZH

VNXPXORZDQDOLF]EDUHJLRQDOQ\FKSRUR]XPLH KDQGORZ\FK

Rysunek 1. Nowe (notyfikowane i aktywne) regio-

nalne porozumienia handlowe na forum GATT/WTO

wed³ug wejcia w ¿ycie i ich skumulowana liczba

(stan na 30.04.2009.)

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych z Re-

gional...http://rtais.wto.org/UI/PublicMaintainRTAHome.aspx

(

)

(

)

(

)

(

)

(

)

(

)

(

)

(

)

minuj¹c¹ form¹ aktywnych regionalnych porozumieñ handlowych s¹ strefy wolnego handlu, które

stanowi¹ blisko 3/5 aktywnych regionalnych porozumieñ handlowych. 27% aktywnych porozumieñ

zawartych zosta³o jako porozumienia o ekonomicznej integracji. Najmniejszy udzia³ stanowi¹ unie

celne i porozumienia o preferencyjnym handlu (tab. 1). Dominacja stref wolnego handlu w ramach

regionalnych porozumieñ handlowych wynika m.in.: ze wzglêdnie szybszego tempa negocjacji w ich

ramach, braku koniecznoci ustalania wspólnej taryfy celnej i polityki handlowej wzglêdem pañstw

trzecich, mniejszej utraty autonomii polityki handlowej w ramach strefy wolnego handlu czy przywi¹-

zania do geograficznej bliskoci partnera handlowego [Crawford, Fiorentino 2005].

W procesie tworzenia regionalnych porozumieñ handlowych zidentyfikowano pewne prawid³o-

woci. Po pierwsze, dla czêci krajów zawieranie regionalnych porozumieñ handlowych stanowi

g³ówny cel polityki handlowej. Oznacza to przenoszenie zainteresowania poszczególnych gospoda-

rek liberalizacj¹ handlu z poziomu wiatowego na poziom regionalny, co mo¿e staæ siê równie¿ dzia³a-

niem priorytetowym. Po drugie, regionalne porozumienia handlowe s¹ coraz bardziej skomplikowane.

Wi¹¿e siê to m.in. z tym, ¿e cz³onkowie takich porozumieñ czêsto nie s¹ s¹siadami w sensie geograficz-

nym, nastêpuje nak³adanie siê regionalnych porozumieñ oraz rozszerzany jest przedmiot regulacji

(wychodzi on poza kwestie regulowane przez system multilateralny). Po trzecie, zauwa¿alny jest

wzrost liczby regionalnych porozumieñ handlowych pomiêdzy krajami rozwiniêtymi i rozwijaj¹cymi

MERCOSUR Mercado Comun del Sur Wspólny Rynek Po³udnia.

ASEAN Association of South East Asian Nation Stowarzyszenie Narodów Azji Po³udniowo-Wschodniej.

AFTA ASEAN Free Trade Area Strefa Wolnego Handlu ASEAN.

Liczba notyfikowanych regionalnych porozumieñ handlowych nie odpowiada fizycznie istniej¹cym ugrupo-

waniom. Regionalne porozumienie handlowe, które obejmuje zarówno wymianê towarów, jak i us³ug, jest

liczone podwójnie. Wymagana jest bowiem osobna notyfikacja dla towarów i us³ug. Podobnie w przypadku

akcesji liczonej jako notyfikowane porozumienie nie zmienia siê fizycznie liczbê regionalnych porozumieñ

handlowych. Poza tym notyfikowane porozumienia handlowe nie odpowiadaj¹ tym aktywnym. Ponadto,

podane charakterystyki dotycz¹ liczby porozumieñ, a nie ich znaczenia w wiatowej wymianie.

Regionalne porozumienia handlowe w wietle WTO

313

siê. Tym samym obserwuje siê odchodzenie od zawierania jednostronnych preferencyjnych porozu-

mieñ (np. Systemu Powszechnych Preferencji Celnych) na rzecz porozumieñ z preferencjami wzajem-

nymi. Zauwa¿alny jest równie¿ wzrost liczby regionalnych porozumieñ handlowych miêdzy krajami

rozwijaj¹cymi siê. Po czwarte, charakterystyczna dla wspó³czesnych regionalnych porozumieñ han-

dlowych jest ich ekspansja i konsolidacja. Wzrasta liczba regionalnych porozumieñ w celu tworzenia

kontynentalnych bloków handlowych. Proces ten jednak (w odró¿nieniu od wczeniej wymienio-

nych) wydaje siê byæ os³abiany. Jednoczenie jednak nastêpuje intensyfikacja porozumieñ handlo-

wych pomiêdzy krajami/ugrupowaniami z ró¿nych regionów ( a proliferation of cross-regional Re-

gional Trade Agreements ) [Crawford, Fiorentino 2005, Fiorentino, Verdeja, Toqueboeuf 2007].

Regionalne porozumienia handlowe a cel GATT/WTO

Do czasu utworzenia WTO, forum negocjacyjno-konsultacyjnym, na którym opracowywano wspólne

stanowiska stron dotycz¹ce polityki stopniowej liberalizacji wiatowego handlu by³ GATT. G³ównymi

celami GATT by³y: liberalizacja handlu miêdzynarodowego oraz przyczynianie siê do jego rozwoju m.in.

przez: obni¿anie stawek celnych i znoszenie innych barier, eliminowanie dyskryminacji, ochronê rynku

wewnêtrznego jedynie przez taryfy celne oraz ustabilizowanie zasad, na których odbywa siê wiatowa

wymiana handlowa. GATT oparty zosta³ na czterech zasadach: klauzuli najwy¿szego uprzywilejowania,

klauzuli narodowej, zasadzie wzajemnoci oraz zasadzie stosowania ce³ jako podstawowego narzêdzia

interwencji w handlu [Proczek 2006, Rymarczyk 2005, Czubik, Kuniak 2004]. Podpisaniu Aktu Koñco-

wego Rundy Urugwajskiej towarzyszy³o przyjêcie Porozumienia ustanawiaj¹cego wiatow¹ Organiza-

cjê Handlu, która rozpoczê³a dzia³alnoæ od 1 stycznia 1995 r. WTO oparta jest m.in. na zasadach GATT.

Uwzglêdniaj¹c cel dzia³ania WTO (liberalizacja) oraz intensyfikacjê zawierania regionalnych poro-

zumieñ handlowych (dyskryminacja pañstw trzecich), istotne jest znaczenie tych porozumieñ dla reali-

zacji celu WTO. Problem dotyczy wiêc tego czy regionalne porozumienia handlowe wspieraj¹ i przy-

spieszaj¹ proces liberalizacji wiatowego handlu czy przeciwnie os³abiaj¹ go. W literaturze przedmiotu

nie ma jednoznacznej odpowiedzi na tak postawiony problem. Regionalne porozumienia handlowe

mog¹ stanowiæ instrument przyspieszaj¹cy liberalizacjê wiatowej wymiany przez obejmowanie tych

sfer dzia³alnoci, które nie by³y/s¹ przedmiotem negocjacji wielostronnych. Jednoczenie niektóre przyj-

mowane rozwi¹zania na poziomie regionalnym (na przyk³ad dotycz¹ce handlu us³ugami, przep³ywu

inwestycji czy standardów rodowiskowych) sprzyja³y przyjmowaniu podobnych na gruncie WTO

[http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/bey1_e.htm (8.09.2008.)]. Z uwagi na mniejsz¹

liczbê uczestników, regionalne porozumienia handlowe s¹ wzglêdnie ³atwiejsze do wypracowania i

umo¿liwiaj¹ poszerzenie zakresu liberalizacji. W sytuacji, kiedy w ramach ugrupowania pojawi siê tzw.

efekt rozmiêkczenia preferencji lub asymetrii preferencji [Hoekman, Kostecki 2002] mo¿e nast¹piæ ich

przeniesienie na poziom negocjacji wielostronnych. Wród pozytywnych bodców wywieranych przez

regionalne porozumienia handlowe na multilateralny system handlu wymienia siê np. efekty skali,

wzmocnienie konkurencji, intensyfikacjê przep³ywu zagranicznych inwestycji czy wzmocnienie umiejêt-

noci negocjacyjnych. Poza tym przyjête rozwi¹zania na poziomie regionalnym mog¹ byæ ³atwiej wpro-

wadzane na poziom wiatowy [Boonenkamp 2003].

W tworzeniu regionalnych porozumieñ handlowych obecny jest proces nak³adania siê cz³onko-

stwa w ugrupowaniach. Z uwagi na to, ¿e ka¿de ugrupowanie tworzy mini-re¿im handlowy, oznacza

to, ¿e w jednym kraju jednoczenie obowi¹zuj¹ zasady handlowe przypisane ró¿nym porozumieniom.

Sytuacja taka mo¿e wp³ywaæ hamuj¹co na rozwój handlu z uwagi na koszty zwi¹zane z podporz¹dko-

waniem siê ró¿nym regu³om w zale¿noci od tego, w ramach którego ugrupowania prowadzona jest

wymiana handlowa. W sytuacji, kiedy regionalne porozumienia handlowe obejmuj¹ równie¿ sferê

dzia³alnoci, która nie jest przedmiotem regulacji na poziomie multilateralnym, wzrasta ryzyko nie-

spójnoci rozwi¹zañ w ramach ugrupowania czy pomiêdzy nimi. Mo¿e to rodziæ nieporozumienia

dotycz¹ce przyjêtych rozwi¹zañ czy problemy zwi¹zane z ich implementacj¹, szczególnie tam gdzie

wystêpuje nak³adanie siê regionalnych porozumieñ handlowych [http://www.wto.org/english/tra-

top_e/region_e/scope_rta_e.htm (10.10.2008.)]. Utworzone, w oparciu o regionalne porozumienie

handlowe, regionalne ugrupowanie ustanawiaj¹c zewnêtrzn¹ wspóln¹ taryfê celn¹ maksymalizuje

swój dobrobyt ekonomiczny. Im wiêksza jest ta grupa pañstw, tym wiêksz¹ ma si³ê monopolu i tym

wiêksz¹ si³ê przetargow¹ oraz mo¿liwoæ ustalania wy¿szych stawek celnych [Frankel 1997]. Tworzenie

regionalnych porozumieñ handlowych dyskryminuj¹c kraje trzecie kreuje dodatkowe koszty dla krajów

pozostaj¹cych poza porozumieniem. Nastêpuje równie¿ wiêksze upolitycznienie handlu. Regionalne

314

Agnieszka Sapa

porozumienia handlowe mog¹ wspieraæ protekcjê wybranych grup interesu [Hoekman, Kostecki 2002].

Wród efektów regionalnych porozumieñ handlowych negatywnie wp³ywaj¹cych na wielostronn¹

liberalizacjê handlu identyfikuje siê równie¿ intensyfikacjê napiêæ negocjacyjnych, ograniczenie sk³on-

noci do prowadzenia liberalizacji na poziomie multilateranym, coraz bardziej skomplikowane regu³y

pochodzenia oraz zmianê kierunku handlu i inwestycji [Boonenkamp 2003].

Podsumowanie

W wietle zasad WTO powsta³ pewien samonapêdzaj¹cy siê mechanizm. Klauzula najwy¿sze-

go uprzywilejowania, jako podstawowa zasada WTO, ma chroniæ kraje przed ich nierównym trak-

towaniem. Regulacje, stanowi¹ce bazê tworzenia regionalnych porozumieñ handlowych, s¹ jej

zaprzeczeniem, chocia¿ samo porozumienie wprowadza w ¿ycie liberalizacjê wymiany w ramach

danego ugrupowania. Kraje pozostaj¹ce poza porozumieniem, a wiêc dyskryminowane, tworz¹

kolejne porozumienia (lub przy³¹czaj¹ siê do ju¿ istniej¹cych) i tym samym promuj¹ w ich obrêbie

zasadê wolnego handlu. Powstaje wiêc sytuacja, kiedy grupa krajów chroni¹c siê przed dyskrymi-

nacj¹ zawiera kolejne porozumienie, zbudowane na zasadzie wolnego handlu i jednoczenie prefe-

ruj¹ce grupê krajów cz³onków.

Literatura

Boonenkamp C. 2003: The Changing Landscape of RTAs. WTO Seminar on Regional Trade Agreements and the

WTO. Geneva, 14 November, s.10.

Burfisher M.E., Jones E.A. 1998: Introduction and Overview. [In:] Burfisher M.E., Jones E.A. ed., Regional Trade

Agreements and U.S. Agriculture, Market and Trade Economics Division, Economic Research Service, U.S. Depart-

ment of Agriculture, Agricultural Economic Report, no. 771, s. 4.

Crawford J.A., Fiorentino R.V. 2005: The Changing Landscape of Regional Trade Agreements. WTO, Geneva,

Switzerland, s. 2-4.

Czubik P. 2002: Wolny handel towarami. Podstawy miêdzynarodowo-prawne regionalizmu handlowego. Kantor Wy-

dawniczy Zakamycze, Zakamycze, s. 29-30.

Czubik P., Kuniak B. 2004: Organizacje miêdzynarodowe. Wyd. C.H.Beck, Warszawa, s. 64-65.

Differential and More Favourable Treatment, Reciprocity and Fuller Participation of Developing Countries (Decision of

28 November 1979 L/4903).

Fiorentino R.V., Verdeja L., Toqueboeuf C. 2007: The Changing Landscape of Regional Trade Agreements: 2006

Update. Discussion Paper , No 12. WTO, Geneva, s. 2-7.

Frankel J.A. 1997: Regional Trading Block in the World Economic System. Washington, s. 210-212.

General Agreement on Trade in Services

Hoekman B, Kostecki M.M. 2002: Ekonomia wiatowego systemu handlu. WTO: zasady i mechanizmy negocjacji.

Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu, Wroc³aw, s. 324-325, 331-333.

Matthews A. 2003: Regional integration and food security in developing countries. Training Materials for Agricultural

Planning, Agricultural Policy Support Service Policy Assistance Division. FAO, Rome, s. 3.

Proczek M. 2006: Od Uk³adu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu do wiatowej Organizacji Handlu. [W:]

Organizacje miêdzynarodowe we wspó³czesnym wiecie, Latoszek E., Proczek M. (red.). Dom Wydawniczy Elipsa,

Warszawa, s. 160-162.

Regional Trade Agreements Database http://rtais.wto.org/UI/PublicMaintainRTAHome.aspx.

Rymarczyk J. 2005: wiatowa Organizacja Handlu geneza, cele, struktura. [W:] 10 lat wiatowej Organizacji Handlu,

Rymarczyk J., Wróblewski M. (red.). Oficyna Wydawnicza Arboretum, Wroc³aw, s. 7.

The General Agreement on Tariffs and Trade (GATT 1947). Understanding on the Interpretation of Article XXIV of the

GATT 1994.

World Bank. 1992: Regionalism in trade is back and here to stay. World Bank Policy Research Bulletin , May June,

Volume 3, No 3, s. 1.

http://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/scope_rta_e.htm (10.10.2008.).

http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/bey1_e.htm (8.09.2008.).

http://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/scope_rta_e.htm (10.10.2008.).

Summary

A prominent feature of the contemporary multilateral trading system is proliferation of regional trade

agreements. Such agreements increase discrimination of third countries although those agreements are notified

to the GATT/WTO which is focused on promotion of free world trade. The paper state sets of rules under which the

WTO members can enter into regional integration arrangements. The main trends and characteristics of regional

trade agreements are also presented. The last part of this paper is focused on the relations between regional trade

agreements and the multilateral system.

Adres do korespondencji:

dr Agnieszka Sapa

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

Katedra Makroekonomii i Gospodarki ¯ywnociowej

al. Niepodleg³oci 10, 60-875 Poznañ

tel. (0 61) 854 30 17, e-mail: agnieszka.sapa@ue.poznan.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: