19 II 2009
Życie kulturalne pod okupacją i na emigracji:
1. Krótki rys najważniejszych wydarzeń.
2. Bilans wojny (straty kulturalne, w ludziach).
3. Polityka „kulturalna” obu okupantów.
4. Działalność kulturalna państwa podziemnego.
5. Literatura poza krajem – zalążki życia na obczyźnie.
ü II wś. wpłynęła na tematykę literatury po II wś. i na poszukiwanie formy (Borowski szuka jej w literaturze amerykańskiej; Buczkowski i jego Czarny potok – językiem próbuje opisać doświadczenie skrajne; język Białoszewskiego; Różewicz pisze przez „ściśnięte gardło”; Nałkowska i język przezroczysty w Medalionach; Grudziński – niewyrażalność II wś.)
Ad. 1.
ü 1 IX – wybuch wojny
ü 29 IX – Rząd PL na uchodźstwie
ü 17 IX – Sowieci napadają na PL (Witkacy popełnia samobójstwo)
ü błyskawicznie tworzą się struktury PL państwa podziemnego, a nie! ruch oporu
ü po ataku Niemców – „dziwna wojna”
ü 10 V 1940 – Niemcy atakują Francję
ü 1941 – zmiana układu (Rzesza atakuje Sowietów – plan Barbarossa)
ü Łuk Kurski
ü 1941 – przyłącza się USA
ü 1943 – ujawnienie Katynia
ü powstanie w getcie
ü 1944 – powstanie warszawskie (wiadomo już, że Niemcy wojnę przegrają); desant aliantów w Normandii
ü 8 V 1945 – koniec wojny
Układ sił:
I ziemie pod okupacją niemiecką
ü kraj Warty, wcielony do III Rzeszy: poznańskie, Śląsk, Białostocczyzna, Suwalszczyzna
ü Generalna Gubernia (elementy autonomii, tu rządzi Hans Frank: 4 dystrykty, W-wa – centralny pkt oporu
II ziemie pod okupacją sowiecką
ü Białoruś
ü Ukraina
Ad. 2.
ü początek wojny: giną wielcy – Czechowicz, Dołęga-Mostowicz, Boy-Żeleński; Żydzi – Schulz, Franciszka Arnsztajnowa
ü powstanie warszawskie – Kaden-Bandrowski, poeci Kolumbowie (Baczyński, Gajcy, Stroiński, Bojarski, Strzebiński)
ü Katyń – Władysław Sebyła
ü starsze pokolenie: Irzykowski
ü więzieni: Gałczyński; przez Sowietów: Broniewski, Wat, Herling-Grudziński
Ad. 3.
ü „kulturalna” – zdeptanie kultury w zarodku
ü polityka kulturalna Niemców nie była z początku tak drapieżna, stała się jednak z czasem
ü I getta – koniec 1939
ü zarekwirowanie radioodbiorników – za posiadanie groziła śmierć
ü zlikwidowanie polskiej prasy (w miejsce tejże prasa gadzinowa, np. Nowy Kurier Warszawski), radia
ü zniesiono szkolnictwo wyższe, gimnazja, licea
ü XI 1939 – aresztowano prof. UJ (m.in. Ignacy Chrzanowski, Stefan Kołaczkowski giną w obozie)
ü Niemcy szerzą tezę o niższości naszej kultury, ale wywożą dzieła sztuki i zabijają prof.
ü zamknięte teatry; otwarto bulwarowe, które szerzyły propagandę
Kwestia współpracy z okupantem na polu kulturalnym:
ü Niemcy dali do podpisu listę pisarzom – nikt się nie chciał podpisać
ü Jan Emil Skiwski – współpracował z Niemcami ze względu na swoje poglądy polityczne: uważał, że zagrożeniem dla PL jest sowietyzacja
ü Ferdynand Goetel: współpracował z grupą Przedmieście przed wojną; epizod związany z Katyniem: dostał propozycję od Niemców, aby zbadać groby zbiorowe z ramienia Czerwonego Krzyża (raport dla CK i dla Stefana Roweckiego-Grota)
Co w Związku Radzieckim?
ü na terenach zajętych przez ZSRR – nowa wizja człowieka i kultury
ü Związek Pisarzy Zach. Ukrainy we Lwowie (agenda Moskwy):
· gromadzi pisarzy ukraińskich, PL, żydowskich
· przewodzi Wanda Wasilewska – pisarka komunistyczna (potem Związek Pisarzy PL na Ukrainie – zalążek komunizmu w PL)
ü „Czerwony Sztandar” we Lwowie (zakres autonomii, gdy Lwów jest pod okupacją radziecką)
Ad. 4.
ü nurt samorzutny narodu
ü nurt odgórny
Działalność wydawnicza:
ü działalność kulturalna pod okupacją – kontynuacje sprzed wojny (pisma, środowisko)
ü walki między stronnictwami
ü prasa kulturalna – każde pismo to inne stronnictwo
ü najważniejsze:
1. SiNowcy – „Sztuka i Naród” (Gajcy, Trzebiński, Stroiński) – o nachyleniu nacjonalistycznym
2. „Kultura Jutra” – o nachyleniu chrześcijańskim (duch personalizmu); związana z Teatrem Rapsodycznym Kotlarczyka (grał tu Karol Wojtyła)
3. „Droga” i „Płomienie” (tu publikował Jan Strzelecki: eseista, twórczość powojenna, Próby świadectwa – memento dla tych z podziemia) – poglądy socjalistyczne, państwo społecznikowskie
4. jednodniówki, branżowe
ü tylko w jakiejś mierze mają zaplecze literacko-kulturalne (w pismach: a. idea PL mocarstwowej; b. odrzucenie klerkizmu)
ü artykuł Gajcego z 1943 Już nie potrzebujemy (negacja twórczości XX-lecia; antysemicka wypowiedź – Gajcy odżegnuje się od poetów żydowskich)
ü 1976 – początki opozycji, lekcja dla starszych
Salony:
ü Iwaszkiewicz, willa Stawisko w Podkowie Leśnej
ü tajne nauczanie
ü Kamiński, Kamienie na szaniec
ü mały sabotaż
Ad. 5.
ü literatura poza krajem, jeszcze nie emigracja, nie uchodźstwo
ü Rumunia (tu internowany zostaje rząd, tu na dłuższy czas zostaje Iłłakowiczówna, przez Rumunię na Węgry przedostają się Stempowski i Vincenz, który zostaje tu do końca II wś.), Węgry (sojusznik Niemiec, ale postawa neutralna wobec Polaków) – najłatwiej się tu przedostać
ü Francja (tu: rząd; powstają „Wiadomości PL”, red. Grydzewski, oficjalnie: Zygmunt Nowakowski, kontynuacja „Wiadomości Literackich”) – tradycyjny kierunek emigracji po 1945 (bo i tam jest wojna od 1940)
Szkice piórkiem, Andrzej Bobkowski:
ü opus magnum
ü dzieło nierówne: fragmenty arcydzielne, obszerne fragmenty rodzajowo-obyczajowe (np. co jedli, gdzie spali)
ü szkic upadku duchowego Europy, która przestała istnieć jako kontinua duchowa
ü współpracownik „Kultury” paryskiej
Centra emigracyjne:
1. Anglia (Londyn, tu: rząd)
2. USA (Wierzyński, Tuwim – wraca po wojnie, bo podzielił się w Nowym Jorku z Lechoniem, Lechoń – zm. 1956, skoczył z 12 piętra hotelu Hilton, Wittlin)
3. Bliski, Środkowy Wschód
ü Słonimski, Kuncewiczowa, Pawlikowska-Jasnorzewska (zm. 1947)
ü „Wiadomości PL, Polityczne i Literackie” – najważniejsze w czasie II wś. (red. Grydzewski), przeciwwaga dla „Kultury” paryskiej
ü „Nowa PL”, „Myśl PL”
ü Dywizjon 303, Fiedler [fidler]
ü reportażyści: Wańkowicz, Pruszyński
ü obecność armii gen. Andersa na Wschodzie
ü Iran, Persja, Syria, Palestyna (armia reorganizuje się, przez Afrykę Pn. do Włoch)
ü Giedroyc – młody dziennikarz, który ma stworzyć zaplecze propagandowe
ü Herling-Grudziński – Virtuti Militari za ten szlak (Afryka Pn. – Włochy)
ü Mieroszewski (Brygada Strzelców Karpackich)
ü Maria Zielińska – eseje
ü „Gazeta PL” – Jerozolima, Ksawery Pruszyński, Broniewski, Marian Czuchnowski
ü Srebrne Orły, Parnicki
Jeszcze przed 1945:
ü ofensywa Armii Czerwonej, przed wybuchem powstania warszawskiego dochodzi do Wisły (Praga)
ü na ziemiach odzyskanych – PL lubelska (Lublin jako I stolica państwa odrodzonego), na Zamku Lubelskim Niemcy mordują ok. 2 tys. ludzi
ü „Odrodzenie” – dystans do polityki, pisało o rzeczach ważnych
ü „Kuźnica” – manifest PKWN (22 VII) był quasi-konstytucją państwa komunistycznego
3
Marudziara