FASZYZM
Nazwa i pojęcie
Faszyzm – wywodzi się etymologicznie od łacińskiego fasce, języku włoskim przekształconego na facio, oznaczającego pęk rózg symbolizujących siłę jedności politycznej.
- 1892 r. pierwsze zastosowanie tego słowa dla określenia zrewoltowanych ugrupowań sycylijskich, wyrażających poglądy socjalistyczne określały się mianem fasci
- facio (związek, wiązka)w 1914 r. oznaczało włoskie grupy sprzeciwiające się neutralności Włoch w czasie I wojny. Po wojnie tym mianem określali się obrońcy spod Caporetto z 1917
- na gruncie włoskim nabrało sensu pozaparlamentarnej aktywności nacjonalistycznej
-1922 przejecie władzy przez Mussoliniego i faszyzm staje się elementem debaty politycznej
- początkowo faszyzm był bardziej metodą zdobywania władzy niż ideologią , którą faszyści dorabiali po fakcie.- Sami faszyści nadawali swej ideologii cechy uniwersalistyczne, co podkreślono utworzeniem w 1935r. Międzynarodówki Faszystowskiej.
Pojecie faszyzmu jako ideologii jednoznacznie wskazuje na jej mglisty, demagogiczny, propagandowy charakter. Jako ideologia eklektyczna powiązana jest z innymi ideologiami: socjalizmem, syndykalizmem, nacjonalizmem, rasizmem, jednak jest to niepowtarzalne połączenie wyrwanych z całości ich elementów, kojarzona z dyktaturą: kapitału, dyktaturą wodza, dwustu rodzin.
Treść:
- Faszyzm pogardza jednostką ludzką, z wyjątkiem kultu wodza
- Przyznaje prymat wspólnocie narodowej i rasowej w ramach państwa nad jednostką ludzką.
- Mobilizuje masy , wspólnotę narodową i rasową pod dyktando wodza środkami rewolucjonizmu werbalnego.
- Kreuje nowe elity społeczne, odwoływał się bardziej do silnego aparatu wojskowego i policyjnego niż siły ekonomicznej.
Faszyzm włoski i niemiecki - różnice
- Znaczenie rasy – pomijane w faszyzmie włoskim, przybierające rozmiary obsesyjne szczególnie antysemityzmu w nazizmie.
- Przemoc i terror – we Włoszech Nie organizowano obozów zagłady, a więźniów politycznych duzo mniej niż w Rzeszy
- Religia – nazizm był antyreligijny i antyklerykalny, natomiast faszyzm włoski oczekiwał poparcia kościoła.
- Osadzenie w racjonalizmie myśli zachodniej idei faszyzmu włoskiego, nazizm stał na pozycjach irracjonalnych.
- uzasadnienie dążeń do pokoju – Włochy agresywny imperializm, nazizm pod hasłami obsesyjnego rasizmu.
Źródła
- 1922 – przejecie włądzy przez faszystów włoskich
- 1933 – przejęcie władzy przez nazistów
- kuźnią idei faszystowskich były ruchy faszystowskie:
Pierwszym ruchem były Włoskie Związki Walki zreorganizowane przez Mussoliniego w Narodową Partię Faszystowską.
W Niemczech Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza
Falanga Hiszpanai, Michał Anioł i Legion Żelaznej Gwardii w Rumunii, Strzałokrzyżowcy na Węgrzech.
We wszystkich przypadkach nie były to ruchy jednej klasy społecznej; skupiały przedstawicieli wszystkich grup
- Ideologia faszystowska rodziła się w okresie osłabienia formalnej demokracji demokracji parlamentarnej faktycznie zdominowanej przez warstwy najbogatszych.
- Faszyści umiejętnie wykorzystali niezadowolenie różnych warstw społecznych : kryzys strukturalny w ekonomice, upadek wartości moralnych, kryzys syst. Parlamentarnego, skutki I wojny, odwet militarny i zdobycze terytorialne.
4 główne źródła ideologii faszystowskiej.
1) Źródłem myśli faszystowskiej jest instynktowny stan umysłu kształtujący określony typ osobowości, występujący we wszystkich formach organizacji społecznej od początku cywilizacji.
2) włosi - ideologia faszystowska czerpie swój rodowód z całych dziejów kultury włoskiej, głównie z myśli odrodzenia i oświecenia
3) ideologia faszystowska pochodzi z kompleksowej, fatalistycznej, negatywnej i krytycznej reakcji myśli europejskiej na główne nurty myśli politycznej zrodzonej przez Rewolucję Francuską – socjalizm i liberalizm.
4) faszyzm był odpowiedzią na skutki I wojny światowej, w okresie kryzysu kapitalizmu przy jednoczesnej nienawiści do komunizmu
INTERPRETACJE
Interpretacje marksistowskie
- wyjaśniają istotę faszyzmu koncentrując się na dwóch zagadnieniach; 1)wzajemnych stosunkach kapitalizm – faszyzm 2) siłach społecznych, które przyczyniły się w najwyższym stopniu do narodzin i rozwoju ideologii faszyzmu.
- Według marksistów faszyzm był produktem wewnętrznych przeobrażeń kapitalizmu europejskiego zamkniętym okresem dwudziestolecia międzywojennego.
- Marksistowskie poszukiwania istoty faszyzmu w jego relacjach z kapitalizmem budziły wątpliwości niektórych marksistów:
Faszyzm jako dyktatura kapitału nie zrodził się w najwyżej rozwiniętych krajach kapitalistycznych
Skad mógł pojawić się faszyzm w krajach o niskim poziomie rozwoju kapitalizmu.
- opinie marksistów co do sił społecznych na których oparł się faszyzm są różne, sowieci podtrzymywali ze faszyzm to wynik walki klasowej wielkiej burżuazji z proletariatem, inni uwazali iż jego istota tkwi w konflikcie wsi z miastem. Skoro faszyzm budził opory burżuazji i chłopów może był wyrazem siły sfrustrowanego mieszczaństwa.
Interpretacje Liberalne
- Faszyzm jako totalitaryzm był charakteryzowany za pomocą monolitycznego systemu partyjnego, brak rozdziału między państwem a społeczeństwem, całkowitemu podporządkowaniu jednostki ludzkiej , kultury gospodarki państwu, totalnej mobilizacji mas dla agresywnych celów.
- Hannah Arendt – Korzenie totalitaryzmu - genezę faszyzmu wiązała z umocnieniem się imperializmu, upadkiem społecznych struktur klasowych na rzecz tzw. społeczeństwa masowego.
- Jego totalitarną istotę wyjaśniała uległą biernością mas, rozproszonych i bezsilnych ideologicznie wobec faszystowskich przywódców.
- Nolte – faszyzm może się narodzić tylko na gruncie systemu liberalnego i nie istnieje bez pojedynku z bolszewizmem
Wyjaśnienia istoty faszyzmu za pomocą nauk społecznych
Wyjaśnienia historyczne
- Autorzy tych wyjaśnień na różne sposoby uzasadniają tezę o dziejowej nieuchronności pojawienia się faszyzmu.
- W Niemczech musiał się narodzić faszyzm, na gruncie tej tezy niemiecka tradycja kulturowa zawsze była pangermańska, autorytarna, militarna i antysemicka.
Wyjaśnienia etyczne
- istotę faszyzmu wspierają na tezie o kryzysie moralności i religii w cywilizacji zachodu
- Croce – faszyzm nie został wymyślony przez żadną z klas społecznych, ale był depresją społeczną, upojeniem spowodowanym przez wojnę.
- wielu badaczy utożsamiało faszyzm c całkowitym nihilizmem moralnym i kulturowym. Religijne wyjaśnienia etyczne istoty faszyzmu dostrzegały w nim aspekt „śmierci Boga”
Wyjaśnienia psychologiczne/psychohistorią
- Inspirowane psychoanalizą Freuda, koncentruje się na cechach psychiki faszystów składających się na osobowość autorytarną.
- Psychohistoria łącząc psychoanalizę Freuda z ekonomizmem Marksa, koncepcją rewolucji seksualnej zastąpiła koncepcję rewolucji politycznej. Analizował dzieciństwo faszystów, aby odsłonić głęboką strukturę ich późniejszych zachowań.
- Kompleks Edypa, męska obawa przed kastracją, przeradzająca się w poczucie frustracji, winy i bezsilności oceniała jako najgłębsze źródło agresji i sadomasochizmu, objawiających siew destrukcyjnych zachowaniach faszystów.
Wyjaśnienia socjologiczne
- faszyzm pojmowany jest jako forma gwałtownego przejścia od społeczeństwa tradycyjnego do społeczeństwa industrialnego.
- Mannheim – przekonywałiż faszyzm jest zjawiskiem typowym dla przenikniętego pośpiechem XX wieku. pośpiech ten umożliwił wtargnięcie na scene polityczną bezrozumnych mas o atawistycznej i irracjonalnej mentalności
- Lasswell – „ desperacka reakcja pragnących odwetu niższych klas średnich”
Wyjaśnienia politologiczne
- istoty faszyzmu doszukuje sie w kategoriach kryzysu formy państwa zwanej demokrację parlamentarną, która została zastąpiona tyranią. NA ogół nie upatruje w faszyzmie nowej formy państwa bo tyrania jest znana od wieków
ANTYIDEE faszyzmu
- Faszyzm wyraźnie lekceważy znaczenie ideologii w polityce, demagogia propagandowa zdecydowanie dominuje nad ideologią. Punkt ciężkości położony jest nie na poszukiwaniu określonych form wyrazu myśli, lecz na działaniu.
-Mussolini – „ Doktryną moja była doktryna czynu”
Antyliberalizm
- uzasadniany przestarzałości jak i błędnością idei liberalizmu. Fasyzsci twierdzili że każdy wiek ma swoją sztandarową doktrynę: w XIX w. był to liberalizm, dla XX wieku miał nabyć Faszyzm.
- Mussolini – „ liberalizm jest historycznym i logicznym przedsionkiem anarchii”
Antyintelektualizm
- obracał się przeciwko wszelkiej myśli racjonalistycznej, w szczególności przeciwko liberalizmowi.
- w faszyzmie ważne były czyny , emocje, impulsy instynkt a nie intelektualna racjonalność.
- Goebels - dla realizacji celów politycznych należy rozpętać wulkaniczne namiętności, wybuch gniewu, uruchomić pochód potężnych mas ludu , z zimnym wyrachowaniem organizować nienawiść i rozpacz.
- „nie jest ważne w co Się wierzy, ważne jest ze wierzymy.”
- „ kiedy słyszę słowo kultura odbezpieczam rewolwer”
Antyindywidualizm
- krytyka w dużej mierze implikowana krytyką liberalizmu gdzie wartość indywidualizmu jest ważna. Liberalizm występując w interesie żądnej bogactwa jednostki, przeczył sensowi aktywności gospodarczej państwa, faszyzm zmierza do prymatu państwa.
- Mussolini – „ jeśli ten co mówi liberalizm, mówi jednostka, to ten kto mówi faszyzm mówi państwo”
Antyfeminizm
- antyfeminizm sprzeciwiający się liberalnej idei powszechnej równości ludzi, szczególnie płci. Faszyzm egzaltując siłę męskości, sprzeciwiał się równouprawnieniu i emancypacji słabych kobiet.
- kobiety maja miejsce w „kuchnia, dzieci, kościół”, celem życiowym kobiet jest rola rodzicielek wojowników czystej rasy aryjskiej.
Antysemityzm(tylko w Niemczech)
- Propaganda ta zaczęła się już w latach 70 –tych XIX w. zwracając uwagę na światową potęgę żydostwa, upatrywał w nim zagrożenie dla narodu niemieckiego.
- Huston S. Chamberlain – Podstawy XIX w. – mówi iż rasa obejmuje wszystkie strony człowieka – fizyczne, psychiczne i intelektualne. Żydzi uważani za spekulantów, lichwiarzy i pasożytów. „Doktryną żydowską był marksizm”
Antyhumanitaryzm
- był konsekwencją antyindywidualizmu i antyfeminizmu.
- faszyzm był brutalny, twardy i agresywny, ważne było państwo nie jednostka. Naród i rasa nie dobro pojedynczego obywatela.
Antydemokratyzm
- faszyzm atakował demokratyczną zasadę równości ludzi, ponieważ toruje ona rzekomo drogę do kariery miernotom, stajac na drodze ludziom wybitnym.
- Hitler – „ prędzej wielbłąd przejdzie przez ucho igielne, niż geniusz w wyborach”
- wytykano niesprawności funkcjonalne, niesprawiedliwości socjalne, i liberalna nieingerencje panstwa.
Antyparlamentaryzm
- faszystowska koncepcja władzy polegała na całkowitej jej koncentracji w ręku wodza, eliminujących bez reszty demokratyczną zasadę trójpodziału władzy.(parlament III rzeszy mógł być co najwyżej najlepiej płatnym męski chórem świata)
- antyparlamentryzm wiódł faszyzm do antypluralizmu politycznego
( „jedna jest partia, jeden jest wódz, jedno jest państwo”)
Antymarksizm
- był silniejszy niż antyliberalizm, ponieważ faszyści ocenia liberalizm był „zwiędły” a marskizm „potężny”
- liberalizm i wyrosła z niego demokracja zachodnia były prekursorami marksizmu. Marksizm miałzostać zniszczony i wytępiony do ostatniego marksisty bez środków pośrednich.
Antykomunizm
- rozciągał się na wszelkie przejawy komunizmu. uderzał szczególnie w marksistowską koncepcję zmian społecznych. Wszelkim przejawom komunizmu wytykał prymitywizm motywacji materialnych
-negował równanie „dobrobyt = szczęście” – luksus zmienia ludzi w zwierzęta myślące tylko o sobie i wegetujące.
Antypacyfizm
- faszyzm jest wybitnie agresywny, Gentile – „ faszyzm nie opiera swojej przyszłości na kompromisach”
- wewnątrz kraju zaleca walkę ideologiczną wspierana przemocą, siłą gwałtem w celu fizycznego wyniszczenia ludzi o odmiennych poglądach
- w stosunkach międzynarodowych zachęca do gloryfikacji podojów w imię panowania rasy panów.
- Hitler – walka jest ojcem wszechrzeczy, jest stara jak samo życie”.
Idea nacjonalzmu
„Faszyzm to przede wszystkim wyolbrzymiony nacjonalizm”
- Nacjonalizm liberalny – poszukuje formy porozumienia miedzy tym co międzynarodowe. Jest pokojowy, patriotyczny, ugodowy.
- buduje wspólnotę narodową ponad różnicami etnicznymi i rasowymi
- stara się równoważyć znaczenie jednostki i narodu
- Nacjonalizm faszystowski – odrzuca formy porozumienia, odrzuca socjalizm, komunizm, masonerię, kosmopolityzm, jest heroiczny, agresywny i wojowniczy.
- domaga się wspólnoty narodowej o ściśle określonych cechach etnicznych i rasowych.
- lekceważy znaczenie jednostki, jednostka jest przejściowa , naród jest wieczny.
- Faszyzm włoski miał lokalną szatę ksenofobicznego patriotyzmu i sentymentalnego patriotyzmu.
- w nazizmie naród zawdzięcza to co najlepszy ludowi, zdeterminowanej prerogatywą czystości rasowej.
- W faszyzmie włoski naród zawdziecza swoją tożsamość państwu, w nazizmie naród wywodzący się z ludu oczekuje od państwa jedynie zabezpieczenia agresywnego bytu.
- Faszyzm włoski upatrywał w Kościele sojusznika, nazizm odnosił się doń z głębokę rezerwą, nierzadko wrogością.
- Oba nacjonalizmy podzielały przekonanie że SA predestynowane do podporządkowania sobie innych narodów i panowania na d światem.
- Faszyści nawiązywali do potęgi i chwały Imperium Rzymskiego zaś naziści do bojowości plemion starogermańskich i wspomnień Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
- Hierarchia wrogów nazizmu, kolejno Żydzi, Cyganie, Słowianie, komuniści, liberałowie, pacyfiści, intelektualiści.
- Pseudonaukowy nacjonalizm rasistowski został przesycony treściami XVIII w. romantyzmu germańskiego kótry sprzyjał ideologii nazizmu ponieważ lekceważył znaczenie rozumu na rzecz emocji u czuć intuicji.
- nazizm kultywował wiejski naturalizm, zachwycał się urokami wiejskich krajobrazów, preferował w gospodarce rolnictwo.
-kultura ludowa odpowiadała potrzebom nacjonalizmu, ponieważ był przeciwieństwem kultury miejskiej, zdominowanej jakoby przez znienawidzonych Żydów, burżuazję i intelektualistów. Pojęcie przestrzeni życiowej.
Idea państwa
- Carl Schmidt – Kryzys demokracji parlamentarnej (1923) – twierdził ze May ulegają bardziej propagandzie niż „parlamentarnej gadaninie” . Państwo faszystowskie powinno polegać na decyzjach politycznych a nie na normatywnej aktywności parlamentu.
Państwo autorytarne – nazwa rozciągana jest na te wszystkie formy ustroju państwowego, w których władza naczelna znalazł się w innych rekach niż parlament., różnica miedzy państ. Faszystowskim jest taka iż w faszyzmie utożsamiano istotę państwa z partyjnym ruchem nazistowskim, a cele obu z interesami niemieckiej wspólnoty narodowej
Pań. policyjne- policji przypadła nadzwyczajnie duża władz. Państwo policyjne to państwo swawoli władzy wykonawczej przeciwstawne państwu praworządnemu.
Pań. prerogatywne – to państwo w którym decyzja polityczna wyprzedza w czasie decyzje normatywną, polegając jedynie na uzasadnieniu ideologicznym
Pań. Stanu wyjątkowego - - dekret o stanie wyjątkowym 1933(ust. Norymberskie)
Pań. Totalitarne – nazwę ta wprowadził do życia Mussolini lo state totalne, miała znaczenie pozytywne jako synteza ,zjednoczenie wszystkich wartości.
- Gentile – rozumiał jako brak rozdziału między jednostką a państwem.
- Praktyka faszystowska wykazała że państwo totalitarne oznacza dążenie do rozciągnięcia zakresu aktywności państwa na całokształt życia społeczeństwa.
Def państwa Jedlinka „ państwo to terytorium, ludność i władza” w faszyzmie zastąpiono to odpowiednio pojęciami przestrzeń życiowa , wspólnota narodowa i zasada wodzostwa.
Państwo faszystowskie było:
1) narodowe – państwo jest formą i strukturą, zaś naród treścią i życiem
- Duce odrzucał pogląd Hitlera, że naród jest pierwotny wobec państwa, nei naród tworzy państwo, lecz państwo ukształtowało naród.
- państwo maiło zabezpieczać jedność duchową narodu.
2) Ludowe – najwyższym celem państwa jest ochrona oryginalnych, najwartościowszych elementów rasowych, które maił ucieleśniać soba lud germański, tworząc kanony piękna i wynoszące godność własnej rasy ponad inne niższe.
3) Rasistowskie – ludowe państwo rasowe nie był ocelem samy w sobie lecz środkiem utrzymania czystości rasowej zdolnej d wytworzenia najwyższych wartości (państwo to naczynie a naród to zawartośc)
4) Organiczne – życie poszczególnych jednostek jest mnie wartościowe od zycia państwa (państwo to żywy organizm, obrona państwa i poświęcenie życia jednostki to obowiązek)
5) Wolnościowe – pełna wolność państwa a dopiero w nim wolność jednostki
- wolność państwa była czymś absolutnym i wewnętrznym a wolność jednostki jest względna i wewnętrzna
W świetle faszyzmu państwo nie jest produktem historycznego rozwoju, lecz tworem ponadnaturalnym, wysnutym ducha narodu
Mussolini – „ wszystko w państwie, nic bez państwa, nic przeciwko państwu”
Idea człowieka
- Natura człowieka jest ukazywana przez pryzmat prymatu woli nad rozumem, Ludzi działają raczej na zasadzie instynktu i intuicji niż aktów przemyślanych.
- natura człowieka jest zła, egoistyczna i niegodna najmniejszego zaufania, Chamberlain – „człowiek to najpodlejsze zwierzęcie”
- z kultu siły militaryzmu wyrosła aprobata dla człowieka bezwzględnego , brutalnego i amoralnego.
- wszyscy naziści akceptowali nei tylko nierówność ras, ale i nierówność wśród samych członków własnej rasy.
„Postęp i kultura nie są produktem większości, lecz wyłącznie geniuszu i energii osobowości.
- ideał aryjski blondyn o niebieskich oczach
- należało przezwyciężyć słabości człowieka ukształtowanego w przedfaszystowskich i pozafaszystowskich środowiskach,
- Faszystom włoskim przyświecał wzór osobowy renesansowego Włocha, obdarzonego walecznością starożytnego rzymianina
Idea wodzostwa
- faszyzm lokował pełnię władzy w osobie charyzmatycznego wodza, utożsamianego z smumieneim, rozumem, narodem, wiara nadczłowiekiem.
- Goring –„ nie mam żadnego sumienia, moim sumeineim jest Hitler”
- R. Hess – „Wódz ma zawsze racje”
- charyzmatyczny wódz, predestynowany do osiągnięcia przełomowej roli w dziejach, był uznawany przez faszystów za suwerena. Dzierżył pełnię władzy na zewnątrz i wewnątrz państwa.
- wodzowi przypisywano cechy nadczłowieka, jest doskonałym wyrazicielem ale i wykonawcą idei wodzostwa.
„ Polecenia od góry do doły, odpowiedzialność od dołu do góry”
-wódz domagał się od podległych mu ludzi dyscypliny, posłuszeństwa, lojalności, sprzyjać temu maiła uniformizacja zachowań i ubiorów, opartych na wzorach wojskowych, militaryzacja i propaganda kluczem do władzy
„nie jet ważne czy nas kochają , ważne jest że nas słuchają”
-chaos organizacyjny, wiele instytucji rywalizujących, brak koordynacji, sam Hitler dawał zadania przewaznie dwu instytucja poneiwąz rywalizacja wyłaniała silniejszego.(organizacyjna dżungla)
Idea gospodarki
4 główne punkty
1)polityka powinna zachowac priorytet nad ekonomiką
2)w polityce akcent pada na naród, a w narodzie na lud, więc ekonomika powinna być zdeterminowan przez czynniki narodowe, a wśród nich agrarne
3)praktyka ekonomiczna faszystów była mieszaniną ekonomiki socjalistycznej z ekonomiką kapitalistyczną
4)duża rozbierznośc wśród samych faszystów w opisywaniu i ukierunkowaniu ekonomiki faszystowskie
- Syndykaty – mocno zakorzenione we włoskim chrześcijaństwie miały skupiać samych pracowników fizycznych i umysłowych z uwagi na rodzaj ich aktywności produkcyjnej.
- korporacje – nawiązujące do średniowiecznych wzorów korporacjonizmu, miały układać harmonijne stosunki miedzy pracownikami i pracodawcami
- korporacje potwierdzają możliwość współpracy kapitału z pracą miały urzeczywistnić niespotykana nigdzie wcześniej sprawiedliwośc dziejową
- zamiast „proletariusz wszystkich krajów łączcie się” miało być „ proletariusze duch i pięści łączcie się”
- narodowy sukces ekonomiki służył dwu celom
1)miała służyć celom własnego narodu
2)autarkia państw faszystowskich (ogloszona we Włoszech 1936)
-faszyzm preferował rolnictwo nad przemysłem
- zakaładal zasadę interwencjonizmu państwowego( od socjalizmu), kapitalistyczny charakter gospodarki zachowali w rolnictwie i w tych gałęziach przemysłu, w których nei kłócilo się z „celam narodowymi(rozwój przemysłu zbrojeniowego)”.
Idea prawa
- we Włoszech system prawny oparto o przyjęte zasady po ostatnim reżimie
-w Rzeczy negacja prawo jako kajdanów decyzyjnych państwa i nienwiąsc do jurystów(jak adwokat może bronić przestępców, więc sam nie jest uczciw...
kaya86