NOWA_KONCEPCJA_STRATEGICZNA_NATO.pdf

Przemysław Pacuła

Nowa koncepcja strategiczna

NATO

Obowiązująca obecnie Koncepcja Strategiczna Sojuszu zosta-

ła przyjęta w czasie szczytu w Waszyngtonie w 1999 r. Począ-

tek XXI w. przyniósł jednak wydarzenia, które stworzyły ko-

nieczność redeﬁ nicji polityki bezpieczeństwa i obrony państw

obszaru transatlantyckiego. Z tego względu niezbędna jest co

najmniej aktualizacja, a najlepiej uzgodnienie nowej Koncep-

cji Strategicznej. Z różnych powodów realizacja tego postulatu

przebiega bardzo powoli, jednak wydarzenia w Gruzji powin-

ny doprowadzić do przyspieszenia prac nad reformą Soju-

szu. Obecnie trwają nieformalne konsultacje wśród członków

NATO, a konkretne działania zaczną się prawdopodobnie po

jubileuszowym szczycie Sojuszu w kwietniu 2009 r.

W swej 60-letniej historii NATO, jej członkowie wypracowali tylko czte-

ry koncepcje strategiczne (w latach: 1952, 1967, 1991 i 1999), ale potrzeba

opracowania nowej wydaje się pilniejsza niż kiedykolwiek. Trudny mo-

ment, w którym znalazł się Sojusz, a także zmieniająca się mapa i natu-

ra zagrożeń dla obszaru transatlantyckiego są wystarczającym powodem,

aby przyspieszyć prace nad nowym dokumentem programowym NATO. Jak

stwierdził w lutym 2007 r. Sekretarz Generalny Sojuszu J. de Hoop Scheffer,

„prowadzone operacje w Afganistanie i Kosowie dały nam lekcję bezpie-

czeństwa XXI w. Potrzebujemy wykorzystać ją w naszych głównych doku-

mentach, aby można było wykorzystać te doświadczenia w praktyce”.

Prawdą jest, że misja ISAF ( International Security Assistance Force ) w Af-

ganistanie jest obecnie kluczową dla przyszłości Sojuszu. Jednak nie jest

to jedyny powód konieczności przygotowania nowej strategii. Ostatnie dwa

dokumenty (1991 i 1999 r.) były formą rewitalizacji organizacji i dały in-

strumentarium do przyjęcia nowych członków i podjęcia nowych wyzwań.

Pogarszająca się sytuacja w Afganistanie, zaleczone, lecz niezabliźnione

konﬂ ikty wewnątrz Sojuszu powstałe wokół amerykańskiej inwazji na Irak

w 2003 r., czy wyraźnie inne podejście do kluczowych zagadnień związa-

nych z bezpieczeństwem wśród członków są wystarczającymi przesłanka-

mi uzasadniającymi konieczność ponownej rewitalizacji NATO. W ostat-

niej kwestii katalizatorem poważniejszych zmian mogą być następstwa

inwazji Rosji na Gruzję.

Sojusz obronny czy sojusz wspólnych interesów?

Jednym z najważniejszych dylematów, które pozostają do rozstrzyg-

nięcia, jest kwestia charakteru Sojuszu. W swych początkach był on orga-

nizacją typowo obronną, jednak po zakończeniu „zimnej wojny”, w cza-

sach wzrostu znaczenia zagrożeń asymetrycznych pojawiła się, forsowana

przez Stany Zjednoczone, koncepcja NATO jako „globalnego policjanta”.

Problem użycia siły militarnej w działaniach nieobjętych postanowienia-

mi art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego pozostał nierozstrzygnięty w doku-

mencie z 1999 r. Wydarzenia 11 września 2001 r. i rozpoczęcie przez USA

globalnej wojny z terroryzmem zmuszają jednak do jasnej odpowiedzi na

pytanie, czy Sojusz ma ograniczać się do obrony własnego terytorium (ko-

lektywna obrona). Waszyngton, wspierany przez część członków NATO

(m.in. Wielką Brytanię), stoi na stanowisku, że organizacja powinna być

wspólnotą wartości i interesów i być zdolna do interweniowania w ich

obronie nawet poza obszarem transatlantyckim. Jeśli nowe wyzwania

XXI w. związane z terroryzmem oraz proliferacją broni masowego rażenia

(BMR) miałyby stanowić główne priorytety Sojuszu, koncepcja amerykań-

ska powinna być logiczną tego konsekwencją. Tymczasem wśród państw

Obserwator · 1(1)2008

tzw. „starej Europy”, a przede wszystkim w Niemczech i Francji, wzbudza

ona bardzo duże kontrowersje. Pierwsze zdanie z Europejskiej Strategii

Bezpieczeństwa z grudnia 2003 r. stwierdza, że „Europa nigdy nie była tak

prosperująca, tak bezpieczna i wolna”. Dla kontrastu – podobny dokument

amerykański (z 2006 r.) rozpoczyna stwierdzenie, że „Ameryka znajduje

się w stanie wojny” 1 . Przykład ten dobrze ilustruje odmienne podejście

do poczucia zagrożenia po obu stronach Atlantyku, nawet z zastrzeże-

niem, że dokument europejski jest starszy. Warto jednocześnie zaznaczyć,

że mimo wątpliwości, zarówno Niemcy

jak i Francja wysłały swoje wojska do

Afganistanu, choć narzuciły ogranicze-

nia, co do ich użycia przez dowództwo

misji. Paradoksalnie jednak, kraje „sta-

rej Europy” nie popierają również po-

wrotu do stricte obronnego charakteru

NATO, twierdząc, że obszar euroatlan-

tycki nie może się zamienić w „oblężo-

ną twierdzę”.

Należy wyraźnie podkreślić, że So-

jusz stricte obronny staje się właściwie

zbędny dla Stanów Zjednoczonych. Bezpieczeństwo kontynentu europej-

skiego jest jednym z amerykańskich priorytetów, ale Waszyngton oczekuje

w zamian zaangażowania Europy w rozwiązywanie problemów globalnych,

aktywnej, a nie pasywnej obrony. Jak dotąd wydaje się, że oczekiwania te

nie zmienią się wraz z objęciem fotela prezydenta przez Baracka Oba-

mę. Biorąc pod uwagę rolę Ameryki w NATO, rezygnacja z ofensywnych

zadań sojuszu jest mało prawdopodobna. Polska i kraje bałtyckie, które

szczególnie po wydarzeniach w Gruzji naciskają na wzmocnienie funk-

cji obronnych Sojuszu, mogą więc liczyć jedynie na „rozsądne” zbalan-

sowanie zdolności defensywnych i ekspedycyjnych, a nie na powrót do

„korzeni” NATO. Dodatkowo, wiele państw Europy Zachodniej argumen-

1 Peter van den Ham, NATO and the Madonna curve; why a New Strategy Concept is vital , NATO

Review, marzec 2008 r.

Polska i kraje bałtyckie,

po wydarzeniach

w Gruzji, mogą liczyć

jedynie na „rozsądne”

zbalansowanie zdolności

defensywnych

i ekspedycyjnych,

a nie na powrót

do „korzeni” NATO

tuje, że wzmocnienie obronnych zdolności Sojuszu byłoby elementem za-

ostrzającym stosunki z Moskwą. Od 1989 r. Sojusz nie ma bowiem zdeﬁ -

niowanego wroga, jakim był ZSRS. Z ich punktu widzenia uaktualnienie

contingency plans w stosunku do Polski i stworzenie takowych dla krajów

bałtyckich, czy umieszczenie nowych baz NATO w tym regionie miałoby

być odczytane na Kremlu jako początek nowej konfrontacji. Z tego wzglę-

du kraje Europy Zachodniej takie jak Niemcy, Francja, Włochy czy Belgia,

które dążą do polepszenia stosunków z Rosją, będą sprzeciwiać się takim

inicjatywom.

Nowe wyzwania

Stwierdzenie, iż jak dotąd XXI w. jest okresem zagrożeń asymetrycz-

nych to truizm. Powaga tego problemu została już dostrzeżona w doku-

mencie z 1999 r., jednak wydarzenia początku tego stulecia sprawiły, że

dotychczasowe podejście Sojuszu do kwestii takich jak terroryzm, bez-

pieczeństwo energetyczne, proliferacja BMR czy bezpieczeństwo cyber-

netyczne stało się nieefektywne. Tu jednak także dają znać o sobie trans-

atlantyckie różnice w percepcji zagrożeń. Podczas gdy USA od siedmiu lat

znajdują się w stanie „wojny z globalnym terroryzmem”, nieliczne kra-

je europejskie w sposób rzeczywisty tę wojnę wspierają. Z drugiej strony,

wydaje się, że obecnie Sojusz postawił sobie zbyt wiele zadań w stosunku

do możliwości, które oferują jego członkowie.

Kluczową sprawą będzie więc ustalenie rzeczywistych priorytetów

i zagrożeń oraz przygotowanie właściwych narzędzi do stawienia im czoła.

Należy uniknąć sytuacji, w której NATO będzie zajmowało się wszystkim,

a w rezultacie – niczym. Oczywiście wybór tych priorytetów jest jednym

z powodów długotrwałych i bezowocnych prac nad nową koncepcją stra-

tegiczną. Członkowie Sojuszu mają bowiem odmienną percepcję zagrożeń.

Dla przykładu – dla Polski jednym z głównych problemów jest bezpieczeń-

stwo energetyczne, podczas gdy Niemcy czy Francja bardzo niechętnie po-

dejmują dyskusję na ten temat na forum NATO. Warto natomiast zauwa-

żyć wspólne działania na rzecz obrony przed atakami cybernetycznymi,

czego przejawem jest między innymi tegoroczna decyzja o utworzeniu na-

Obserwator · 1(1)2008

towskiego centrum walki z cyberterroryzmem w Estonii, które ma osiąg-

nąć pełne zdolności operacyjne do końca bieżącego roku.

Osobną kwestią jest włączenie asymetrycznych zagrożeń do katalogu

spraw objętych art. 5 traktatu. Do rozstrzygnięcia pozostaje problem, czy

np. atak cybernetyczny lub odcięcie dostaw surowców energetycznych po-

winno być przesłanką do uruchomienia kolektywnej obrony.

Zdolność działania

Nakreślenie obszarów działania Sojuszu pozostanie pustym gestem,

jeśli nie zostanie to poparte skutecznym działaniem. Jest to obecnie je-

den z największych problemów NATO, zarówno na poziomie decyzyjnym,

jak i operacyjnym. Jednomyślność przy podejmowaniu decyzji w natural-

ny sposób spowalnia i „stępia” działania Sojuszu. Wykorzystywanie orga-

nizacji do swych partykularnych interesów może powodować jednak po-

ważniejsze problemy, co widać doskonale na przykładzie blokowania przez

Grecję członkostwa w Sojuszu Macedonii. Wymóg kolektywnych decyzji

nie byłby jednak aż tak dotkliwy, gdyby sojusznikom udało się wypracować

katalog wspólnych interesów, które byłyby później konsekwentnie realizo-

wane. Tymczasem wojna w Gruzji poka-

zała wyraźnie, że Sojusz, który funkcjo-

nuje względnie dobrze w „normalnych”

warunkach, reaguje z dużym opóźnie-

niem i nieefektywnie w przypadku kry-

zysu. W opinii części krajów brak po-

zytywnej decyzji w sprawie MAP dla

Gruzji na szczycie w Bukareszcie (kwie-

cień 2008 r.) zachęcił Rosję do agresyw-

nych działań przeciwko temu krajowi.

Kryzys ten powinien więc być nie tyl-

ko impulsem do poprawy efektywności

NATO, ale może uświadomić sojusznikom konieczność jedności i wspól-

nego działania na rzecz transatlantyckich pryncypiów i pomóc w ich po-

nownym zdeﬁ niowaniu.

Wojna w Gruzji pokazała

wyraźnie, że Sojusz,

który funkcjonuje

względnie dobrze

w „normalnych”

warunkach, reaguje

z dużym opóźnieniem

i nieefektywnie

w przypadku kryzysu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: