WSTĘP DO FIZJOLOGII
Fizjologia jako nauka
Fizjologia – nauka o czynności.
Można ją podzielić na:
· prawidłową – czynności zdrowego organizmu;
· patologiczną (patoficzną) – czynności chorego organizmu (zaburzenia czynności).
Łączy się ściśle z anatomią (gr. tomein – ciąć) – nauka o budowie człowieka.
Anatomia:
· prawidłowa – zdrowy organizm;
· patologiczna (patomorfologia) – chory organizm (zmiany akroskopowe – widoczne gołym okiem i mikroskopowe – widoczne dopiero w powiększeniu).
Histopatologia – bada zmiany w budowie tkanek i narządów widoczne pod mikroskopem; szczególnie ważna w zmianach nowotworowych.
Praca (fiz.) – przekazywanie energii.
Wszystkie narządy człowieka w jakiś sposób pracują. Pracę zewnętrzną wykonują mięśnie szkieletowe (połączone ze szkieletem) – są to mięśnie poprzecznie prążkowane. Pozostałe to mięśnie gładkie, które nie podlegają woli człowieka.
Rodzaje pracy:
· praca fizyczna – wykonywana przez mięśnie poprzecznie prążkowane;
· praca umysłowa – wykonywana przez układ nerwowy.
Te dwa układy są efektorami pracy.
Fizjologia pracy i wypoczynku – fizjologia człowieka w procesie jego pracy i wypoczynku.
Do wykonania pracy potrzebna jest energia, wytwarzana w procesach utleniania.
Energia cieplna => utrzymanie temperatury ciała (wewnątrz 370C, pod pachą 36,60C).
Energia mechaniczna à kurcze mięśni => praca fizyczna.
Praca umysłowa również wymaga dopływu energii.
W procesie pracy zużywa się tlen, wytwarza C02, który trzeba wydalić; wytwarza się glukoza. Jako produkt przemiany materii wytwarza się kwas mlekowy, w wyniku czego dochodzi do zmęczenia.
Wypoczynek polega na usunięciu produktów przemiany materii i C02 oraz odtworzeniu zapasów energii. Najlepszy wypoczynek w czasie snu. Nigdy nie wypoczywa serce (pracuje z różną intensywnością), przewód pokarmowy itp.
Budowa organizmów
Komórka
Kilkaset bilionów komórek człowieka połączonych jest międzykomórkowymi strukturami podparowymi. Komórki wykonują funkcje życiowe takie jak organizmy wielokomórkowe.
Komórki odżywiają się, zużywają substancje podstawowe i tlen do otrzymania energii, odpowiadają na określone bodźce, rozmnażają się.
Typy komórek:
· prokariotyczne (glony i bakterie) – przechowują informację genetyczną w pojedynczym organellum, chromosomie;
· eukariotyczne (organizmy bardziej złożone, np. człowiek) – zawieraja dobrze wyróżnicowane jądro i składują materiał genetyczny w wielu chromosomach oddzielonych od cytoplazmy.
Budowa komórki:
· siateczka endoplazmatyczna szorstka
· siateczka endoplazmatyczna gładka
· lizosomy
· rybosomy
· błona komórkowa (cytoplazmatyczna)
· cytoplazma
· jąderka
· mikroblamenty
· mikrokosmki
· centrosom
· centriole
· wodniczka
· jądro
· błona jądrowa
· mitochondria
Erytrocyty nie mają jąder; podstawowy sposób rozmnażania przez podział.
U człowieka w jądrze są 23 pary chromosomów.
Chromosomy płciowe są pojedyncze – kobiety: xx, mężczyźni: xy à komórki jajowe są jednakowe, a plemniki nie (x + x => dziewczynka, x + y => chłopiec).
Podział organizmów:
1)ze względu na sposób odżywiania
~ autotroficzne (samoodżywiające się – potrafią czerpać energię z promieni słonecznych à rośliny, które posiadają chlorofil)
~ heterotroficzne („żerujące” na innych organizmach, czerpią substancje organiczne z zewnątrz);
2)ze względu na oddychanie
~ tlenowce (potrzebują do życia tlenu)
~ beztlenowce (niektóre bakterie).
Przemiana materii
Jest podstawową cechą organizmów żywych. Składa się z dwóch procesów: anabolizmu i katabolizmu.
Anabolizm (przyswajanie) – organizm buduje własne tkanki, odtwarzają się zużyte komórki.
Katabolizm (rozpad) – substancje ulegają rozpadowi (spaleniu) i wytwarza się energia.
W organizmie dojrzałym jest równowaga tych procesów, w młodym przewaga anabolizmu, a w procesie choroby i starzenia katabolizmu (może nawet dojść do wyniszczenia organizmu).
Części ciała
Dla celów anatomii ciało człowieka dzieli się na następujące części:
·głowa
~ część twarzowa
~ część mózgowa
·szyja
·tułów
~ klatka piersiowa
~ jama brzuszna
~ grzbiet (tylna część)
·kończyny górne
~ obręcz barkowa
~ ramię
~ przedramię
~ staw barkowy
~ staw łokciowy
~ ręka (dłoń i grzbiet)
• nadgarstek
• śródręcze
• palce (kciuk ma 2 paliczki, reszta 3)
·kończyny dolne
~ obręcz biodrowa
~ staw biodrowy
~ udo (kość udowa jest najdłuższa)
~ staw kolanowy
~ podudzie
~ stopa
• zstęp
• śródstopie
• palce (największy to paluch)
Kończyny: bliższe (bliżej tułowia) i dalsze.
Ciało: góra, dół.
Tkanki
Nie wszystkie komórki są takie same. Różne komórki tworzą różne tkanki.
Tkanka nabłonkowa
Pokrywa organizm od zewnątrz – naskórek (wielowarstwowy płaski, rogowaciejący; chroni tkanki przed działaniem niekorzystnych czynników zewnętrznych) i od wewnątrz – pokrywa błony śluzowe.
Tkanka gruczołowa
Gruczoły to twory wytwarzające wydzielinę. Mamy gruczoły wydzielania zewnętrznego: ślinowe, potowe, przewodu pokarmowego oraz wewnętrznego (endokrynne) – substancje dostają się bezpośrednio do krwi, są to tzw. hormony: tarczyca, nadnercza, trzustka.
Tkanka łączna
Łączy poszczególne narządy, wypełnia luki w organizmie, tworzy błony łączno-tkankowe. Jej pochodne to tkanka kostna (zawiera sole wapnia, dlatego jest wytrzymała) oraz tkanka chrzęstna
(elastyczna).
Tkanka mięśniowa
Jest kurczliwa – mięśnie się kurczą wykonując pracę. Rodzaje: poprzecznie prążkowana (mięśnie szkieletowe) oraz gładka (mięśnie w narządach wewnętrznych i macica). Mięsień sercowy jest zbudowany z tkanki podobnej do poprzecznie prążkowanej.
Tkanka nerwowa
Związane są z nią narządy zmysłów. Nerwy przewodzą bodźce.
Tkanki pochodzą z trzech listków zarodkowych.
Etapy powstawania:
1) podział
2) powstanie uwypuklenia
3) powstanie trzech listków zarodkowych: ektoderma, endoderma, mezoderma.
Ektoderma – nabłonek zewnętrzny (skóry, częściowo błon śluzowych), narządy zmysłów i łączący się z nimi układ nerwowy.
Endoderma – nabłonek wewnętrzny (przewód pokarmowy, częściowo drogi oddechowe).
Mezoderma – reszta (tkanka łączna, kostna, chrzęstna, mięśniowa oraz krew, która jest tkanką płynną.
Z różnych tkanek zbudowane są narządy – twory spełniające określone funkcje (serce, płuco, wątroba, kość, pojedyncze mięśnie). Narządy łączą się w układy.
Układy
W organizmie człowieka występują następujące układy:
·krążenia – serce i naczynia krwionośne;
·oddechowy – płuca, drogi oddechowe górne i dolne (wymiana gazowa);
·pokarmowy = przewód pokarmowy – jama ustna, przełyk, żołądek, jelita;
·narządów ruchu
~ kostny (koście tworzą szkielet),
~ mięśniowy;
·moczowy = wydalniczy – nerki i drogi moczowe (wydalanie wody i zbędnych produktów przemiany materii);
·rozrodczy;
·nerwowy
~ ośrodkowy – mózg i rdzeń kręgowy,
~ obwodowy – nerwy obwodowe,
Jest autonomiczny – nie podlega naszej woli, kieruje nieświadomymi czynnościami.
Składa się z dwóch części:
• współczulnej (sympatycznej),
• przywspółczulnej (parasympatycznej).
To, co jeden wywołuje, to drugi hamuje (działanie antagonistyczne).
·wewnątrzwydzielniczy – gruczoły wydzielania wewnętrznego;
·krwiotwórczy – szpik kostny;
·odpornościowy;
·skóra (chroni organizm);
·narządów zmysłu – wzrok, słuch, dotyk (dotyk, ból i temperatura: ciepło i zimno), smak, węch, równowaga, wewnętrznych receptorów (położenie kończyn) itp.
UKŁAD KRĄŻENIA
Tlen do tkanek doprowadza krew. Układ krążenia dochodzi do wszystkich części ciała. Centralnym narządem jest serce.
Tętnice – naczynia krwionośne wyprowadzające krew z serca na obwód pod ciśnieniem.
Żyły – naczynia krwionośne doprowadzające krew do serca z obwodu.
Naczynia włosowate – są najcieńsze; przez nie substancje odżywcze i krew docierają do poszczególnych tkanek.
Z krwi do tkanek dochodzi tlen i substancje odżywcze, a z tkanek do krwi (w wyniku spalania) dwutlenek węgla i woda (utleniona z wodoru); glukoza z naczyń do tkanek, a produkty przemiany materii do krwi.
Krew tętnicza jest bogata w tlen, a krew żylna uboższa w tlen i zawiera produkty przemiany materii.
Płuca spełniają rolę wymiany gazowej.
W organizmie występuje krążenie duże (z serca na obwód) i krążenie małe (z serca do płuc).
Tlen dostaje się do krwi, a dwutlenek węgla wydostaje się na zewnątrz, utleniona krew wraca do serca.
Serce
Serce jest mięśniem, zbudowane jest z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej; włókna nie są oddzielnie, łączą się ze sobą (przeciwnie mięśnie szkieletowe).
Większa część serca znajduje się po lewej stronie klatki piersiowej. Serce jest przedzielone przegrodą na pół. W zdrowym sercu połowy serca nie łączą się. Lewa połowa zawiera krew utlenioną, a prawa z małą ilością tlenu.
W każdej połowie serca jest komora i przedsionek => w sercu są 4 jamy (2 komory i 2 przedsionki). Komory z przedsionkami łączą się. Przedsionki oddziela przegroda międzyprzedsionkowa, a komory przegroda międzykomorowa. Pomiędzy przedsionkiem a komorą jest ujście przedsionkowo-komorowe, w którym znajdują się zastawki (są one utworzone z wsierdzia). Dzięki zastawkom krew przepływa z przedsionka do komory, ale nie może się cofnąć. Po lewej stronie jest zastawka dwudzielna (nitralna), po prawej trójdzielna.
Z komór serca wychodzą tętnice. Z lewej wychodzi tętnica główna (aorta), a z prawej tętnica płucna. Pomiędzy komorami a tętnicami znajdują się zbudowane z płatków zastawki półksiężycowate (taki mają kształt).
Dolna część serca nazywana jest koniuszkiem.
Serce od zewnątrz pokryte jest błoną surowiczą (osierdzie). Składa się ono z dwóch blaszek – jedna jest przyrośnięta do serca, a dzięki płynowi surowiczemu pomiędzy błonami serce może swobodnie kurczyć się i rozkurczać.
Krew do serca dochodzi poprzez naczynia wieńcowe.
Zawał następuje w wyniku zamknięcia tętnicy wieńcowej; prowadzi to do martwicy serca.
Aorta wychodzi z serca ku górze, tworzy łuk i następnie biegnie ku dołowi. Od aorty odchodzi tętnica szyjna, która unaczynia głowę i szyję, podobojczykowa, ramienna, międzyżebrowe, biodrowe (jama brzuszna i kończyny dolne).
Duże żyły doprowadzające krew do serca to żyła główna górna i żyła główna dolna.
Wątroba ma inne unaczynienie. Krew dostaje się przez tętnice wątrobowe, ale również z żyły wrotnej, która prowadzi z jamy brzusznej (śledziona, dwunastnica i trzustka).
Tętnica płucna dzieli się na prawą i lewą. Z każdego płuca wychodzą po dwie żyły płucne, którymi krew wraca do serca.
Do nerek krew dopływa poprzez tętnice nerkowe.
Prawie każdej tętnicy odpowiada żyła.
Przebieg krążenia
Z lewej komory podczas skurczu krew dostaje się na obwód, przechodzi przez naczynia włosowate, żyłami głównymi wraca do prawego przedsionka, przechodzi do prawej komory, podczas skurczu dochodzi do tętnicy płucnej, po utlenieniu w płucach wraca do lewego przedsionka, następnie spływa do lewej komory.
Serce kurczy się 60-72 razy na minutę; czas obiegu zależy od odległości poszczególnych narządów. Serce pracuje przez całe życie.
Węz...
rafal8921